امکان ‌سنجی ضمان عین مستأجره در اجارۀ فاسد ‏(نقد رویکرد قانون مدنی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

2 دانشجوی دکترا، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

3 دانش‌آموختۀ دکترا، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران.

چکیده

در مواردی ورود خسارت در دست مستأجر زمانی محقق می شود که فساد عقد اجاره به دلیل عدم تحقّق شرایط و ارکان آن محرز می‌شود؛ در این صورت، ضمانت و یا عدم ضمانت مستأجر نسبت به عین مستأجره، مسأله‌ای است، که علی‌رغم مغفول ماندن از دیدگاه قانونگذار، مورد اهتمام فقها قرار گرفته و از سوی آنان سه نظریۀ: قول به ضمان، عدم ضمان و قول به تفصیل مطرح است. نتایج این مقاله که به روش توصیفی - تحلیلی انجام شده نشان می‌دهد که قائل شدن به ضمان مستأجر از جهات مختلفی ترجیح می‌یابد؛ زیرا با فساد اجاره، ید مستأجر، مشمول ید عدوانی می‌شود و ید امانی به شمار نمی‌رود؛ لذا به استناد عموم قاعدۀ «علی‌الید»، تأمین خسارت وارده بر عین، در ضمانت مستأجر قرار می‌گیرد. همچنین قاعدۀ لاضرر، ورود خسارت نسبت به عین را نفی کرده و اقتضای ضمان مستأجر را دارد. قاعدۀ احترام مال مؤمن نیز از دیگر دلایلی است که مطابق آن، مستأجر بایستی عین مورد اجاره را در حالی بازگرداند که تأمین خسارت وارده را بر عهده گرفته است. براین اساس، ضمان مستأجر نسبت به عین مستأجره، امری ممکن تلّقی می‌شود که بازنگری مقنن را  می‌طلبد.

کلیدواژه‌ها


ابن ادریس حلی، محمد بن منصور بن احمد (۱۴۱۰ق) السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى؛ قم؛ دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
انصارى، مرتضى بن محمدامین (۱۴۱۵ق) کتاب المکاسب؛ قم؛ کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى.
بهجت، محمد تقى (۱۴۲۶ق) جامع المسائل؛ قم؛ دفتر معظم‌له.
بیگی حبیب آبادی، احمد؛ و مریم بیگی حبیب آباد (۱۳۸۹ش) آثار تلف عین مستأجره بر اماکن تجاری؛ مجله دانشنامه‌های حقوقی؛ شماره ۴؛ ص ۳۱-۵۸.
حسینى عاملى، سید جواد بن محمد (۱۴۱۹ق) مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلاّمة؛ قم؛ دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
حسینى روحانى، صادق (۱۴۱۲ق) فقه الصادق علیه السلام؛ قم؛ مدرسه امام صادق علیه السلام.
خویى، سید ابو القاسم(۱۳۵۰ق)، مصباح الفقاهة (المکاسب)؛ بی‌جا.
----------(۱۴۱۵ق) موسوعة الامام الخوئی؛ قم؛ جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
رشتی نجفى (بی تا) میرزا حبیب الله؛ کتاب الغصب؛ بی‌جا.
شریف مرتضى، على بن حسین (بی تا) الانتصار فی انفرادات الإمامیة؛ قم؛ دفتر انتشارات اسلامى.
طباطبایى حائرى، سید على بن محمد (۱۴۱۸ق) ریاض المسائل؛ قم؛ مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
طباطبایى حکیم، سید محسن (۱۴۱۶ق) مستمسک العروة الوثقى؛ قم؛ مؤسسة دار‌التفسیر.
طباطبایى یزدى، سید محمد کاظم (۱۴۰۹ق) العروة الوثقى؛ بیروت؛ مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
طوسى، محمد بن حسن (۱۳۸۷ق) المبسوط فی فقه الإمامیة؛ تهران؛ المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة.
عاملی، محمدبن حسن (۱۴۱۱ق) تفصیل وسائل الشیعه إلی تحصیل مسائل الشریعه؛ قم.
علامه حلّى، حسن بن یوسف بن مطهر (۱۳۸۸ق) تذکرة الفقهاء؛ قم؛ مؤسسه آل البیت علیهم‌السلام.
فصیحی، علیرضا (۱۳۸۹ش) انتقال عین مستأجره و آثار آن در حقوق ایران و فرانسه؛ مجله مطالعات حقوق خصوصی؛ دوره ۴۰؛ شماره ۱؛ ص ۲۳۳-۲۵۳.
محدث نورى، میرزا حسین (۱۴۰۸ق) مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل؛ بیروت؛ مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
محقق اردبیلى، احمد بن محمد (۱۴۰۳ق) مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان؛ قم؛ دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
محقق داماد، سید مصطفى (۱۴۰۶ق) قواعد فقه؛ تهران؛ مرکز نشر علوم اسلامى.
موسوی بجنوردى، سید حسن (۱۴۱۹ق) القواعد الفقهیة؛ قم؛ نشر الهادی.
موسوی خمینی، سید روح الله (بی تا) کتاب البیع؛ قم؛ موسسة تنظیم و نشر آثار الإمام الخمینى (قدس سره).
مومنی، عابدین (۱۳۸۰ش) قاعده مایضمن بصحیحه یضمن بفاسده؛ مجله مقالات و بررسیها؛ دفتر ۶۹؛ ص ۱۳۵-۱۶۱.
نجفى، محمد حسن (۱۳۹۴ش) جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام؛ بیروت؛ دار إحیاء التراث العربی.