تقصیر و نقش آن در تحقق جرم و مسئولیت کیفری‏

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار، گروه حقوق، دانشکدۀ علوم انسانی و حقوق، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران.

چکیده

این پژوهش با روش عقلی و با استناد به موازین حقوقی و اخلاقی و با هدف تحلیل و بیان جایگاه تقصیر در وقوع جرم به روش توصیفی-تحلیلی با مراجعه به متون فقهی، حقوقی به واکاوی مفهوم و وجود‌شناسی تقصیر ونقش آن در تحقق جرم پرداخته‌است. یافته‌ها نشان می‌دهد که تقصیر، سازۀ مفهومی است که وجود ذهنی دارد و از رفتار فرد انتزاع و استنباط می‌شود. این وجود زایندۀ قبح فاعلی و موجب قبح فعلی است که می‌تواند با ارادۀ قانونگذار تبدیل به جرم شود. هم چنین تقصیر از علت‌های تحقق جرم در حوزه حقوق کیفری (نه جرم‌شناسی) است در نتیجه بحث‌های مربوط به موانع تحقق مسئولیت کیفری به عامل/ علت تحقق جرم در حوزۀ حقوق جزای ماهوی بازگشت داده می‌شود؛ بر این اساس موضوع عامل یا عوامل تحقق جرم جایگزین موانع تحقق مسئولیت کیفری شده و مسائل نوینی را پدید آورد. بدیهی است بنابر آن چه گفته شد نمی‌توان مسئولیت کیفری بدون تقصیر داشت؛ مگر به ارادۀ قانون گذار.

کلیدواژه‌ها


استفانی، گاستون؛ لواسور، ژرژ و بولوک، برنار (1377). حقوق جزای عمومی. 2 جلد. چاپ اول. ترجمه حسن دادبان. تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی.
آلتمن، اندرو (1386). درآمدی بر فلسفه حقوق، ترجمۀ بهروز جندقی. قم: انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
جانی پور، مجتبی و عباسی، مراد (1392). بررسی مسئولیت مطلق از منظر حقوق کیفری و فقه امامیه با تأکید بر مسئولیت پزشک. نشریه علمی پژوهشی فقه و حقوق اسلامی، 3 (6)، 23-68.
حائری یزدی، مهدی (1361). کاوش‌های عقل عملی. تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
رستمی، هادی (1393). جرم‌انگاری و کیفرگذاری در پرتو اصول محدودکننده آزادی در نظریۀ لیبرال. پژوهشنامۀ حقوق کیفری، 5 (1)، 55-81.
ریتزر، جورج (1389). نظریه جامعه‌شناسی در دوران معاصر. ترجمۀ محسن ثلاثی. تهران: انتشارات علمی.
ریچلز، جیمز (1389). فلسفه اخلاق. ترجمه آرش اخگری. تهران: موسسه انتشارات حکمت.
سمیعی، حسین (1333). حقوق جزا. چاپ چهارم. بی‌جا.
شاملو، باقر و کاظمی جویباری، مهدی (1394). پست مدرنیسم و بازاندیشی مفهوم جرم. پژوهش حقوق کیفری، 4 (12)، 68-43.
شاهچراغ، سیدحمید (1391). بررسی تطبیقی مسئولیت مطلق کیفری در حقوق ایران با نگرشی بر نظام حقوقی کامن‌لا. مجلۀ حقوقی دادگستری، 76 (78)، 77-114.
صادقی فسایی، سهیلا و پروین، ستار (1390). جرم: برساخته ذهنیت، گفتمان و قدرت. فصلنامه پژوهش حقوق عمومی، 13 (33)، 220-242.
عبداللّهی، اسماعیل (1389). درس‌هایی در فلسفه کیفری: مسئولیت بدون تقصیر در نظام حقوقی ایران و انگلستان. چاپ اول. تهران: انتشارات خرسندی.
فلچر، جورج پی (1384). مفاهیم بنیادین حقوق کیفری. ترجمه سیدمهدی سیدزاده ثانی. مشهد: انتشارات دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
قاسم زاده، سیدمرتضی (1390). الزام‌ها و مسئولیت مدنی بدون قرارداد. تهران: بنیاد حقوقی میزان.
کاظمی خراسانی، محمدعلی (1406). فوائدالاصول (تقریرات درس محمدحسین نائینی). تحقیق رحمت‌الله رحمتی، قم: دفتر نشر اسلامی.
کلی، جان (1382). تاریخ تئوری حقوق در غرب. ترجمه محمد راسخ. تهران: انتشارات طرح نو.
گسن، رمون (1391). مفهوم جرم‌شناختی بزه (تازه‌های علوم جنایی). ترجمه شهرام ابراهیمی، تهران: بنیاد حقوقی میزان.
گسن، رمون و نجفی ابرندآبادی، علی‌حسین (1379). آیا جرم وجود دارد؟، مجله تحقیقات حقوقی، 3 (30-29)، 102-41.
گلدوزیان، ایرج (1393). ادّلۀ اثبات دعوا. تهران: بنیاد حقوقی میزان.
مصباح یزدی، محمدتقی (1366). آموزش فلسفه. جلد 1. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
الموسوی الخمینی (1363). تحریر الوسیله. جلد دوم، تهران: مکتبه العلمیه.
میلانی، علی‌رضا و عبدالکریمی، مصطفی (1394). درآمدی بر مسئولیت کیفری بدون تقصیر، فصلنامۀ مطالعات علوم اجتماعی، 1 (1)، 72-88.
میرسعیدی، سیدمنصور (1383). مسئولیت کیفری. جلد 1 (قلمرو و ارکان). تهران: میزان.
میرمحمد صادقی، حسین (1381). جرایم علیه اموال و مالکیت. تهران: میزان.
نجفی‌ابرندآبادی، علی‌حسین و گلدوزیان، حسین (1395). جرم‌شناسی پست مدرن و رویکرد آن به جرم و علت‌‌شناسی جنایی. فصلنامه پژوهش حقوق کیفری، 6 (23)، 9-46.
هومن، حیدرعلی. شناخت روش علمی در علوم رفتاری. تهران: انتشارات طاعتی.
ابن منظور (بی تا). لسان العرب. المجلد الخامس، القاهره.
حسنی، نجیب (2006). النظریه العامه للقصد الجنائی. القاهره: دارالنهضه العربی.
الخویی، ابوالقاسم (بی تا). مبانی التکمله المنهاج، جلد 2، نجف.
المظفر، محمدرضا (1370). اصول الفقه. المجلد الاول. قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.