تأثیر خیار غبن بر اجاره ی واقع شده توسط غابن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

چکیده

درصورتی‌که در معامله­ای خریدار یا فروشنده با زیان غیرقابل تسامحی روبرو شده باشد، شخص مغبون می­تواند با اعمال خیار غبن، معامله را فسخ کند و زیان خود را جبران نماید. در این حالت، بازگشت عوضین یا بدل آنها به طرفین معامله، حتی در صورت وقوع تصرفات، ضروری خواهد بود؛ و بسته به آنکه تصرفات ناقله یا غیرناقله، جایز یا لازم و... باشند، احکام متفاوتی بر آنها بار خواهد شد. یکی از مهم‌ترین فروعات این مسئله، تأثیر اعمال خیار غبن بر اجاره­ای است که توسط غابن در دوره‌ی زمانی میان عقد و اعمال خیار رخ داده است. از طرفی غابن در زمانی که مالک عین بوده آن را اجاره داده و فسخ اجاره به تبع فسخ بیع با حقوق مستأجر ناسازگاری دارد و از سوی دیگر، بقای اجاره می­تواند به زیان مغبون بینجامد. فقیهان امامیه کوشیده ­اند این مسئله را با استناد به اموری مانند اقتضای مالکیت متزلزل، تبعیت منافع از عین، قاعده­ی ضمان ید، قاعده­ ی اقدام و... حل کنند. اختلاف نظر فراوان میان فقها و سکوت قانون در این مورد، ضرورت پژوهش پیرامون آن را روشن می­سازد. در این نوشتار ضمن بیان و نقد نظرات موجود در این زمینه، با توجه به مبنای فقهی خیار غبن و اقتضای قواعد فقهی مربوطه نظریه ی" لزوم عقد اجاره و ضمان غابن نسبت به منافع بعد از زمان فسخ" مورد پذیرش و تقویت قرار گرفته است.
 

کلیدواژه‌ها


[1]. آخوند خراسانی، محمد کاظم بن حسین (1406ق). حاشیة المکاسب (للآخوند)، تهران، وزارت فرهنگ و أرشاد اسلامی.
[2]. اراکی، محمد علی (1414ق). الخیارات، قم: مؤسسه در راه حق.
[3]. ایروانی، علی بن عبد الحسین (1406ق). حاشیة المکاسب (للإیروانی)، تهران: وزارت فرهنگ و أرشاد اسلامی.
[4]. بهجت، محمد تقی (1426ق). جامع المسائل، قم: دفتر معظم‌له.
[5]. تبریزی، جواد بن علی (1416ق). أرشاد الطالب إلی التعلیق علی المکاسب، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
[6]. حسینی عاملی، سید جواد بن محمد (1419ق). مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلاّمة، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
[7]. خوانساری، محمد (بیتا). الحاشیة الثانیة علی المکاسب (للخوانساری)، بیجا، بینا.
[8]. رشتی گیلانی، میرزا حبیب الله (1407ق). فقه الإمامیة، قسم الخیارات (للمیرزا حبیب الله)، قم: کتابفروشی داوری.
[9]. روحانی قمّی، سید صادق حسینی (1412ق). فقه الصادق علیه السلام (للروحانی)، قم: دار الکتاب - مدرسه امام صادق علیه السلام.
[10]. روحانی قمّی، سید صادق حسینی (1429ق). منهاج الفقاهة، قم: انوار الهدی.
[11]. روحانی قمّی، سید محمد حسینی (1420ق). المرتقی إلی الفقه الأرقی - کتاب الخیارات، تهران، مؤسسة الجلیل للتحقیقات الثقافیة (دار الجلی).
[12]. سبحانی تبریزی، جعفر (1414ق). المختار فی أحکام الخیار، قم: مؤسسه امام صادق علیه السلام.
[13]. شهید ثانی، زین الدین بن علی (1410ق). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (المحشی - کلانتر)، قم: کتابفروشی داوری.
[14]. شهیدی تبریزی، میرزا فتاح (1375ق). هدایة الطالب إلی أسرار المکاسب، تبریز: چاپخانه اطلاعات.
[15]. شوشتری، محمد تقی (1406ق). النجعة فی شرح اللمعة، تهران: کتابفروشی صدوق.
[16]. شیخ انصاری، مرتضی بن محمد (1382ش). کتاب المکاسب، قم: آرموس.
[17]. صافی گلپایگانی، لطف الله (1416ق). هدایة العباد (للصافی)، قم: دار القرآن الکریم.
[18]. صیمری، مفلح بن حسن (1420ق). غایة المرام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت: دار الهادی.
[19]. طباطبایی فشارکی، سید محمد بن قاسم (1413ق). الرسائل الفشارکیة، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
[20]. طباطبایی قمّی، سید تقی (1400ق). دراساتنا من الفقه الجعفری، قم: مطبعة الخیام.
[21]. طباطبایی قمّی، سید تقی (1413ق). عمدة المطالب فی التعلیق علی المکاسب، قم: کتابفروشی محلاتی.
[22]. طباطبایی یزدی، سید محمد کاظم (1421ق). حاشیة المکاسب (للیزدی)، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
[23]. عراقی، آقا ضیاء الدین، علی کزازی (1414ق). شرح تبصرة المتعلمین (للآغا ضیاء)، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
[24]. علامه حلی، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی (1413ق). قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
[25]. علامه حلی، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی (1414ق). تذکرة الفقهاء، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
[26]. غروی نائینی، میرزا محمد حسین (1373ق). منیة الطالب فی حاشیة المکاسب، تهران: المکتبة المحمدیة.
[27]. کمپانی اصفهانی، محمد حسین (1418ق). حاشیة کتاب المکاسب، قم: أنوار الهدی.
[28]. کلانتر، سید محمد (1410ق). کتاب المکاسب (المحشی). قم: مؤسسه مطبوعاتی دار الکتاب.
[29]. مدنی کاشانی، حاج آقا رضا (1409ق). تعلیقة شریفة علی بحث الخیارات و الشروط، قم: مکتبة آیة الله المدنی الکاشانی.
[30]. موسوی بجنوردی، سید حسن بن آقا بزرگ (1419). القواعد الفقهیة، قم: نشر الهادی.
[31]. موسوی خمینی، سید روح الله (1421ق). کتاب البیع، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی قدس سره.
[32]. موسوی گلپایگانی، سید محمد رضا (1413ق). هدایة العباد، قم: دار القرآن الکریم.
[33]. موسوی خمینی، سید مصطفی (بیتا). مستند تحریر الوسیلة، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی قدس سره.
[34]. میرزای قمّی، ابو القاسم بن محمد حسن (1413ق). جامع الشتات فی أجوبة السؤالات (للمیرزا القمی)، تهران: مؤسسه کیهان.
[35]. نجفی کاشف الغطاء، عباس بن حسن بن جعفر (1424ق). منهل الغمام فی شرح شرائع الإسلام، عراق: مؤسسه کاشف الغطاء.
[36]. نجفی کاشف الغطاء، علی بن جعفر بن خضر (1422ق). شرح خیارات اللمعة، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
[37]. نجفی کاشف الغطاء، محمد حسین بن علی بن محمد رضا (1359ق). تحریر المجلة، عراق: المکتبة المرتضویة.
[38]. نجفی کاشف الغطاء، مهدی (بیتا). مورد الأنام فی شرح شرائع الإسلام، عراق: مؤسسه کاشف الغطاء.
[39]. نجفی، کاشف الغطاء، حسن بن جعفر بن خضر (1422ق) أنوار الفقاهة - کتاب البیع عراق: مؤسسه کاشف الغطاء.
[40]. نجفی، محمد حسن (1404ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
[41]. نراقی، مولی محمد بن احمد (1422ق). مشارق الأحکام، قم: کنگره نراقیین ملا مهدی و ملا احمد.
[42]. همدانی، آقا رضا بن محمد هادی (1420ق). حاشیة کتاب المکاسب، قم: مؤلف.