نگاهی نو به معیار نفقه زوجه در فرض اعسار زوج

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار فقه و حقوق اسلامی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

2 دانشیار فقه و حقوق دانشگاه سمنان

3 دانش آموخته دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه سمنان

چکیده

صرفنظر از وجوب نفقه زوجه بر عهده زوج، معیار و ملاک تعیین نفقه زوجه، خاستگاه اختلاف نظر فقهی می‌باشد؛ به طوری که مشهور فقیهان، ملاک را به طور مطلق، شأن امثال «زوجه» در محلّ زندگی او می­دانند. دیدگاه دوم، ملا ک تعیین نفقه را شأن و وضعیّت «زوجین» و دیدگاه سوم، ملاک را شأن و وضعیّت «زوج» دانسته است. تحقیق حاضر ضمن تحلیل و بازخوانی مبانی اقوال موجود و نیز با بهره­گیری از مستندات فقهی، در حکم فقهی مسأله، قائل به تفصیل شده و با لحاظ شرایط اقتصادی زوجین، به نظری تلفیقی از دیدگاه سوم و مشهور قائل شده است؛ بدین شیوه که در فرض همسانی شأن و موقعیّت اجتماعی خانواده زوجین یا متموّل بودن زوج، ملاک تعیین نفقه را شأن و موقعیّت اجتماعی زن دانسته اما در فرض عدم همسانیِ موقعیّت اجتماعی و اقتصادی زوجین - به گونه­ای که خانواده زوجه، متموّل و زوج، فقیر و معسر باشد - ملاک تعیین نفقه زوجه، وضعیّت اقتصادی زوج است. ره‌آورد این نظریه تفصیلی، به پیشنهاد اصلاح ماده 1107 قانون مدنی که به تبع قول مشهور فقیهان، به نحو اطلاق، شأن زوجه را ملاک تعیین نفقه قرار داده است، منجرّ شده است.
 

کلیدواژه‌ها


 [1]. آلوسی، سید محمود (1415ق). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم‏، تحقیق: علی عبدالباری عطیه، چاپ اول، بیروت، دار الکتب العلمیه.
[2]. ابن برّاج طرابلسی، قاضی عبدالعزیز ( 1406 ق).  المهذّب، جلد دوم، چاپ اول، قم، مؤسسه النشر الاسلامی.
 [3]. ابن حمزه، طوسی، محمد بن علی (1408 ‍ق). الوسیله إلی نیل الفضیله، چاپ اول، قم، کتابخانه آیه الله مرعشی نجفی(ره).
[4]. اراکی، محمد علی (1413 ق). رساله فی نفقه الزوجه، چاپ اول، قم، مؤسسه در راه حق.
[5]. اردبیلی(محقق)، احمد بن محمد (بی تا). زبده البیان فی أحکام القرآن، چاپ اول، تهران، المکتبه المرتضویه لإحیاء الآثار الجعفریه.
[6]. انصاری(شیخ)، مرتضی (1411ق). المکاسب، جلد دوم، چاپ اول، قم، منشورات دار الذخائر.
[7]. اصفهانی، سید ابو الحسن (1422ق). وسیله النجاه، چاپ اول، قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
[8]. بحرانی، آل عصفور، حسین بن محمد (بی تا). ‌الأنوار اللوامع فی شرح مفاتیح الشرائع، جلد دهم، چاپ اول، قم، مجمع البحوث العلمیه‌.
[9]. بحرانی(آل عصفور)، یوسف بن احمد بن ابراهیم (1405ق). الحدائق الناضره فی أحکام العتره الطاهره، جلد بیست و پنج، چاپ اول، قم، مؤسسه النشر الاسلامی.
[10]. بلاغی نجفی، محمدجواد (1420ق). آلاء الرحمن فی تفسیر القرآن،‏ تحقیق: واحد تحقیقات اسلامی بنیاد بعثت،‏ چاپ اول‏، قم، بنیاد بعثت.
[11]. تبریزی، جواد بن علی (1427ق). ‌صراط النجاه، جلد ششم،‌ قم، دار الصدیقه الشهیده.
[12]. حجازی، محمد محمود (1413ق). التفسیر الواضح‏، چاپ دهم، بیروت، دار الجیل الجدید.
[13]. حرّ عاملی، محمد بن حسن (1409ق). تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، جلد بیست و نهم، قم، مؤسسه آل البیت علیهم‏السلام.
 [14]. خسروشاهی، قدرت الله (1380ش). فلسفه قصاص از دیدگاه اسلام، چاپ اول، قم، بوستان کتاب.
[15]. جاسر، جوده علی العامی (1428ق). نفقه الزوجه فی الفقه الاسلامی: فقهیه مقارنه مع قانون الاحوال الشخصیه الفلسطینی، اشراف: الدکتور شحاده سعید السویرکی، غزه، الجامعه الاسلامیه.
[16]. الجزیری، عبدالرحمن (1424ق). الفقه علی المذاهب الأربعه، جلد چهارم، بیروت، دار الکتب العلمیه.
[17]. سبزواری، سید عبد الأعلی (1413ق). مهذّب الأحکام، جلد بیست و پنج، چاپ چهارم، قم، مؤسسه المنار.
[18]. سبحانی تبریزی، جعفر (بی تا). نظام النکاح فی الشریعه الإسلامیه الغراء، جلد دوم، چاپ اول، قم، موسسه الامام الصادق(ع).
[19]. سلاّر دیلمی، حمزه بن عبد العزیز (1404ق).  المراسم العلویه و الأحکام النبویه، چاپ اول، قم، منشورات الحرمین.
[20]. شافعی، أبو عبد الله محمد بن إدریس (1410ق).  الأمّ، جلد پنجم، بیروت، دار المعرفه.
[21]. شبر، سید عبد الله (‏1412ق).  تفسیر القرآن الکریم، چاپ اول‏، بیروت، دار البلاغه.
[22]. شبیری زنجانی، سید موسی (1419ق).  کتاب نکاح، جلد بیست و پنجم، چاپ اول، قم، مؤسسه پژوهشی رای‌پرداز.
[23]. شیروی، عبدالحسین (1397 ش). حقوق خانواده ( ازدواج، طلاق و فرزندان)، چاپ چهارم، تهران، انتشارات سمت.
[24]. شهید ثانی(جبعی عاملی)، زین الدین بن علی (1410ق). الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، جلد پنجم، چاپ اول، قم، کتابفروشی داوری.
[25]. صدر، سید محمد (بی تا). ماوراء الفقه، جلد ششم، بیروت، دار الأضواء.
[26]. صدوق(شیخ)، محمد بن علی بن حسین بن بابویه (1413ق). من لایحضره الفقیه، جلد سوم و چهارم، چاپ دوم، قم، مؤسسه النشر الاسلامی.
[27]. صفایی،  سید حسین و امامی، اسدالله (1392ش). مختصر حقوق خانواده، چاپ سی و ششم، تهران، میزان.
[28]. طباطبائی(علامه)، سید محمدحسین (1417ق).  ‏المیزان فی تفسیر القرآن‏، جلد دوم، چاپ پنجم، قم، مؤسسه النشر الاسلامی.‏
[29]. طبرسی، فضل بن حسن (1372ش). ‏مجمع البیان فی تفسیر القرآن‏، جلد دهم، چاپ سوم، تهران، انتشارات ناصر خسرو.
[30]. طوسی، محمد بن حسن (1387ق). المبسوط فی فقه الإمامیه، جلد ششم، چاپ سوم، تهران، المکتبه المرتضویه لإحیاء الآثار الجعفریه.
[31]. طاهری، حبیب الله (1418ق). حقوق مدنی، جلد دوم، چاپ دوم، قم، مؤسسه النشر الاسلامی.
[32]. علامه حلّی، حسن بن یوسف (1420ق).  تحریر الأحکام الشرعیه علی مذهب الإمامیه، جلد چهارم، چاپ اول، قم، مؤسسه امام صادق علیه السلام.
[33]. غروی نائینی، محمدحسین (1373). منیه الطالب فی حاشیه المکاسب، جلد اول، چاپ اول، تهران، المکتبه المحمدیه.
[34]. فاضل لنکرانی، محمد (1421ق). تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله - النکاح، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار علیهم السلام.
[35]. فاضل مقداد، مقداد بن عبد اللّه سیوری (1425ق). کنز العرفان فی فقه القرآن، جلد دوم، چاپ اول، قم، انتشارات مرتضوی.
[36]. فیض کاشانی، محمد محسن ابن شاه مرتضی (بی تا).  مفاتیح الشرائع، جلد دوم، قم، کتابخانه آیه الله العظمی مرعشی نجفی(ره).
[37]. قطب الدین راوندی، سعید بن عبداللّه (1405ق). فقه القرآن، جلد دوم، چاپ دوم، قم، کتابخانه آیه الله العظمی مرعشی نجفی(ره).
[38]. قمی، علی بن ابراهیم‏ (1367ش). تفسیر قمی‏، چاپ چهارم‏، تحقیق: سید طیب موسوی جزایری‏، قم، دار الکتاب‏.
[39]. کاتوزیان ناصر (1394ش). دوره حقوق مدنی، خانواده: جلد اول: نکاح و طلاق، روابط زن و شوهر، چاپ چهارم، تهران، شرکت سهامی انتشار.
[40]. کاشانی، ملا فتح الله‏ (1423ق). ‏زبده التفاسیر، چاپ: اول‏، تحقیق: بنیاد معارف اسلامی، بی جا، بنیاد معارف اسلامی.
[41]. کلینی، محمد بن یعقوب (1365ش).  الکافی، جلد پنجم، تهران، دار الکتب الإسلامیه.
[42]. صافی گلپایگانی، لطف الله (1416ق). هدایه العباد، چاپ اول، قم، دار القرآن الکریم.
[43]. سیفی مازندرانی، علی اکبر (1429ق). دلیل تحریر الوسیله - أحکام الأسره، چاپ اول، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی قدس سره.
[44]. الماوردی، علی بن محمد بن محمد بن حبیب (1414ق).  الحاوی فی فقه الشافعی، بی جا، دار الکتب العلمیة.
[45]. محقق حلّی، جعفر بن حسن (1408‍ق). شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، جلد دوم، چاپ دوم، قم، مؤسسه اسماعیلیان.
[46]. مراغی، احمد بن مصطفی (بی تا).  ‏تفسیر المراغی‏، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
[47]. مغنیه، محمد جواد (1424ق).  تفسیر الکاشف‏، چاپ اول، تهران، دار الکتب الإسلامیه.
[48]. __________ ( 1421ق). الف، فقه الإمام الصادق علیه السلام، جلد پنجم، چاپ دوم، قم، مؤسسه انصاریان.
[49]. __________ (1421ق). ب، الفقه علی المذاهب الخمسه، جلد دوم، چاپ دهم، بیروت، دار التیار الجدید - دار الجواد.
[50]. مکارم شیرازی، ناصر و همکاران (1374ش). ‏تفسیر نمونه‏، نوبت چاپ: اول‏، تهران، دار الکتب الإسلامیه.
[51]. مکارم شیرازی، ناصر (1424‍ق).  کتاب النکاح، جلد ششم، قم، مدرسه امام علی بن ابی طالب علیه السلام.
[52]. مطهری، مرتضی (1368ش). اسلام و مقتضیّات زمان، جلد دوم، چاپ چهارم، تهران، نشر صدرا.
[53]. موسوی بجنوردی، سید حسن (1419ق). القواعد الفقهیه، جلد اول، چاپ اول، قم، نشر الهادی.
[54]. نجفی(صاحب جواهر)، محمدحسن (1404ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، جلد سی و یکم، چاپ هفتم، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
[55]. نیازی، قدرت الله، رمضانی، علی (1395ش). «معیار نفقه زوجه»، دو فصلنامه علمی ترویجی فقه و حقوق خانواده ( ندای صادق)،  سال بیست و یکم، شماره ۶۵.
[56]. ولایی، عیسی (1391). جرایم و مجازات ها در اسلام، چاپ اول، تهران، مجد.