بازخوانی و نقد رأی وحدت رویۀ شماره 811 هیأت عمومی دیوان عالی کشور با نگاهی به قواعد فقهی‏

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار، گروه حقوق، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه دامغان، دامغان، ایران.

چکیده

قانون مدنی در ماده 391 حکمی مقرر داشته است،که در صورت مستحق للغیر درآمدن مبیع، بایع را ملزم به استرداد ثمن و در فرض جهل خریدار، ملزم به جبران خسارات نیز کرده است. با افزایش نرخ تورم در کشور، عده ای از قضات و صاحب نظران، بر آن شدند که موضوع کاهش ارزش ثمن (پول) را جزء خساراتی قرار دهند،که بایع فضول ملزم به جبران آن است و با پیروی از این افکار، رای وحدت رویه شماره 733 و درنهایت، رای وحدت رویه شماره 811 توسط هیات عمومی دیوان عالی کشور صادر شد،که رای اخیر، خالی از اشکال نیست. چون از یک سو، با توجه به قواعد مسئولیت مدنی، مسئولیت بایع به جبران خسارت ناشی از کاهش ارزش ثمن، محل تردید است و از سویی دیگر؛ رای شماره 811 بایع را ملزم به پرداخت قیمت روز مبیع براساس نظر کارشناس کرده است. رهیافت این مقاله، ضمن نقد رای وحدت رویه شماره 811، بر مسئولیت بایع در قبال کاهش ارزش ثمن؛ به جهت نقص وارد شده بر مال مغصوب از باب قاعده ضمان ید و بر عدم مسئولیت بایع در خصوص خسارت ناشی از ؛ از دست دادن بخت و امکان دست یابی به سود (افزایش قیمت مبیع) استوار است.

کلیدواژه‌ها


ابراهیمی، محمدحسین (1376). پول، بانک، صرافی. قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
انصاری شیخ الاسلام، ابی یحیی زکریا (1418). فتح الوهاب بشرح منهج الطلاب. بیروت: دارالکتب العلمیه.
انصاری، شیخ مرتضی (بی تا). کتاب مکاسب. بی‌جا: مؤسسة‌دار الکتاب للطباعة والنشر.
بغدادی، غانم بن محمد (بی تا). مجمع الضمانات. بی‌جا:‌دار الکتاب الإسلامی.
پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی (1375). پول در نگاه اقتصاد و فقه. تهران: انتشارات سازمان فرهنگ و اندیشه اسلامی.
توتونچیان، ایرج (1370). نگاهی به پول و وظایف آن در اقتصاد اسلامی. اولین مجمع بررسی‌های اقتصاد اسلامی. مشهد مقدس: آستان قدس رضوی.
جعفری لنگرودی، محمد جعفر (1385). فلسفه عمومی حقوق تئوری موازنه. تهران: گنج دانش.
حائری، سید کاظم (1378). بررسی فقهی اوراق نقدی. مجله فقه اهل بیت، (19 و 20)، 77-25.
حسینی بهشتی، سیدمحمد (1378). اقتصاد اسلامی. قم: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
حسینی، سید میر عبدالفتاح (1417ه). العناوین. قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین.
حلی، نجم الدین جعفر بن حسن (1413). قواعد الاحکام فی معرفه الحلال و الحرام. قم: دفتر انتشارات حوزه علمیه قم.
خویی، سید ابوالقاسم (1422). مبانی تکمله المنهاج. بی‌جا: موسسه احیاء آثار الخویی.
ــــــــــ (1418ه). موسوعه الامام الخویی. قم: موسسه احیاء آثار الامام خمینی.
ــــــــــ، (1410ه). منهاج الصالحین. بیروت: دارالتراث الاسلامی.
ــــــــــ (1370). توضیح المسائل. تهران: انتشارات ایران، چاپ هفتم.
داودی، پرویز؛ نظری، حسن و میرجلیلی، حسین (1374). پول در اقتصاد اسلامی. تهران: انتشارات سمت.
سبزواری، سید عبد الاعلی (بی تا). مهذب الاحکام فی بیان حلال و الحرام. قم: دارالتفسیر.
السرخسی، شمس الدین (بی تا). اصول السرخسی. بیروت: دارالمعرفه.
سعیدی، محسن (1385). نظریه جبران کاهش ارزش پول. فصلنامه فقه اهل بیت، 12 (45)، 179-204.
سیستانی، سید علی (1417ه). منهاج الصالحین. قم: دفتر حضرت آیت اله سیستانی.
شربینی، شمس الدین محمد بن محمد (1430). ﻣﻐﻨﻲ المحتاج الی معرفه الفاظ المنهاج. دمشق: بی‌نا.
صافی گلپایگانی، لطف االه (1385). جامع الاحکام. قم: دفتر تنظیم و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی حاج شیخ علی صافی گلپایگانی.
ضیایی، محمدعادل؛ بادینی، حسن و ازغ، احمد (1400). نگرش تحلیلی برنقش تقصیر در ضمان ناشی از تسبیب در فقه اسلامی‏ و حقوق ایران. فصلنامه مطالعات حقوق خصوصی، 51 (4)، 739-761.
طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم (1378). حاشیه المکاسب. قم: موسسه اسماعیلیان.
عطیه، رمضان (2007). موسوعه القواعد الفقهیه. اسکندریه: دارالایمان.
غزالی، محمد (1418). الوجیز فی الفقه الشافعی. بیروت: شرکه ارقم بن ارقم.
فاضل لنکرانی، محمد (1375). جامع المسایل. بی‌جا: موسسه مطبوعاتی امیر.
قدری باشا، محمد (1308ه). مرشد الحیران إلى معرفة أحوال الإنسان. مصر: بالمطبعه الکبری الامیریه.
کاتوزیان، ناصر (1384). حقوق مدنی، دوره عقود معین (1). تهران: شرکت سهامی انتشار.
ــــــــــ (1383). وقایع حقوقی. تهران: انتشارات شرکت سهامی انتشار.
کاشف الغطاء (1420ه). شرح القواعد. نجف اشرف: مؤسسة کاشف الغطاء-الذخایر.
کرکی، علی بن حسین بن عبدالعالی (1414ه). جامع المقاصد. قم: موسسه آل البیت.
مامقانی، محمدحسن (بی تا). غایة الآمال فی شرح کتاب المکاسب (ج3). بی‌جا: مجمع الذخائر الإسلامیة‌
محقق داماد، سیدمصطفی (1385). قواعد فقه بخش مدنی. تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
مکارم شیرازی، ناصر (1365). احکام فقهی اسکناس. مجله نورعلم، (18)، 24-31.
موسسه آموزشی و پژوهشی قضا (1390). پرسمان فقهی قضایی2. قم: نشر قضا.
موسوی بجنوردی، حسن (1413). القواعد الفقهیه. قم: موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
ــــــــــ (1375). احکام فقهی پول. فقه اهل بیت، 7، 34-41.
موسوی خمینی، روح اله (1379). تحریر الوسیله. تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
ــــــــــ روح اله (1365). رسائل. قم: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
میرجلیلی، سیدحسین (1384). جبران ارزش پول، نظریه و کاربرد. مجله جستارهای اقتصادی، 2 (4)، 57-35.
میرجلیلی، حسین (1375). دانشنامه جهان اسلام (مقاله پول). تهران: بنیاد دائره المعارف اسلامی.
نجفی، محمد حسن (1432ه). جواهر الکلام. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
ندوی، علی احمد (1419). موسوعه القواعد و الضوابط الفقهیه. بیروت:‌دار عالم المعرفه.
نراقی، ملا احمد (1417ه). عوائد الایام. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی
نراقی، ملا احمد (بی تا). مستند الشیعه. بی‌جا: بی‌نا.
نقیبی، سید ابوالقاسم و زارچی، روح اله (1397). نظریه جبران خسارت محقق الحصول در فقه امامیه. فصلنامه جستارهای فقهی و اصولی، 4 (11)، 119-143.
ولی زاده، محمدجواد و حائری، محمد حسن (1390). رابطۀ «مثلی» و «قیمی» با جبران کاهش ارزش پول. فصلنامه مطالعات فقه و حقوق اسلامی، 2 (3)، 133-161.
هاشمی شاهرودی، سیدمحمود (1374). احکام فقهی کاهش ارزش پول، مجله فقه اهل بیت، 2، 52-98.
یوسفی، احمد علی (1381). ربا و تورم، بررسی تطبیقی جبران کاهش ارزش پول و ربا. تهران: مرکز آثار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.