اجماع مرکب از جمله ادله فقهی است که استناد بدان در فقه و اصول فقه به نحو گسترده رواج دارد. در این نوع از اجماع که برای نفی اقوال در یک مسئله بهکار میرود، بنای استدلال بر وجود دو یا چند قول در همان مسئله قرار دارد. در عین فراگیری اجماع مرکب، مبانی و ضوابط آن به درستی مورد بحث قرار نگرفته و ریشهها و تحولات آن مورد کندوکاو واقع نشده است. این نوع از اجماع که صورتهایی همچون نفی قول ثالث و عدم قول بالفصل را به خود میپذیرد، بهرغم تعریفش اغلب در راستای تعمیم احکام مورد استفاده قرار میگیرد و نه نفی آنها. عمده موضوعات مرتبط به اجماع مرکب در کتب اصولی اهل تسنن و به ویژه کتابهایی که در سنت متکلمان نوشته شده، متولد و شکوفا گردیده و از قرن چهارم به بعد در فقه و اصول کاربرد یافته است. شیعیان نیز این بحث را با رویکرد ویژه شیعی به مسئله اجماع در کتب علم اصول وارد کرده و در استدلالهای فقهی و اصولی از آن بهره گرفتهاند.
ابوالحسین بصری، محمدبنعلی، المعتمد فی أصول الفقه، المعهد العلمی الفرنسی للدراسات العربیه بدمشق، 1384.
ابوالحسین قدوری، احمد بن محمد، التجرید، قاهره، مرکز الدراسات الفقهیه و الاقتصادیه، 1427.
أبو الولید الباجی الاندلسی، سلیمان بن خلف، المنتقی شرح الموطا، مصر، مطبعه السعاده، 1332.
ابوبکر بیهقی، احمدبنالحسین، المدخل الی علم السنن، بهکوشش محمد عوامه، قاهره، دارالیسر للنشر و التوزیع، 1437.
ابوبکر رازی الجصاص، احمد بن علی، الفصول فی الأصول، وزاره الأوقاف الکویتیه، 1414.
22. ابوجعفر عاملی، محمد بن حسن، استقصاء الاعتبار فی شرح الاستبصار، قم، مؤسسه آلالبیت علیهمالسلام، 1419.
أبوحیان اندلسی، محمد بن یوسف، ارتشاف الضرب من لسان العرب، به کوشش رجب عثمان محمد، مکتبه الخانجی بالقاهره، 1418.
ابوعلی چاچی (الشاشی)، احمد بن محمد، اصول الشاشی، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1414.
ابویوسف، یعقوب بن ابراهیم، اختلاف ابی حنیفه و ابن ابی لیلی، حیدرآباد دکن، هند، لجنه احیاء المعارف النعمانیه، 1357.
احمد بن حنبل، الجامع لعلوم الامام احمد، (دوره 22 جلدی)، أصول الفقه، به کوشش خالد الرباط و سید عزت عید، مصر، دارالفلاح للبحث العلمی و تحقیق التراث، 1430.
التارزی، شیخ مصطفی کمال، «الاخذ بالرخصه و حکمه تتبع الرخص: التلفیق و رأی الفقهاء فیه»، مجله مجمع الفقه الاسلامی التابع لمنظمه الموتمر الاسلامی بجده، شماره 8، صص 326-277.
الزحیلی، وهبه مصطفی، «الاخذ بالرخص الشرعیه و حکمه»، مجله مجمع الفقه الاسلامی التابع لمنظمه الموتمر الاسلامی بجده، شماره 8، صص 50-20.
امیر پادشاه الحنفی، محمد امین بن محمود البخاری، تیسیر التحریر، مصر، مصطفی البابی الحلبی، 1351.
انصاری، شیخ مرتضی بن محمدامین، فرائد الاُصول، قم، 1416.
همو، کتاب المکاسب، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، 1415.
بحرانی، یوسف بن احمد، شرح الرسالة الصلاتیة، به کوشش محمدبنشیخ عبد المجید، بوشهر، 1403.
بغدادی مالکی، ابوالحسن علیبنعمر، عیون الأدلة فی مسائل الخلاف بین فقهاء الأمصار، به کوشش عبدالحمید بن سعد بن ناصر السعودی، بدون ناشر، 1426.
بهبهانی، محمدباقر بن محمد اکمل، الفوائد الحائریة، قم، مجمع الفکر الاسلامی، 1415.
همو، حاشیة مجمع الفائدة و البرهان، قم، مؤسسة العلامة المجدد الوحید البهبهانی، 1417.
همو، مصابیح الظلام، قم، مؤسسة العلامة المجدد الوحید البهبهانی، 1424.
تاجالدین بن السبکی، عبدالوهاب، رفع الحاجب عن مختصر ابن الحاجب، بهکوشش علی محمد معوض و عادل احمد عبدالموجود، بیروت، عالم الکتب، 1419.
تفتازانی، سعدالدین مسعود بن عمر، شرح التلویح علی التوضیح، مکتبه صبیح بمصر، بیتا.
تنوخی حنبلی، زینالدین ابن عثمان، الممتع فی شرح المقنع، به کوشش عبد الملک بن عبد اله بن دهیش، مکه المکرمه، مکتبه الاسدی، 1424.
تهانوی، محمدبنعلی، کشاف اصطلاحات العلوم و الفنون، به کوشش علی دحروج، بیروت، مکتبه لبنان ناشرون، 1996.
جوینی، عبدالملک بن عبداله، البرهان فی اصول الفقه، قطر، 1399.
همو، التلخیص فی أصول الفقه، بهکوشش عبداله جولم النبالی و بشیر احمد العمری، بیروت، دارالبشائر الاسلامیه، بیتا.
حبیبی مظاهری, مسعود, فخلعی, محمد تقی, & قبولی در افشان, محمد تقی. (1401). واکاوی ریشهها و تحولات تاریخی اجماع مرکب. فقه و مبانی حقوق اسلامی, 55(1), 125-103. doi: 10.22059/jjfil.2022.332946.669257
MLA
مسعود حبیبی مظاهری; محمد تقی فخلعی; محمد تقی قبولی در افشان. "واکاوی ریشهها و تحولات تاریخی اجماع مرکب", فقه و مبانی حقوق اسلامی, 55, 1, 1401, 125-103. doi: 10.22059/jjfil.2022.332946.669257
HARVARD
حبیبی مظاهری, مسعود, فخلعی, محمد تقی, قبولی در افشان, محمد تقی. (1401). 'واکاوی ریشهها و تحولات تاریخی اجماع مرکب', فقه و مبانی حقوق اسلامی, 55(1), pp. 125-103. doi: 10.22059/jjfil.2022.332946.669257
VANCOUVER
حبیبی مظاهری, مسعود, فخلعی, محمد تقی, قبولی در افشان, محمد تقی. واکاوی ریشهها و تحولات تاریخی اجماع مرکب. فقه و مبانی حقوق اسلامی, 1401; 55(1): 125-103. doi: 10.22059/jjfil.2022.332946.669257