تخلّص از ربای معاوضی از دیدگاه امام خمینی(ره)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه قم

2 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه قم؛

3 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه قم

چکیده

حرمت ربا از دیدگـاه فقیهان امامیه، امری مسلّم است و عقـل به قباحت آن معترف می ­باشد. قبح عقلی ربا اقتضا می­ کند که حکم به حرمت ربا در غیر از موارد مستثنا شده با دلیل قطعی، قابل تخصیص نباشد و ربا تحت هر شرایطی، قبـیح و حرام باشد. با وجود حرمت شرعی و قبح عقلی و مفاسد اجتماعی ناظر بر امر ربا، عده­ای از فقها راه­‌هایی برای تخلّص از ربا بیان کرده و به مشروعیت آن حکم داده ­اند. در این میان، امام خمینی(ره) از معدود فقیهانی است که با ورود به مسأله و بازنگری در ادلّه، به حرمت آن در تمام مورادی که ماهیت ربا محفوظ بماند، فتوا داده­ اند و به هیچ ­یک از حیله­ ها و چاره جوئی­ های فقها برای فرار از ربا اعتنا نکرده­ اند. ایشان با بررسی دلالت اخبار، روایات را ناظر بر ربای حکمی دانسته ­اند (نه ربای واقعی). بر این اساس، راه­های تخلص از ربا نمی­ توانند به عنوان قاعده کلی برای تخصیص حرمت ربا به کار روند.

کلیدواژه‌ها


[1]. قرآن کریم.
[2]. نهج ­البلاغه.
[3]. ابن­ جنید، محمد (1416ق). مجموعه فتاوی، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
[4]. ابن­ حمزه، محمد (1408ق). الوسیله، قم، کتابخانه آیت ­الله مرعشی نجفی.
[5]. ابن ­زهره، حمزه (1417ق). غنیه النزوع، قم، مؤسسه امام صادق(ع).
[6]. ابن­ عقیل، حسن (بی­تا). مجموعه فتاوی، قم، بی­نا.
[7]. ابن ­فارس، احمد (1404ق). معجم مقائیس اللغه، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
[8]. ابن­ منظور، محمد (1414ق). لسان العرب، بیروت، دارالفکر.
[9]. اردبیلی، احمد (1403ق). مجمع الفائده و البرهان، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
[10]. انصاری، مرتضی (1415ق). رساله سراج العباد، قم، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان‌.
[11]. بحرانی، یوسف (1405ق). الحدائق الناضره، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
[12]. بهجت، محمدتقی (1423ق). وسیله ­النجاه، قم، شفق.
[13]. ـــــــــــــــــ (1426ق). جامع­المسائل، قم، دفتر معظم‌له‌.
[14]. جواهری، حسن محمد تقی (1405ق). الربا فقهیا و اقتصادیا‌، قم، بی­ نا.
[15]. حسینی عاملی، جواد (1419ق). مفتاح­الکرامه، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
[16]. ـــــــــــــــــــــ (بی­تا). مفتاح الکرامه، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
[17]. حلی، احمد (1407ق). مهذب­البارع، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
[18]. حلی، جعفر (1408ق). شرائع الإسلام، قم، مؤسسه اسماعیلیان‌.
[19]. حلی، حسن (1381ق). رجال العلامه الحلی- خلاصه الأقوال‌، نجف اشرف، منشورات المطبعه الحیدریه.
[20]. ــــــــــــ (1410ق). ارشاد الأذهان، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
[21]. ــــــــــــ (1414ق). تذکره الفقها، قم، مؤسسه آل البیت(ع).
[22]. حمیداله، محمد (1374). نامه­ها و پیمان­های سیاسی حضرت محمد(ص) و اسناد صدر اسلام، محمدرضا حسینی. تهران، سروش.
[23]. خمینی، روح­الله (1389ش). صحیفه امام، تهران، تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
[24]. ـــــــــــــــ (1392ش). امامت و انسان کامل‏‏ از دیدگاه امام خمینی، تهران، تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
[25]. ـــــــــــــــ (1421ق). کتاب البیع، تهران، تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
[26]. ـــــــــــــــ (بی­تا). تحریرالوسیله، قم، مؤسسه مطبوعات دارالعلم‌.
[27]. خوانساری، احمد (1405ق). جامع المدارک، قم، موسسه اسماعیلیان.
[28]. خویی، ابوالقاسم (1410ق). منهاج ­الصالحین، قم، مدینه العلم.
[29]. روحانی، صادق (1412ق). فقه ­الصادق(ع)، قم، دار الکتاب- مدرسه امام صادق(ع).
[30]. سبزواری، عبدالأعلی (1413ق). مهذّب الأحکام، قم، مؤسسه المنار-دفتر حضرت آیه الله‌.
[31]. سیستانی، علی (1417ق). منهاج­الصالحین، قم، دفتر آیه الله سیستانی.
[32]. سیفی، علی­اکبر (1430ق). دلیل تحریر الوسیله- فقه الربا، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
[33]. سیوطی، عبدالرحمان (1387ش). الدرالمنثور، قم، موسسه فرهنگی و اطلاع رسانی تبیان.
[34]. شریف مرتضی، علی (1415ق). الإنتصار فی انفرادات الإمامیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
[35]. صدوق، محمد (1413ق). من لایحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
[36]. ــــــــــــــ (1418ق). الهدایه فی الأصول و الفروع، قم، مؤسسه امام هادی(ع).
[37]. طباطبایی، علی (1418ق). ریاض المسائل، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
[38]. طباطبایی، محمدحسین (1363ش). تفسیر المیزان، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
[39]. طباطبایی­یزدی، محمدکاظم (1414ق). تکمله العروه الوثقی‌، قم، کتابفروشی داوری.
[40]. طوسی، محمد (1387ق). المبسوط، تهران، المکتبه المرتضویه.
[41]. ــــــــــــــ (1407ق). تهذیب الأحکام، تهران، دارالکتب الإسلامیه، 1407ق.
[42]. عاملی جبعی، زین­الدین (1413ق). مسالک الافهام، قم، مؤسسه المعارف الإسلامیه.
[43]. عاملی جزینی، محمد (1417ق). الدروس الشرعیه فی فقه الإمامیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
[44]. عراقی، ضیاء­الدین (1414ق). شرح تبصره المتعلمین، قم، ‌دفتر انتشارات اسلامی.
[45]. فیاض، محمدصادق (1398). «چالش حیله­ های شرعی فرار از ربا در نظام فقهی امام خمینی-ره»، گفتمان فقه حکومتی، سال3، شماره5، پاییز و زمستان.
[46]. قمّی، تقی طباطبایی (1423ق). الدلائل فی شرح منتخب المسائل‌، قم، کتابفروشی محلاتی.
[47]. قمی، محمد (1413ق). من لایحضره الفقیه‌، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
[48]. کلینی، محمد (1407ق). کـافی، تهران:، دارالکتب الإسلامیه.
[49]. مجلسی، محمدباقر (1404ق). مرآة العقول، تهران، دار الکتب الإسلامیه.
[50]. ــــــــــــــــــ (1410ق). بحارالأنوار، بیروت، مؤسسه الطبع و النشر‌.
[51]. مجلسی، محمدتقی (1406ق). روضه المتقین، قم، مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشانبور.
[52]. مظفر، محمدرضا (1423ق). اصول الفقه، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی.
[53]. مکارم، ناصر (1428ق). حیله‌های شرعی و چاره‌جوئی‌های صحیح‌، قم، مدرسه امام علی بن أبی طالب(ع).
[54]. ــــــــــــ (بی­ تا). بررسی طرق فرار از ربا‌، قم، بی­ نا.
[55]. نجاشی، احمد (1407ق). رجال النجاشی، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
[56]. نجفی، بشیرحسین (1427ق). بحوث فقهیه معاصره، نجف، دفتر آیه­الله نجفی.
[57]. نجفی، محمدحسن (1404ق). جواهر الکلام، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.