ماهیت، مشروعیت و صحّت قرارداهای اجباری‏

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترا، گروه حقوق و علوم سیاسی، دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

2 استادیار، گروه حقوق و علوم سیاسی، دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.

چکیده

از شرایط صحت یک قرارداد، برخورداری متعاقدین از آزادی در قبول یا رد آن است. برای هر آنچه خارج از رضایت یکی از طرفین باشد ولی شکل قرارداد یابد، دو تعریف جداگانه شامل قرارداد اکراهی و قرارداد اضطراری ارائه شده که اعتبار اولی مشروط به عدم افشای عنصر اکراه در آن است؛ ولی دومی بطور مطلق از نظر قانونگذار معتبر و نافذ است. در این دو حالت، دلیل قبول اکراه، احوال شخصیه است. هر گاه ورود اجبار و اکراه در قرارداد، به دلیل الزام در رعایت مصلحت عمومی باشد، در این پژوهش "قرارداد اجباری" نامیده شده است و متناسب با مرحله ورود عنصر اجبار به آن، به قرارداد اجباری اولیه و ثانویه تقسیم می شود. پژوهش با روش تحلیلی و استناد به منابع فقهی، اعتبار چنین قراردادی که ذاتاً نافی"اصل آزادی و حاکمیت اراده در قراردادها" است را بررسی نموده، و در نهایت اعتبار آن را در شرایط خاص اثبات می نماید. پاسخ به این که در چه شرایطی، قرارداد اجباری می تواند معتبر شناخته شود و چه زمانی طرف مجبور می تواند از اجرا یا ادامه آن سرباز زند، در این پژوهش ارائه شده و چرایی لزوم گنجاندن یک امر اجباری در قالب قرارداد مورد بحث و ارائه نظر قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم
بی آزار شیرازی، عبدالکریم (1377). صلح حدیبیه، جلد 13، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
حجت خواه، حسین؛ خادمی، مریم (1399). قاعده اهم و مهم و چالش‌های جامعه اسلامی، قم، انتشارات جهاد دانشگاهی قم.
حرّ عاملی، محمد بن حسن (1424 ه.ق.).وسایل الشیعه، جلد 11، قم، موسسه نشر اسلامی.
خمینی، روح الله (1368). صحیفه امام: مجموعه آثار امام خمینی ره، جلد 20، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
ــــــــــ (1385). ترجمه تحریر الوسیله، جلد دوم، تهران، انتشارات عروج.
ربانی گلپایگانی، علی (1373). ملازمه حکم عقل و شرع از دیدگاه شیخ انصاری، جلد اول، قم، انتشار جامعه المدرسین.
زمخشری، محمود بن عمر (1407 ه.ق.). الکلشف عن غوامص التنزیل، جلد 1، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ سوم.
سیوطی، جلال الدین (1404 ه.ق). الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، جلد 2، بیروت، دار الفکر.
شکاری، روشن دل؛ دشتی، محمدرضا (1392).«نقدی بر نظریه کاشفیت رضای متأخر مکرَه»، مجله آموزه‌های فقه مدنی، دوره 5، شماره 7.
شهیدی، مهدی (1388). حقوق مدنی؛ اصول قراردادها و تعهدات، جلد دوم، تهران، نشر حقوق دان.
صادقی، حشمت الله؛ حسینی، فاطمه السادات (1391). قاعده لاضرر از دیدگاه شیخ مرتضی انصاری، آخوند خراسانی، امام خمینی (ره)، تهران، نشر فخر رازی.
صداقتی، علی (1389). قراردادهای اجباری، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی، تهران.
عطار شهرکی، مریم؛ قریشی، مهدی (1400). «رهیافتی فقهی و حقوقی بر شروط تحمیلی در قراردادهای مشارکت مدنی بانکی»، فصلنامه علمی اقتصاد اسلامی، سال 21، شماره 82.
قافی، حسین (1383).«ماهیت و میزان اعتبار قرارداد الحاقی»، فصلنامه علمی پژوهشی حقوق اسلامی (دوره1)، شماره2.
قانون مدنی مصوب 1314
کاظم پور، سید جعفر (1391). «حمایت از مضطر در معاملات اضطراری؛ مبانی و راهکارها»، مجله حقوقی دادگستری، دوره 76، شماره 80.
ماهنامه پاسدار اسلام (1367).«حدود اختیارات ولیّ امر»، سال هفتم، شماره 84.
محقق داماد، مصطفی (1401). قواعد فقه؛ بخش جزایی، تهران، مرکز نشر علوم انسانی.
محمود بابویی، محمد تقی (1400). بررسی دلالت نهی بر فساد در معاملات در نگاه وحید بهبهانی و آخوند خراسانی و شیخ انصاری، قم، نشر اسلامی.
مرادی، جمال (1398). «نگاهی به انعقاد عهدنامه ورسای و تبعات آن»، نشریه آفاق علوم انسانی، دوره 3، شماره 33.
ملک افضلی اردکانی، محسن (1397). قاعده حفظ نظام، تهران، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
وکیلی، سعید (1390). مصلحت و مفسده در بنیان حکم شرعی، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه پیام نور، تهران.
ولی زاده، حسین (1401). شروط غیرمنصفانه در قرارداد تسهیلات بانکی با نگاه تحلیل اقتصادی، تهران، انتشارات قانون یار.
Berghahn, Volker R, (2009). Europe in the Era of Two world wars, Princeton university press.
Civil law pub in 1935
Lenhoff, Arthur, (1943). “The scope of compulsory contract proper”, Columbia Law Review Association Inc, Vol.43, No.5.
Mulae, Ayat, (2021). “Railing for Administrative contracts through compulsory contracts in Iran”, Journal of legal studies, Vol.13, No.2.
Vergun, David, (2020). during world war ll Industries Transitioned Form Peacetime to Wartime Production, U.S. Department of Defense.