بررسی عدَّه مُطلَّقه یائسه در فقه امامیه و قانون مدنی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه الزهرا

چکیده

آیه چهارم سوره طلاق آخرین آیه در مورد عده مطلقه است. مشهور امامیه از آن استنباط عدۀ أشهُر برای یائسه مُرتابه نموده‌اند و در یائسه غیرمُرتابه هرچند مدخوله، قائل به عدم عدَّه شده اند. در برابر سید مرتضی علم الهدی (ره)  قائل به وجوب عده طلاق بر یائسه مدخوله شده است؛ خواه در سن حیض دیدن باشند یا نباشند. قانون مدنی ایران به تبعیت از مشهور امامیه بر عدم عده طلاق بر یائسه مدخوله است. انفتاح باب اجتهاد در فقه امامیه فرصت ارزنده‌ای است که در این مساله بازپژوهی صورت گیرد. این نوشتار با بررسی ادله طرفین و ملاحظه دیگر آیات عده طلاق و روایت شأن نزول به این نتیجه رسیده است که دیدگاه اقلیت، دیدگاهی استوار و مبتنی بر مبانی محکم فقهی است و می‌تواند به عنوان مستند قابل قبول، مبنا و اساس اصلاحاتی در مواد  قانون مدنی قرار گیرد.
 

کلیدواژه‌ها


[1] قرآن مجید
[2] آل کاشف الغطاء، محمدحسین؛ (1361 هق) تحریر المجله، قم، مکتبة فیروز آبادی.
[3] آلوسی، سید محمود، (1345هق)، روح المعانی، مصر.
[4] ابراهیم سلیمان الجبهان،(1400هق)، تبدید الظلام وتنبیه الانام الی خطرالتشیع علی المسلمین و الاسلام، ریاض: مکتبة الحرمین.
[5] ابن عربی، محمد بن عبدالله، (؟)، احکام القرآن، بیروت: دارالمعرفة.
[6] امینی، عبدالحسین، (1397هق)، الغدیر فی الکتاب والسنة والادب، بیروت: دارالکتاب العربی.
[7] اندلسی، ابن عبدربه، (1404هق)، عقد الفرید، بیروت: دارالکتب العلمیة.
[8] بحرانی، شیخ یوسف، (1405هق)، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
[9] بدران، ابوالعینین، (1967م)، الفقه المقارن للاحوال الشخصیه، بیروت: دارالنهضة.
[10] بیهقی، احمد بن الحسین، (1344هق)، السنن الکبری، هند: حیدرآباد.
[11] جصاص، احمد بن علی الرازی، (1335هق)، احکام القرآن، بیروت: دارالکتاب الاسلامی.
[12] حاکم نیشابوری، (1335هق)، المستدرک علی الصحیحین، بیروت: دارالمعرفة.
[13] حجتی، سید محمد باقر، (1369ش)، اسباب النزول، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
[14] حرانی، ابن تیمیه، (2009 م)، منهاج السنة النبویه فی نقض کلام الشیعة و القدریه، بیروت: دارالکتب العلمیة.
[15] حر عاملی، محمد بن حسن، (1389هق)، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، تهران: اسلامیه.
[16] حقی، شیخ اسماعیل، (1928م)، روح البیان، استانبول: المکتبة الاسلامیة.
[17] حلی، احمد بن محمد ابن فهد الحلی، (1411هق)، المهذَّب البارع، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
[18] حلی، سید حمزه بن زهره، (1417هق)؛ غنیة النزوع الی علمَیِ الاصول و الفروع، قم: موسسة الامام الصادق.
[19]خطیب شربینی، محمد بن احمد. (1425) تفسیر القرآن الکریم المسمی بالسراج المنیر، بیروت، دارالمعرفة للطباعة والنشر.
[20] خوانساری، آیة الله سید احمد، (1405هق)، جامع المدارک فی شرح المختصر النافع، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
[21] خوئی، آیةالله سید ابوالقاسم، (1396هق)، مبانی تکملة المنهاج، قم: المطبعة العلمیه.
[22] ـــــــــــــ (1397هق) منهاج الصالحین، نجف اشرف ، مطبعة النعمان. 
[23] خیاط، عبدالرحیم الخیاط المعتزلی، (1344هق)، کتاب الانتصار، قاهره: دارالعربیة للکتاب.
[24] رشید رضا، (1366هق)، السنة و الشیعه او الوهابیة و الرافضه، چ 2،  قاهره: دار المنار.
[25] روحانی، سید مهدی الحسینی الروحانی (1399هق)، بحوث مع اهل السنة و السلفیة، المکتبة الاسلامیه.
[26] زرکلی، خیر الدین، (1990م)، الاعلام، بیروت: دارالعلم للملایین.
[27] زنجانی، ابوعبدالله، (؟)، تاریخ القرآن، ترجمه سید حسام فاطمی، تهران: انتشارات افشار.
[28] السید السابق، (1389هق)، فقه السنه، بیروت: دارالکتب العربی.
[29] سیوطی، جلال الدین، (؟ )، الدُّر المنثور ، بیروت: بی جا.
[30] شهید ثانی، (1429هق)، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، قم: مجمع الفکر الاسلامی.
[31]ــــــــــــــ ، (1414هق)، مسالک الافهام فی شرح شرایع الاسلام، قم: معارف الاسلامیه.
[32] صافی گلپایگانی، لطف الله، (1422هق)، جامع الاحکام، قم: موسسه انتشارات حضرت معصومه.
[33] صبری، محمد حافظ، (1320هق)، المقارنات والمقابلات بین احکام المرافعات و المعاملات و الحدود فی شرع الیهود و نظائرها من الشریعة الاسلامیة الغراء و من القانون المصری و القوانین الوضعیة الاخری، مصر: مطبعة هندیه.
[34] صدوق، محمد بن علی ابن بابویه قمی،(1390هق) عیون اخبار الرضا، تهران، منشورات الاعلمی.
[35] طباطبائی یزدی، سید محمد کاظم، (1416هق)، العروة الوثقی، قم: اسماعیلیان.
[36] طبرسی، فضل بن حسن طبرسی، (1406هق)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دارالمعرفة.
[37] طبری، محمد بن جریر، (1392هق)، جامع البیان فی تفسیرالقرآن، بیروت: دارالمعرفه.
[38] علم الهدی، سید مرتضی، (1392هق)، الانتصار، نجف اشرف: المطبعة الحیدریه.
[39] علامه حلی، حسن بن مطهر، (1418 هق)، مختلف الشیعه فی احکام الشریعه، قم: جامعه مدرسین.
[40] علامه طباطبائی، سید محمد حسین، (1393هق)، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: موسسة الاعلمی.
[41] فاضل لنکرانی، شیخ محمد، (1429هق)، تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله، قم: مرکز فقه الائمة الاطهار(ع).
[42] فاضل مقداد، (1404هق)، التنقیح الرائع لمختصر الشرایع، قم: مطبعة الخیام.
[43] ـــــــــــ ، (1384هق)، کنز العرفان فی فقه القرآن، تهران: انتشارات مرتضوی.
[44] فخر رازی، محمد بن عمر، (؟)، التفسیر الکبیر، ج 2، تهران: دارالکتب العلمیه.
[45] فیض کاشانی، مولی محمد محسن، (؟)، تفسیر الصافی، مشهد مقدس: انتشارات سعید.
[46] قصیمی، عبدالله علی القصیمی، (1356هق)، الصراع بین الاسلام و الوثنیه، قاهره: المکتبة السلفیه.
[47] قمی، علی بن ابراهیم، (1387هق) ؛ تفسیر القمی، مطبعة النجف.
[48] قمی، میرزا ابوالقاسم (1371ش) جامع الشتات، تهران انتشارات کیهان.
[49] کاظمی، جواد، (؟)، مسالک الافهام الی آیات الاحکام، تهران: المکتبة المرتضویه.
[50] مؤدب، سید رضا، (1378ش)، علم الحدیث، قم: انتشارات احسن الحدیث.
[51] محقق حلی، نجم الدین جعفر بن الحسن الحلی، (1389هق)، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، نجف اشرف: المطبعة الاداب.
[52] ــــــــــــ ، ( 1378هق)، المختصر النافع، نجف اشرف، مکتبة الاداب.
[53] مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، (؟)، زبدة البیان فی احکام القرآن، تهران: المکتبة المرتضویه.
[54] مکارم شیرازی، ناصر، (1393ش)، استفتائات جدید، قم: انتشارات امام امیرالمومنین.
[55] ــــــــــــ ، (1416هق )، انوارالفقاهه، کتاب الخمس والانفال، قم: انتشارات نسل جوان.
[56] موسوی اصفهانی، آیة الله سیدابوالحسن، (1393هق)، وسیلة النجاة، قم: مطبعة مهر.
[57] موسوی خمینی، آیة الله سید روح الله (1382 ش)، استفتائات، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
[58] ــــــــــــ ، (1421هـ ق)، تحریرالوسیله، قم: موسسه نشر و تنظیم آثار.
[59] نجفی، شیخ محمدحسن، (1981م)، جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
[60] وهبه زحیلی، (1404هق)، الفقه الاسلامی و ادلته، بیروت: دارالفکر.
[61] Encyclopedia Judaica, Jerusalem, Keter, 1996.
[62] Rabbit, Solomon Ganzfried, Code of Jewish Law, New York: Hebrew publishing company, 1927.