اثر فوت فروشنده قبل از سررسید دین در عقد سلم‏

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه حقوق، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

2 استادیار، گروه حقوق، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران.

3 دانش‌آموختۀ دکترا، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکدۀ الهیات، دانشگاه قم، قم، ایران

چکیده

عقد سلم، قرارداد فروشی است که در آن ثمن توسط خریدار در مجلس عقد پرداخت می‌شود و تسلیم مبیع از سوی فروشنده تا زمان مشخصی در آینده به تاخیر می‌افتد. در مورد این که فوت فروشنده، در فاصله بین انعقاد عقد سلم تا زمان سررسید دین چه اثری می‌تواند داشته باشد، فقهای اسلامی به یک شیوه نمی-اندیشند. در فقه مذاهب اربعه، اعتقاد بر این است که خریدار به منظور استیفاء حق، با سایر غرما شریک می‌شود. از منظر فقه امامیه، چنانچه عین رأس المال موجود باشد، خریدار می‌تواند قبل از سایر غرماء به آن مراجعه نماید و در این خصوص، حصه غرمایی مطرح نیست و در این باره مخالف جدی در فقه امامیه مشاهده نمی‌شود، اما چنانچه عین رأس المال موجود نباشد، اختلاف آراء میان فقیهان امامیه مشهود است. در نوشتار حاضر، اقوال مختلف مسئله به روش توصیفی- تحلیلی مورد بررسی قرار گرفته است و حاصل پژوهش نشان می‌دهد که رویکرد فقه امامیه مبنی بر استرجاع به رأس المال توسط خریدار، همسو با ادله نقلی و قواعد عمومی مقبول در معاوضات است.

کلیدواژه‌ها


ابن نجیم، زین‌الدین (بی‌تا). البحر الرائق شرح کنز الدقائق. بی‌نا:‌دار الکتاب الإسلامی.
احسائی، محمد (بی‌تا). عوالی اللئالی العزیزیة فی الاحادیث الدینیة. بی‌جا: بی‌نا.
اردبیلی، احمد (بی‌تا). مجمع الفائدة والبرهان فی شرح إرشاد الأذهان. بی‌جا: مؤسسة النشر الإسلامی.
اصفهانی، محمدحسین (1419). حاشیة کتاب المکاسب. بی‌جا: المحقق.
بجنوردی، حسن (1377). القواعد الفقهیه. قم: نشر الهادی.
بحرانی، یوسف (بی‌تا). الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة. قم: مؤسسة نشر اسلامی.
بروجردی، حسین طباطبایی (1373). جامع أحادیث الشیعة. قم: نشر الصحف.
بیهقی، احمد (1424). السنن الکبری. بیروت:‌دار الکتب العلمیه.
حرّ عاملی، محمد (بی‌تا). وسائل الشیعه. قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث.
حسینی، عبدالفتاح (1417ق). العناوین الفقهیه. قم: موسسه نشر اسلامی.
الحطاب الرُّعینی، شمس‌الدین محمد (1412). مواهب الجلیل فی شرح مختصر خلیل. بی‌جا:‌دار الفکر.
حلی، حسن (بی‌تا). تحریر الأحکام الشرعیة على مذهب الإمامیة. ابراهیم بهادری. بی‌جا: مؤسسة الإمام الصّادق (علیه السلام).
ــــــــــ(1413). قواعد الأحکام. قم: موسسه نشر اسلامی.
ــــــــــ(1415). مختلف الشیعه. قم: موسسه نشر اسلامی.
ــــــــــ(1425). تذکره الفقها. قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث.
ــــــــــ(بی‌تا). إرشاد الأذهان إلى أحکام الإیمان. قم: موسسه نشر اسلامی.
حلّی، محمد (1424). معالم الدین فی فقه آل یاسین. بی‌جا: مؤسسة الامام الصادق علیه السلام.
روحانی، صادق (بی‌تا). فقه الصادق. بی‌جا: بی‌نا.
سبزواری، محمدباقر (بی‌تا). کفایه الاحکام. قم: موسسه نشر اسلامی.
سجستانی، ابی‌داود سلیمان (1430). سنن ابی داود. بی‌جا:‌دار الرساله العالمیه.
سنیکی، زین‌الدین و سلیمان، زکریا (بی‌تا). أسنى المطالب فی شرح روض الطالب. بی‌جا:‌دار الکتاب الإسلامی.
سیستانی، علی (بی‌تا). منهاج الصالحین. بی‌جا: بی‌نا.
شاهرودی، محمود (1429ق). کتاب الاجاره. قم: دائره المعارف الفقه الاسلامی.
صادقی، محمد (1393). بیع سلم در مذاهب اسلامی. مطالعات فقهی و فلسفی. 18 (5).
طوسى، ابوجعفرمحمد (1365). تهذیب الأحکام. تهران:‌دار الکتب العلمیة.
ــــــــــ(بی‌تا). استبصار فیما اختلف الأخبار. بی‌جا: بی‌نا.
ــــــــــ(بی‌تا). الخلاف. بی‌جا: مؤسسة النشر الإسلامی.
ــــــــــ(1387). المبسوط فی فقه الإمامیه. تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة.
عاملی جبعی، زین‌الدین (بی‌تا). مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام. بی‌جا: مؤسسة المعارف الاسلامیة.
عاملی، جواد (بی‌تا). مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلامه. قم: موسسه نشر اسلامی.
قزوینی رافعی, عبدالکریم (بی‌تا). فتح العزیز بشرح الوجیز. بی‌جا:‌دار الفکر.
قمی، ابوالقاسم (بی‌تا). جامع الشتات فی أجوبة السؤالات. بی‌جا: بی‌نا.
کاسانی، ابوبکر (1406). بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع. بی‌جا:‌دار الکتب العلمیة.
کاشانی، محسن (1406). الوافی. اصفهان: کتابخانه امام أمیر المؤمنین على علیه السلام.
کرکى، علی (1414). جامع المقاصد فی شرح القواعد. قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
مجموعة من المؤلفین (1404). الموسوعة الفقهیة الکویتیة. مصر: مطابع‌دار الصفوة.
ــــــــــ(بی‌تا). موسوعة الفقه الإسلامی المصریة. بی‌جا: موقع وزارة الأوقاف المصریة.
محقق حلی، جعفر (1408). شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام. قم: موسسه اسماعیلیان.
المرداوی, علاء‌الدین (بی‌تا). الإنصاف فی معرفة الراجح من الخلاف. بی‌جا:‌دار إحیاء التراث العربی.
مروارید، علی‌اصغر (1410). الینابیع الفقهیه. بیروت:‌دار التراث-الدار الإسلامیة.
المشکینی، علی (بی‌تا). مصطلحات الفقه. بی‌جا: بی‌نا.
موسوی خمینی، روح‌الله (بی‌تا). تحریر الوسیله. تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى (ره).
میارة الفاسی، محمد (بی‌تا). الإتقان و الإحکام فی شرح تحفة الحکام. بی‌جا:‌دار المعرفة.
نجفی، محمدحسن (1362). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام. بیروت:‌دار احیاء التراث العربی.