این آئین نامه، منشور یا تعهدنامه‌ای است که مسئولیتهای اخلاقی مربوط به ارائة مقاله را در مجلة «فقه و مبانی حقوق اسلامی» که از این به بعد «مجله» گفته می شود، ترسیم می‌کند تا از بروز تخلفات اخلاقی توسط نویسندگان مقالات پیشگیری نماید. نویسندگان، داوران، هیئت تحریریه و سردبیر مجله موظف هستند تمام اصول اخلاق پژوهشی و مسئولیتهای مرتبط در زمینه چاپ را بدانند و به آن متعهد باشند. ارسال مقاله توسط نویسندگان، داوری مقاله توسط داوران و تصمیم گیری در مورد قبول یا رد مقاله توسط هیئت تحریریه و سردبیر به منزله دانستن و تبعیت از این حقوق می باشد و در صورت احراز عدم پایبندی هر یک از این افراد به این اصول و مسئولیتها، مجله هرگونه اقدام قانونی را حق خود می داند. لازم است «منشور وموازین اخلاق پژوهش» (مصوب معاونت پژوهش و فناوری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری) و قوانینِ «کمیتة اخلاقِ نشر» (COPE) راهنمای نویسندگان و دست اندرکارانِ داوری و انتشارمجله باشد.
وظایف و تعهدات نویسندگان
- مقالات ارائه شده لازم است پژوهش اصیلِ نویسنده/ نویسندگان ارائه کننده مقاله بوده و هر گونه استفاده از تحقیقات سایر افراد با ذکر منبع در مقاله آورده شود.
- مسئولیت صحت و دقت محتوای مقالات بر عهده نویسندگان است و نویسندگان موظف هستند از صحت و دقت محتوای مقالات اطمینان حاصل کنند. چاپ مقاله به معنی تأیید محتوایِ آن توسط مجله نیست.
- نویسندگان حق "ارسال مجدد یک مقاله را ندارند. به عبارت دیگر، مقاله یا بخشی از آن نباید در هیچ مجله دیگری در داخل یا خارج از کشور چاپ شده یا در جریان داوری و چاپ باشد.
- نویسندگان مجاز به "انتشار همپوشان نیستند. منظور از انتشار همپوشان، چاپ داده ها و یافته های مقالات پیشین خود با کمی تغییر در مقاله ای به عنوان جدید است.
- نویسندگان موظفند در صورت نیاز به استفاده از مطالب دیگران، آنها را با ارجاع دهیِ دقیق و در صورت نیاز پس از کسب اجازه کتبی و صریح، از منابع مورد نیاز استفاده نمایند. هنگامی که عین نوشته های پژوهشگر دیگری مورد استفاده قرار می گیرد، باید از روش ها و علائم نقل قول مستقیم، نظیر گذاشتن آن داخل گیومه (" ")، استفاده شود.
- نویسنده مسئول مقاله موظف است از اینکه همه نویسندگان مقاله، آنرا مطالعه و نسبت به ارائه آن و جایگاه خود در مقاله به توافق رسیده اند، اطمینان حاصل کند.
- ارسال مقاله به منزله آن است که نویسندگان رضایت کلیه پشتیبان های مالی یا مکانی مقاله را جلب کرده و تمامی پشتیبان های مالی یا مکانی مقاله را معرفی نموده اند.
- نویسندگان موظفند در هر زمانی که متوجه هر گونه خطا و بی‌دقتی در مقاله خود شود مجله را در جریان آن قرار داده، نسبت به اصلاح آن اقدام و یا مقاله را بازپس گیرند.
رفتار غیراخلاقی انتشاراتی و پژوهشی
اگر در هر یک از مراحل ارسال، داوری، ویرایش، یا چاپ مقاله در مجلات یا پس از آن، از وقوع یکی از موارد ذیل اطمینان حاصل شود، رفتار غیراخلاقی انتشاراتی و پژوهشی محسوب شده و مجله حق برخورد قانونی با آن را دارد.
- سرقت علمی: شامل اقتباس نزدیک افکار و عبارات نویسندگان دیگر، کپی برداری در بیان اندیشه ها، شباهت های ساختاری در نوشتار یا انتساب ایده ها و نتایج دیگران بدون ارجاع مناسب، یا معرفی آن به عنوان یک پژوهش اصیل علمی است.
- اجاره علمی: منظور آن است که نویسنده (نویسندگان) فرد دیگری را برای انجام پژوهش به کار گیرد و پس از پایان پژوهش، بادخل و تصرف اندکی آن را به نام خود به چاپ رساند.
- انتساب غیر واقعی: منظور انتساب غیر واقعی نویسنده (نویسندگان) به موسسه، مرکز یا گروه آموزشی یا پژوهشی است که نقشی در اصل پژوهش مربوطه نداشته اند.
وظایف و تعهدات داوران
- داور انتخابی لازم است بعد از بررسی خلاصه مقاله، بلافاصله سردبیر نشریه را از تصمیم خود در مورد پذیرش یا عدم پذیرش داوری (به دلیل نبودن موضوع مقاله در حوزه کار داور، کمبود وقت یا ...) مطلع نماید.
- داور به لحاظ حرفه ای باید در حوزة موضوعی مقاله صاحبنظر و متخصص باشد. داور نباید مقالاتی را که با حوزة تخصصی وی فاصله دارد بپذیرد. همچنین شایسته است داور از پذیرش داوری مقالاتی که با موضوعات آنها اختلاف نظر اصولی دارد و ممکن است نتوانددر مورد آنها بررسی منصفانه ای انجام دهد، اجتناب کند.
- داور نباید مقالاتی که منافع اشخاص، موسسات و شرکت های خاصی به وسیله آن حاصل و یا روابط شخصی در آن مشاهده می شود را برای داوری قبول کند.
- داور نباید داوری مقالاتی که در انجام، تجزیه و تحلیل یا نوشتن آن مشارکت داشته است، را قبول نماید.
- در صورت پذیرش داوری مقاله، داور موظف است نظرات تخصصی و اصلاحی خود را با وضوح و روشنی و در صورت نیاز با ارائه مدارک لازم در مهلت زمانی تعیین شده به سردبیر مجله و نویسندگان ارائه نماید.
- داوری مقالات لازم است بر اساس مستندات علمی و استدلال کافی انجام شده و از اعمال نظر سلیقه ای، شخصی، صنفی، نژادی، مذهبی و غیره در داوری مقالات خودداری گردد.
- از داور انتظار می رود ارزیابی خود در مورد نقاط قوت و ضعف مقاله را به صورتی سازنده، صریح و آموزشی و همراه با تجزیه و تحلیل نقاط قوت و ضعف و ارائه پیشنهادهایی جهت اصلاح مقاله، به سردبیر مجله و نویسنده (نویسندگان) ارائه کند.
- انتظار می رود داور مسئولیت پذیر، پاسخگو، وقت شناس، حقیقت جو، علاقه مند، و پایبند به اخلاق حرفه ای و رعایت حقوق دیگران باشند. استناد به شواهد معتبر و متناسب، انصاف، ادب، پرهیز از تعصب و پیش داوری و شتابزدگی، به همراه بیانی واضح برای سردبیر درباب میزان تناسب مقاله برای چاپ در مجله از دیگر خصوصیات داوران است.
- از داوران انتظار می‌رود در صورتیکه مقاله از لحاظ اصولی بدون عیب و واضح نوشته شده است، از باز نویسی و اصلاح آن بر اساس سلیقه و اولویتهای شخصی خود اجتناب کنند. داوران باید به خاطر داشته باشند که مجله به تخصص علمی آنها احتیاج دارد نه خدمات ویراستاری ایشان.
- داور موظف به اطمینان از ارجاع دهی کامل مقاله به کلیه تحقیقات، موضوعات و نقل قول هایی که در مقاله استفاده شده است می باشد. همچنین از داور انتظار می رود تحقیقات چاپ شده مرتبط که در مقاله به آنها ارجاع داده نشده است را به نویسندگان یادآوری کند.
- داور باید کلیه اطلاعات موجود در مقالات را محرمانه تلقی نموده و از دراختیار دیگران قراردادن و بحث دربارة جزئیات آن با دیگران احتراز نماید.
- داور حق ندارد قبل از انتشار مقاله، از داده ها یا مفاهیم جدید آن به نفع یا علیه پژوهش های خود یادیگران یا برای انتقاد یا بی اعتبار سازی نویسندگان استفاده کند. همچنین پس از انتشار مقاله، داور مجاز به انتشار جزئیاتی فراتر از انچه توسط مجله چاپ شده است نمی باشد.
- داور حق ندارد بجز با مجوز سردبیر مجله، داوری یک مقاله را به فرد دیگری از جمله همکاران هیات علمی یا دانشجویان تحصیلات تکمیلی خود بسپارد. نام هر کسی که در داوری مقاله کمک نموده باید در گزارش داوری به سردبیر ذکر و در مدارک مجله ثبت گردد.
- داور اجازه تماس مستقیم با نویسندگان در رابطه با مقالات در حال داوری را ندارد. هرگونه تماس با نویسندگان مقالات فقط از طریق دفتر مجله انجام خواهد گرفت.
- از داوران انتظار می رود در گزارش "رفتار غیراخلاقی انتشاراتی و پژوهشی" و ارسال مستندات مربوطه، به سردبیر مجله جدیت و اهتمام به خرج دهند.
وظایف سردبیر و اعضای هیئت تحریریه
- اختیار و مسئولیت انتخاب داوران و قبول یا رد یک مقاله پس از کسب نظر داوران به عهده سردبیر و اعضاء هیئت تحریریه مجله است.
- سردبیر و اعضاء هیئت تحریریه مجله لازم است از نظر حرفه ای صاحبنظر، متخصص و دارای انتشارات متعدد، و همچنین دارای روحیه مسئولیت پذیری، پاسخگویی، حقیقت جویی، انصاف و بی طرفی، پایبندی به اخلاق حرفه ای و رعایت حقوق دیگران باشند و به صورت جدی و مسئولانه در راستای نیل به اهداف مجله و بهبود مداوم آن مشارکت نمایند.
- از سردبیر و اعضاء هیئت تحریریه انتظار می رود که یک بانک اطلاعاتی از داوران مناسب برای مجله تهیه و به طور مرتب بر اساس عملکرد داوران آنرا بروز نمایند.
- سردبیر و اعضاء هیئت تحریریه لازم است در انتخاب داوران شایسته با توجه به زمینه تخصصی، سرآمدی، تجربة علمی و کاری، و التزام اخلاقی داوران اهتمام ورزند. همچنین انتظار می رود در صورت امکان به درخواست های مستدل و منطقی نویسندگان در مورد عدم داوری مقاله توسط داوران خاص، احترام گذاشته شود.
- سردبیر مجله باید از داوری های عمیق و مستدل استقبال، از داوری های سطحی و ضعیف جلوگیری، و با داوری های مغرضانه، بی اساس یا تحقیرآمیز برخوردکند.
- سردبیر و اعضاء هیئت تحریریه مجله باید نسبت به ثبت و آرشیو اسناد داوری مقالات به عنوان اسناد علمی، و محرمانه نگاه داشتن اسامی داوران هر مقاله اقدام لازم را انجام دهند.
- تصمیم گیری در مورد پذیرش یا رد مقالات لازم است بر اساس ارزیابی نظرات تخصصی داوران و سنجش صحت آنها، و مستندات علمی و استدلال کافی انجام شده و اعمال نظر سلیقه ای، شخصی، صنفی و غیره در آن راه نداشته باشد.
- سردبیر و اعضاء هیئت تحریریه مجله موظف به اعلام سریع نتیجه تصمیم گیری نهایی در مورد پذیرش یا رد مقاله به نویسنده مسئول هستند.
- سردبیر و اعضاء هیئت تحریریه مجله باید کلیه اطلاعات موجود در مقالات را محرمانه تلقی نموده و از دراختیار دیگران قراردادن و بحث درباره جزئیات آن با دیگران احتراز نمایند.
- سردبیر و اعضاء هیئت تحریریه مجله حق ندارند قبل از انتشار مقاله، از داده ها یا مفاهیم جدید آن به نفع یا علیه پژوهش های خود یا دیگران یا برای انتقاد یا بی اعتبار سازی نویسندگان استفاده کنند. همچنین پس از انتشار مقاله، سردبیر و اعضاء هیئت تحریریه مجله مجاز به انتشار جزئیاتی فراتر از آنچه در مجله چاپ شده است نمی باشند. تنها استثنا در این رابطه بررسی موارد مرتبط با "رفتارهای غیر اخلاقی انتشاراتی و پژوهشی" توسط نویسندگان، در صورت وجود دلایل قابل قبول، می باشد.
- سردبیر و اعضاء هیئت تحریریه مجله موظفند از بروز تضاد منافع در روند داوری، با توجه به هرگونه ارتباط شخصی، تجاری، دانشگاهی و مالی که ممکن است به طور بالقوه بر پذیرش و نشر مقالات ارائه شده تأثیر بگذارد، جلوگیری کنند.
- سردبیر و اعضاء هیئت تحریریه مجله لازم است داوران را به دقت و اظهار نظر در مورد اصالت و عدم بروز تخلفات انتشاراتی وپژوهشی در مقالات ارسالی تشویق نمایند.
- سردبیر مجله موظف است آثار متهم به عدول از اخلاق انتشاراتی وپژوهشی که توسط داوران یا به هر نحو دیگر گزارش می شود را با دقت و جدیت بررسی نموده و در صورت نیاز بر اساس بند "مراحل برخورد با رفتار غیراخلاقی انتشاراتی وپژوهشی" مندرج در این آیین نامه اقدام نماید.
- سردبیر نباید با رد مقالات مورد اتهام یا مقالاتی که تخلف آنها محرز شده، مسئله را پایان یافته بداند و موظف است موارد را تا آخرین مرحله پیگیری نماید. در عین حال لازم است فرصت مناسب جهت پاسخگویی نویسندگانی که متهم به "رفتار غیر اخلاقی انتشاراتی و پژوهشی" شده اند فراهم باشد.
- سردبیر مجله موظف است نسبت به حذف سریع مقالات چاپ شده ای که مشخص شود در آنها "رفتار غیر اخلاقی انتشاراتی و پژوهشی" رخ داده است و اطلاع رسانی شفاف به خوانندگان و مراجع نمایه نمایی مربوط اقدام نماید.
- سردبیر و اعضاء هیئت تحریریه مجله موظفند نسبت به بررسی و چاپ سریع اصلاحیه و اطلاع رسانی شفاف به خوانندگان، برای مقالات چاپ شده ای که در آنها خطاهایی یافت شده است، اقدام نمایند.
- از سردبیر و اعضاء هیئت تحریریه مجله انتظار می رود از چاپ نقدهای منطقی و قابل قبول از مقالات چاپ شده استقبال نمایند.
- سردبیر و اعضاء هیئت تحریریه مجله باید به طور مستمر نظرات نویسندگان، خوانندگان، و داوران مجله در مورد بهبود سیاست های انتشاراتی و کیفیت شکلی و محتوایی مجله را جویا شوند.
وظایف دفتر نشریه
این دفتر مسئولیت ویراستاری و صفحه آرایی مقالات پذیرفته شده و نهایتا انتشار نسخه های چاپی و الکترونیکی مجلات را بر عهده دارد.
وظایف شامل موارد زیر می باشد:
- تعیین و اعلام شفاف سیاستهای انتشارتی خود به خصوص در رابطه با استقلال تصمیم گیری هیئت تحریریه، اخلاق انتشارتی، صیانت از مالکیت فکری و حق چاپ، تضاد منافع، وظائف نویسندگان، داوران ، سردبیر و هیئت تحریریه، فرآیند داوری و تصمیم گیری، تقاضاهای تجدید نظر و شکایات، حفظ اسناد علمی فرآیند تصمیم گیری، حفظ اطلاعات نویسندگان و داوران، اصلاح یا حذف مقالات پذیرفته شده، و حل اختلاف بین شاکیان و متهمین به "رفتار غیراخلاقی انتشاراتی و پژوهشی"
- تلاش در جهت ویراستاری، صفحه آرایی و چاپ مجله با بیشترین دقت و کیفیت و در کمترین زمان ممکن
- حفاظت از اطلاعات شخصی نویسندگان ومحتویات و جزئیات مقالات به جز آنچه پس از پذیرش مقالات در مجله چاپ می شود، در حین داوری و پس از تصمیم‌گیری در مورد مقالات. تنها استثنا در این رابطه بررسی موارد مرتبط با "رفتارهای غیر اخلاقی انتشاراتی وپژوهشی" توسط نویسندگان، در صورت وجود دلایل قابل قبول، می باشد.
- حفظ استقلال سردبیر و هیئت تحریریه مجله
- ارائه آموزش های لازم به سردبیر، اعضاء هیئت تحریریه و داوران مجله جهت انجام شایسته مسئولیتهای ایشان
- تلاش در ارائه آموزش های لازم به نویسندگان مجله جهت بهبود کیفیت شکلی و محتوایی مقالات و رعایت شایسته اصول اخلاق انتشاراتی و پژوهشی
- همکاری با سردبیر مجله در حفظ بالاترین سطح اخلاق انتشاراتی و پژوهشی در مجله و اطمینان از عاری بودن محتویات مجله از خطا و اشتباهات شکلی و محتوایی
- همکاری با سردبیر مجله در بررسی گزارش‌های "رفتار غیراخلاقی انتشاراتی و پژوهشی" و ارائه مشاوره تخصصی به شاکیان و متهمین در صورت لزوم
- بررسی درخواست های مربوط به استفاده از مطالب چاپ شده در مجله در انتشارت دیگر با ذکر منبع
مراحل برخورد با رفتار غیراخلاقی انتشاراتی و پژوهشی
- دریافت مکتوب اتهام از سوی یک سازمان یا شخصیت حقیقی به وسیلة دفتر مجله
- تشکیل جلسه هیئت تحریریه مجله با حضور نماینده مرکز نشر دانشگاه و بررسی اولیه اتهام
- جمع آوری اسناد و ارزیابی آنها در صورت لزوم و تهیة صورتجلسه مبنی بر وارد بودن یا نبودن اتهام
- ارسال اتهام به نویسندگان مورد اتهام و درخواست پاسخ در مدت زمان مشخص شده
- بررسی جواب متهمین در جلسه هیئت تحریریه مجله و تصمیم گیری نهایی
- ارسال تصمیم به شاکی و متهم به همراه پیشنهادهای تنبیهی در صورتی که اتهام وارد تشخیص داده شود
- اطلاع رسانی به بالاترین مقام پژوهشی سازمان محل فعالیت متخلفان
*منابع مورد استفاده تهیه این آیین‌نامه:
منشور و موازین اخلاق پژوهش، معاونت پژوهش و فناوری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری
آیین نامه اخلاق انتشاراتی مجله پژوهش ادبیات معاصر جهان
آیین نامه اخلاق انتشاراتی نشریات دانشگاه اصفهان
