تحلیل حق اولیای دم در فرض کشته شدن عمدی قاتل

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد، فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه سیستان و بلوچستان

2 دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه سیستان و بلوچستان،

چکیده

قصاص در برابر جنایت عمدی حق مجنی علیه و یا اولیاء دم می‌باشد، اما ممکن است قبل از استیفای آن حق، جانی توسط دیگری کشته شود. در این فرض احقاق حق اولیاء دم چگونه خواهد بود؟ آیا در صورت عمدی بودن قتل، قصاص قاتل یا اخذ دیه و یا حتی عفو در اختیار اولیاء مقتول اول خواهد بود؟ این پژوهش که به روش توصیفی ـ تحلیلی انجام‌گرفته نشان می‌دهد که اولاً: در خصوص این فرض قانون ساکت بوده و در کتب فقهی نیز به‌صراحت به آن پرداخته نشده‌است؛ لذا نیازمند تحلیل و بررسی است. ثانیاً: با عنایت بر این‌که تقدم بر استحقاق حق، مقدم بر تقدم استیلاء حق محسوب می‌شود، لذا شرعاً اعمال حق توسط اولیاء مقتول اول رجحان بیشتری دارد. بنابراین با توجه به تقدم استحقاق حق، به نظر می‌رسد قصاص یا عفو و نیز تبدیل‌شدن قصاص به دیه در حیطه اختیارات اولیاء دم اول باشد.

کلیدواژه‌ها


[۱] قرآن کریم
[۲] اصفهانی، حسین بن محمد راغب (1412ق). المفردات ألفاظ القرآن. لبنان-سوریه: دار العلم- الدار الشامیة.
[۳] بجنوردی، سید محمد بن حسن موسوی(1401ق). قواعد فقهیه. تهران، موسسه عروج.
[۴] جزری، ابن اثیر، مبارک بن محمد(بی تا)‌. النهایة فی غریب الحدیث و الأثر‌. قم، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان‌.
[۵] جمعی از پژوهشگران زیر نظر شاهرودی، سید محمود هاشمی(1417ق). معجم فقه الجواهر. بیروت، الغدیر للطباعة و النشر و التوزیع.
[۶] جمعی از مولفان(بی­تا). مجله فقه اهل بیت علیهم السلام (فارسی). قم، موسسه دائره المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت علیهم السلام.
[۷] حلّی، شمس الدین محمد بن شجاع القطّان(1424ق). معالم الدین فی فقه آل یاسین. ابراهیم بهادری. قم، مؤسسه امام صادق علیه السلام.
[۸] حلّی، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی(1410ق). إرشاد الأذهان إلی أحکام الإیمان. فارس حسون. قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
[۹] ـــــــــ (1420ق). تحریر الاحکام الشرعیه علی مذهب الامامیه( ط-حدیثیه). ابراهیم بهادری. قم، موسسه امام صادق (ع).
[۱۰] خالصی، محمد باقر(1413ق). أحکام المحبوسین فی الفقه الجعفری. قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
[ ۱۱] خوئی، سیدابوالقاسم(1410ق). تکملۀ المنهاج الصالحین، قم: نشر مدینۀ العلم.
 [1۲] سبزواری، سید عبد الأعلی(1413ق). مهذّب الأحکام (للسبزواری). موسسه المنار. قم، مؤسسه المنار - دفتر حضرت آیة الله.
[1۳] سعدی ابوجیب (1408ق). القاموس الفقهی لغة و اصطلاحا‌. دمشق، دار الفکر.
 [1۴] شریف مرتضی، علی بن حسین موسوی(1405ق)‌. رسائل الشریف المرتضی‌. سید مهدی رجائی‌. قم، دارالقرآن الکریم.
[1۵] شوشتری، محمد تقی(1406ق). النجعة فی شرح اللمعة. تهران، کتابفروشی صدوق.
[1۶] شهید ثانی، زین الدین بن علی(1392ش). الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه. حمید مسجد سرایی. قم، انتشارات پیام نوآور.
[1۷] طبسی، نجم الدین(بی تا). حقوق زندانی و موارد زندان در اسلام. قم، بوستان کتاب.
[1۸] طوسی، ابو جعفر، محمد بن حسن(1390ق). الاستبصار فیما اختلف من الأخبار. تهران، دار الکتب الإسلامیة.
[1۹] عاملی، شهید اول، محمد بن مکی (1410ق). اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة. محمد تقی مروارید؛ علی­اصغر مروارید‌. بیروت، دارالتراث -الدار الإسلامیة.
[۲۰] عاملی، شهید ثانی زین الدین بن علی(1414ق). حاشیة الإرشاد. رضا مختاری. قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
[2۱] ـــــــــــ (1412ق). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (المحشّی - سلطان العلماء). قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
[2۲] عاملی، شهید ثانی، زین الدین بن علی(1413ق). مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام. گروه پژوهش مؤسسه معارف اسلامی‌. قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة.
[2۳] قمّی، سید صادق حسینی روحانی(1412ق). فقه الصادق علیه السلام (للروحانی). قم، دار الکتاب - مدرسه امام صادق (ع).
[2۴] قمّی، صدوق، محمّد بن علی بن بابویه(1413ق). من لا یحضره الفقیه. قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
[2۵] ــــــــــــ (1409ق)، من لا یحضره الفقیه-ترجمه. غفاری، علی اکبر و محمد جواد و صدر بلاغی‌. تهران، نشر صدوق.
[2۶] کاشانی، فیض، محمد محسن ابن شاه مرتضی(بی­تا). مفاتیح الشرائع. قم، انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی ره.
[2۷] لنکرانی، محمد فاضل موحدی(1421ق). تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة القصاص. حسین واثقی؛ محمد مهدی مقدادی؛ عباد الله سرشار‌. قم، مرکز فقهی ائمه اطهار علیهم السلام.
[2۸] ـــــــــــــ (بی­تا). جامع المسائل. قم، انتشارات امیر قلم.
[2۹] محقق داماد، سید مصطفی(1381ش). قواعد فقه، بخش مدنی 2. تهران، سمت.
[۳۰] محمود عبد الرحمان‌(بی­تا). معجم المصطلحات و الالفاظ الفقهیه. بی­جا.
[3۱] مرعشی نجفی، سید شهاب الدین(1415ق). القصاص علی ضوء القرآن و السنة. قم، انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی قدس سره.
[3۲] میر محمد صادقی، حسین(1396ش). جرائم علیه اشخاص. تهران، نشر میزان.
[3۳] نجفی، محمد حسن(1404ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. عباس قوچانی؛ علی آخوندی. ‌بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
[3۴] واسطی، زبیدی، حنفی، محب­الدین، سید محمد مرتضی حسینی(1414ق)‌، تاج العروس من جواهر القاموس. علی شیری. بیروت، دار­الفکر للطباعة و النشر و التوزیع‌.
[3۵] یزدی، سید مصطفی محقق داماد (1406ق). قواعد فقه. تهران، مرکز نشر علوم انسانی.