واکاوی فقهی دسترسی حاکمیت بر اطلاعات اموال اشخاص به منظور اجرای سیاست‌های اقتصادی‏

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش‌آموختۀ دکترا و مدرس سطوح عالی حوزه علمیه قم، قم، ایران.

چکیده

حفظ حریم خصوصی در ابعاد گوناگون آن از حقوق شهروندان یک جامعه است. از طرفی حاکمیت برای سیاست‌گذاری و مهم‌تر از آن اجرای سیاست-های اقتصادی خود، نیازمند دسترسی به اطلاعات مالی اشخاص است که بر پایه واقعیات گزارش شده باشند. نگارش پیش‌رو با هدف بررسی فقهی دسترسی حاکمیت بر اطلاعات اموال اشخاص حقیقی و حقوقی برای اجرای برنامه‌ها و سیاست‌های اقتصادی و به روش توصیفی ـ تحلیلی تدوین شد. به همین منظور در رد جواز دسترسی حاکمیت به اطلاعات شهروندان، سه دلیل «عدم جواز جستجو در امور دیگران»، «عدم ولایت بر دیگری» و «وارد نمودن ضرر به بازار» مطرح شد و دلالت دلیل اول و دوم بر ممنوعیت دسترسی بر اطلاعات اموال اشخاص حقیقی و حقوقی در صورتی که نگاه فقه فردی مد نظر باشد پذیرفته شد؛ لکن با استفاده از فقه حکومتی می‌توان این ادله را نپذیرفت و مورد نقد قرار داد. در راستای اثبات جواز دسترسی دولت به اطلاعات دارایی‌ها، چهار دلیل «تنقیح مناط مسیٔله نظارت پنهان بر عمل‌کرد کارگزاران دولت»، «قاعده لا ضرر»، «قیاس اولویت» و «استفاده از اختیارات ‌ولی‌فقیه» ارائه شد که دلالت دو دلیل آخر بر قابلیت کنارگذاری دلایل منع پذیرفته شد. «اجرای کامل طرح جامع مالیاتی»، «توزیع صحیح یارانه»، «واگذاری امتیازات دولتی به جامعه هدف» و «مبارزه با پول‌شویی» به عنوان ثمرات این پژوهش ذکر می‌شود.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم
نهج البلاغه. ترجمه صبحی صالح (1372)، تهران: موسسه نهج البلاغه.
ابن اثیر، مبارک بن محمد (1367). النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، جلد اول، چاپ چهارم، قم: اسماعیلیان.
ابراهیمی، کریم (1393). بررسی نقش سامانه جامع کنترل اموال در اجرای ماموریت‌های سازمانی، فصلنامه اندیشه آماد، صص 139 ـ 175
ابن منظور، محمد بن مکرم (1414). لسان العرب،جلد ششم، چاپ سوم، بیروت: دار صادر.
آخوند خراسانى، محمد کاظم (1409). کفایة الأصول، چاپ اول، قم: موسسة آل البیت علیهم السلام.
اراکی، محسن (1425). نظریه الحکم فی الاسلام، چاپ اول، قم: مجمع اندیشه اسلامی.
ازهرى، محمد بن احمد (1421). تهذیب اللغة، چاپ اول، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
آشوری، داریوش (1373). دانشنامه سیاسی، چاپ سوم، تهران، انتشارات مرواردید.
انصاری، مرتضی (1415). کتاب المکاسب، جلد ششم، قم، مجمع الفکر الاسلامی.
آهنگری، محمد، چهکندی نژاد، علی و رضوی، سید محمد (1400). مصادیق مصادره اموال در حقوق موضوعه ایران، فصل نامه جامه شناسی ایران، (پیاپی 16) صص 1487 ـ 1468
بحرانی، یوسف بن احمد (1363). الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، جلد بیستم، قم، مؤسسة النشر الإسلامی.
جوادی آملی، عبد الله (1383). ولایت فقیه، ولایت، فقاهت و عدالت، چاپ چهارم، قم: مرکز نشر اسراء.
حافظ‌‌نیا، محمد رضا (1392). مقدمه‌ای بر روش تحقیق در علوم انسانی، چاپ نوزدهم، تهران: انتشارات سمت.
حرانى، ابن شعبه حسن بن على (1404). تحف العقول، چاپ دوم، قم: جامعه مدرسین.
حمیرى، عبدالله بن جعفر (1413). قرب الإسناد، چاپ اول، قم: موسسة آل البیت علیهم السلام.
خمینی، سید روح الله موسوى (1389). صحیفه نور، جلد پانزدهم و بیستم، چاپ اول، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
ــــــــــ (1418). الاجتهاد و التقلید، چاپ اول، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى قدس سره.
ــــــــــ (1421). کتاب البیع، جلد دوم، چاپ اول، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى.
ــــــــــ (1423). ولایت فقیه، چاپ دوازدهم، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى.
خواجه نصیردالدین طوسی، محمد بن محمد (بی‌تا). اساس الاقتباس، بی‌جا.
خلخالی، سید محمد مهدی موسوی (1422). حاکمیت در اسلام یا ولایت فقیه، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
زبیدى، محمد بن محمد (1414). تاج العروس من جواهر القاموس،جلد هشتم، چاپ اول، بیروت، دار الفکر.
سیستانی، سید علی (1414). قاعدة لا ضرر و لا ضرار، قم، مکتب آیة الله العظمی السید السیستانی.
شریعت اصفهانی، فتح‌‌الله بن محمدجواد (بی‌تا). قاعدة لا ضرر، قم، مؤسسة النشر الإسلامی (جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة).
طباطبائی، سید محمد کاظم (1410). حاشیة المکاسب، قم، انتشارات اسماعیلیان.
ــــــــــ (1421). العروة الوثقی، قم، انتشارات جامعه مدرسین.
طبرسى، فضل بن حسن (1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن، جلد نهم، چاپ سوم،تهران: ناصر خسرو.
طبرانى، سلیمان بن احمد (2008). التفسیر الکبیر، تفسیر القرآن العظیم، جلد ششم، چاپ اول، اربد: دار الکتاب الثقافی.
طوسى، ابو جعفر محمد بن حسن (بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن،جلد نهم، چاپ اول، بیروت،دار إحیاء التراث العربی.
ــــــــــ (1387). المبسوط فی فقه الإمامیة، جلد دوم، تهران، مکتبة المرتضویة.
عاملی، سید محمد جواد (1419). مفتاح الکرامه فی شرح قواعد علامه، قم، موسسه نشر اسلامی.
ع‍لام‍ه‌ ح‍ل‍ی‌، ج‍م‍ال‌ال‍دی‍ن‌ ح‍س‍ن (1413). قواعد الأحکام، جلد دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
فراهیدى، خلیل بن احمد (1409). کتاب العین، جلد ششم، چاپ دوم، قم: نشر هجرت.
فیروزآبادی، محمد بن یعقوب (2003). قاموس المحیط، طبع دوم، بیروت، دار احیاء تراث العربی.
فیومى، احمد بن محمد (1414). المصباح المنیر فى غریب الشرح الکبیر للرافعى، جلد اول، چاپ دوم، قم: موسسه دار الهجرة.
ک‍رکی (محقق ثانی)‌، ع‍ل‍ی‌ ب‍ن‌ ح‍س‍ی‍ن (1414). جامع المقاصد فی شرح القواعد، جلد پنجم، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام.
کلینى، محمد بن یعقوب (1407). الکافی، جلد دوم، چاپ چهارم، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
گروهی از محققین (1401). الشخص الاعتباری، جلد اول، قم، انتشارات مرکز مدریت.
مالکی، جلیل و بذرپاچ، حمید (1394). مسئولیت مدنی قاضی در جریان توقیف اموال، فصلنامه تحقیقات حقوق بین الملل، صص 105 ـ 136
مظفر، محمدرضا (1434). اصول الفقه، چاپ دوازدهم، قم، انتشارات بوستان کتاب.
منتظری، حسینعلی (1409). مبانی فقهی حکومت اسلامی، ۸ج، محمود صلواتی و ابوالفضل شکوری، چاپ اول، قم: موسسه کیهان.
نجفی، محمد حسن (1394). جواهر الکلام، جلد بیست هفتم، تهران، چاپ ششم، انتشرات دارالکتب الاسلامیه.
نراقى، مولى احمد بن محمد مهدى (1417). عوائد الأیام فی بیان قواعد الأحکام، چاپ اول، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى.
واسطی، عبدالحمید و گلکار، محمدحسین (1398). فقه حکومتی؛ چیستی، چرائی، چگونگی (مبتنی بر نظریه اجتهادی سیستمی)، مجله اندیشه مدیریتی راهبردی، سال سیزدهم، شماره دوم، پاییز و زمستان، پیاپی 26، صص 49 ـ 71.
ویژه، محمدرضا و پتفت، آرین (1395). واکاوی مفهوم پسامدرن حاکمیت از دیدگاه حقوق عمومی، تهران، فصل نامه پژوهش حقوق عمومی، سال هجدهم، شماره 52، پاییز، صص 9 ـ 33.
هاشمی شاهرودی، سید محمود (1394). تقریرات درس خارج اصول، (مقرر: احسان مهرکش)، غیر مطبوع.