درآمدی بر ویژگی‌ها، ادله و تطبیقات ملکیّت آنی در فقه امامیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموختۀ کارشناسی ارشد، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران

2 استادیار، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.

چکیده

ملکیت آنی که توسط عقل به پشتوانه‌ی نقل و سایر قواعد کشف می‌شود، ملکیتی است که در آنِ بعدی، اقتضاء بقاء ندارد. با وجود مسلم بودن این ملکیت نزد فقهای امامیه، به صورت مستقل و جامع مورد تعرض آنها قرار نگرفته‌است. این نوشتار با بحث از ویژگی‌های ملکیت آنی، ادله و استقصاء مصادیق آن به روش توصیفی –تحلیلی، سعی دارد، اقدامی در راستای جبران خلاء توجه یکپارچه به این موضوع تلقی شود و از این جهت، مزایایی را برای صاحب نظران در برخی از مسائل فقهی به خصوص در مواضعی که این ملکیت، تنها راه برای تصحیح به حساب می‌آید، فراهم آورد. نتایج حاکی از آن است که ملکیّت آناًما در فرض فقدان مانع، حقیقی و دارای تقدم رتبی بر عامل خویش است. همچنین بر فروعاتی از ابواب فقهی نظیر بیع، معاطات، دین، وقف و ارث، منطبق و دلالت اقتضاء و جمع عرفی به عنوان مستند این نوع ملکیت، مطرح است.

کلیدواژه‌ها


منابع
1.ابن عباد، اسماعیل،المحیط فیاللغة، چاپ اول، بیروت، عالم الکتاب،1414ق.
2.ابن فارس، احمد،معجم مقاییس اللغه، محقق:عبدالسالم محمد هارون،چاپ اول،قم،
دفتر انتشارات اسالمی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم،1404ق.
3.ابن منظور، محمد بن مکرم،لسان العرب، چاپ سوم، بیروت،دار الفکر للطباعه و النشر و
التوزیع،1414ق.
4.احمدی، محمود؛رحمان، محمدکاظم،"بررسی مبانی فقهی مالکیت لحظهای"،فصلنامۀ
علمیفقهوحقوقاسالمی،سالیازدهم،شماره1،ص11-36،1399.
5.اردبیلی، احمد بن محمد،مجمع الفائده و البرهان فی شرح ارشاد االذهان، چاپ اول، قم،
دفتر انتشارات اسالمی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم،1403ق.
6.اصفهانی(فاضل هندی)، محمد بن حسن،کشف اللثام و االبهام عن قواعد االحکام، چاپ
اول، قم،دفتر انتشارات اسالمی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم،1416ق.
7.اصفهانی(کمپانی)، محمدحسین،حاشیه کتاب المکاسب، چاپ اول، قم، انوار الهدی،
1418ق.
8.انصاری، مرتضی،کتاب المکاسب، چاپاول، قم، کنگره جهانی بزرگداشتشیخ اعظم
انصاری،1415ق.
9.جوهری،اسماعیل بن حماد،صحاح-تاج اللغه و صحاح العربیه، چاپ اول، بیروت، دارالعلم
للمالیین،1410ق.
10.حائری طباطبایی، سیدعلی بن محمد،ریاض المسائل،چاپ اول، قم، موسسه آل البیت
علیهم السالم،1418ق.
11.حکیم، سیدمحسن،مستمسک العروه الوثقی، چاپچهارم،بیروت،دار إحیاء التراث
العربی،1391ق.
12.حلی(ابنادریس)، محمد بن منصور،السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، چاپ دوم، قم،دفتر
انتشارات اسالمی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم،1410ق.
13.حلی، احمدبن محمد،المهذب البارع فیشرح المختصر النافع،چاپ دوم، قم،دفتر
انتشارات اسالمی وابسته بهجامعه مدرسین حوزه علمیه قم،1407ق.
14.حلی، حسن بن یوسف،قواعد األحکام فیمعرفة الحالل و الحرام،چاپ اول، قم،دفتر
انتشارات اسالمی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم،1413ق.
15.----------،تذکره الفقها، چاپ اول، قم،موسسه آل البیت علیهم السالم،1414ق.
16.حلی،مقدادبنعبدالله،التنقیح الرائع لمختصر الشرائع،چاپاول، قم،انتشارات کتابخانه
آیتالله العظمی مرعشی نجفی(ره)،1404ق.
17.خراسانی، سیدمحمدکاظم،حاشیه المکاسب، چاپ اول، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد
اسالمی،1406ق.
18.خمینی(امام)، سیدروح الله،الرسائل العشره، چاپ اول،قم، موسسه تنظیم و نشر آثار امام
خمینی(ره)،1420ق.
19.----------،کتاب البیع، چاپ اول، تهران،مؤسسه تنظیم ونشر آثار امام خمینی،
1421ق.
20.خویی، سیدابوالقاسم،مصباح الفقاهه، مقرر: محمدعلی توحیدی، چاپ اول، قم، موسسه
احیاءآثاراالمام الخوئی،بیتا.
21.----------،موسوعه االمام الخویی،چاپ اول، قم،موسسه احیاءآثاراالمام الخوئی،
1418ق.
22.راغب(اصفهانی)، حسین بن محمد،مفردات الفاظ القرآن فی غریب القرآن، چاپ اول،
لبنان، دارالعلم،1412ق.
23.روحانی، سیدصادق،فقه الصادق، چاپ اول، قم، دار الکتاب-مدرسه امام جعفر
صادق(ع)،1412ق.
24.سبزواری، محمدباقر بن محمد،کفایه االحکام، چاپ اول، قم،دفتر انتشارات اسالمی
وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم،1423ق.
25.شبیریزنجانی، سیّدموسی،کتاب نکاح، چاپ اول، قم،مؤسسهپژوهشیرأیپرداز،
1419ق.
26.شیرازی، سیدمحمد،ایصال الطالب الی المکاسب، چاپ اول، تهران، منشورات اعلمی،
بیتا.
27.صدر، سیدمحمد باقر،قواعد الفقهیه(مباحث االصول)،مقرر: سیدکاظم حائری، چاپ اول،
قم،دفتر آقای حائری،8014ق.
28.----------،بحوث فی علم االصول، مقرر: سیدمحمود هاشمی شاهرودی، چاپ
دوم، قم، مرکز الغدیر للدراسات االسالمیه،1417ق.
29.صدوق،محمدبنعلی،من الیحضره الفقیه، چاپدوم، قم، دفتر انتشارات اسالمی وابسته
به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم،3141ق
30.طوسی، محمد بن حسن،المبسوط فی فقه االمامیه، چاپ سوم، تهران، مکتبه المرتضویه
االحیاء اآلثار الجعفریه،1387ق.
31.----------،تهذیب االحکام، چاپ چهارم،تهران، دار الکتب االسالمیه،1407ق.
32.عاملی، سیدجواد بن محمد،مفتاح الکرامه،چاپ اول، قم، دفتر انتشارات اسالمی وابسته
به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم،1419ق.
33.عاملی(شهیداول)، محمدبنمکی،القواعد و الفوائد، چاپ اول، قم، مفید،1400ق.
34.عاملی(شهیدثانی)، زین الدین بنعلی،مسالکاألفهام إلی تنقیح شرائع اإلسالم، چاپ
اول، قم،موسسه المعارف االسالمیه،1413ق.
35.عاملی، محمد بن حسن،وسائل الشیعه، چاپ اول، قم، موسسه آل البیت علیهم السالم،
1409ق.
36.کلینی، محمد بن یعقوب،کافی، چاپ چهارم، تهران، دارالکتب االسالمیه،1407ق.
37.محقق حلی، جعفر بن حسن،شرایع االسالم فی مسائل الحالل و الحرام، چاپ دوم، قم،
موسسه اسماعیلیان،1408ق.
38.----------،المختصر النافع فیفقه اإلمامیة، چاپششم، قم،موسسهالمطبوعات
الدینیه،8114ق.
39.مروج(جزایری)، سیدمحمد،هدی الطالب فیشرح المکاسب، چاپ اول، قم،موسسه
دارالکتاب،1416ق.
40.مکارم شیرازی، ناصر،قواعد الفقهیه، چاپ سوم، قم، مدرسه االمام علی بن ابی طالب(ع)،
1411ق.
41.نائینی، محمدحسین،منیه الطالب فی حاشیه المکاسب، مقرر: موسی بن محمد
خوانساری، چاپ اول، تهران،المکتبه المحمدیه،1373ق.
42.----------،المکاسب و البیع، مقرر: میرزا محمدتقی آملی،چاپ اول، قم، دفتر
انتشارات اسالمی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم،4131ق.
43.نجفی(تبریزی)، راضی بن محمد،تحلیل الکالم فیفقه اإلسالم، چاپ اول، تهران، امیر
قلم،1413.
44.نجفی(کاشف الغطاء)، حسن بن جعفر،تحریر المجله، چاپ اول، نجف، المکتبه
المرتضویه،1359ق.
45.----------،حسن بن جعفر(الف)،انوارالفقاهه-کتاب البیع، چاپ اول، نجف، موسسه
کاشف الغطاء،1422ق.
46.----------،حسن بن جعفر(ب)،انوارالفقاهه-کتاب المکاسب، چاپ اول، نجف،
موسسه کاشف الغطاء،1422ق.
47نجفی، محمدحسن،جواهر الکالم فی شرح شرایع االسالم، چاپ هفتم، بیروت،دار احیاء
التراث العربی،1404ق.
48.نواب، حمیدرضا، در مقالۀ"واکاوی گونههای ملکیت آنی"،پژوهشهای فقهی تا اجتهاد،
سال چهارم، شماره7، ص103-122،1399.
49.واسطی، سیدمحمدمرتضی،تاج العروس من جواهر القاموس، چاپ اول، بیروت، دارالفکر
للطباعه و النشر و التوزیع،1414ق.
50.همدانی، آقارضا،مصباح الفقیه، چاپ اول، قم، موسسه الجعفریه الحیاء التراث،1416ق.
51.یزدی، سیدمحمدکاظم،تکملة العروة الوثقی، چاپ اول، قم، داوری،1414ق.
52.----------،عروه الوثقی، چاپ دوم،قم،موسسه نشر اسالمی وابسته به جامعه
مدرسین حوزه علمیه قم،1420ق.
53.----------،حاشیه المکاسب، چاپ دوم، قم، موسسه اسماعیلیان،1421ق.
پایگاه اینترنتی
54.شبیری،سیّدموسی، درس خارج فقه،1394، نمایهشدهدر:
https://www.eshia.ir/feqh/archive/text/shobeiry/feqh/94/941005/
55.عابدی، احمد، درس خارج فقه،1398، نمایهشدهدر:
https://www.eshia.ir/feqh/archive/text/abedi/feqh/98/980713/