بازخوانی نصوص و ادله‌ی تجویز کیفر اعدام در جرم شرب خمر در فقه مذاهب خمسه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه فقه و حقوق شافعی دانشگاه کردستان

چکیده

شرب خمر گناهی کبیره است که جمهور فقها مجازات آن را از حدود دانسته‎اند. در برخی مذاهب کیفر شرب خمر چهل ضربه شلاق اعلام شده و در باقی مذاهب هشتاد ضربه را کیفر آن می‌دانند. سوال این پژوهش، مجازات جرم شرب خمر در صورت تکرار آن، بعد از اثبات و اجرای این کیفر است. در پاسخ گروهی قائل به اعدام چنین شخصی شده و برخی دیگر مجازات سالب حیات را برای او در نظر نگرفته‌اند. از میان گروه اول، برخی اعدام را برای تکرار جرم در بار سوم و بعضی برای بار چهارم و عده‌ای برای بار پنجم تجویز کرده‌اند. برخی از قائلان به اعدام در بار چهارم این مجازات را حد دانسته و برخی دیگر آن را از باب تعزیر عنوان می‌کنند. نافیان اعدام هم دو دسته هستند؛ گروهی وجود چنین مجازاتی را از اساس نفی کرده‌اند، اما گروه دوم بر این باورند که چنین کیفری در ابتدا وجود داشته، اما بعداً با دلیلی دیگر که آن هم محل نزاعشان می‌باشد، منسوخ شده است. هر کدام از این اقوال مستند به ادله‌ای شده است. در نهایت، با نظر داشت توصیه‌ی اکید شرع به مراقبت و لزوم احتیاط در مسأله‌ی جان و حیات مسلمین در آیات و روایات متعدد، و نیز با توجه به اصل کیفرزدایی به جای کیفرزایی و لزوم ارائه تفسیری مضیق در امور کیفری، ترجیح پژوهش عدم تجویز اعدام در جرم مورد بحث تحت هر عنوان و بابی است.

کلیدواژه‌ها


[1]. ابن أثیر، مجد الدین أبوالسعادات مبارک بن محمد جزری. (1970). جامع الأصول فی أحادیث الرسول. محقق: بشیر عیون. بیروت: دارالفکر.
[2]. ابن ادریس حلی، محمد بن احمد بن ادریس بن حسین بن قاسم بن عیسی. (1410). السرائر. قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین.
[3]. ابن براج، عبدالعزیز بن نحریر بن عبدالعزیز. (1406). المهذب. قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین
[4]. ابن بطال، أبو الحسن علی بن خلف بن عبد الملک. (2003). شح صحیح البخاری. ریاض: مکتبة الرشد
[5]. ابن تیمیه، تقی الدین أبو العباس أحمد بن عبد الحلیم. (1987). الفتاوی الکبری. بیروت: دار الکتب العلمیة
[6]. ابن حجر، ابوالفضل احمد بن علی عسقلانی. (1379). فتح الباری شرح صحیح البخاری. بیروت: دار المعرفة
[7]. ابن حزم، ابومحمد علی بن احمد. (2004). الاحکام فی أصول الاحکام. بیروت: دارالکتب العلمیة
[8]. ابن حزم، ابومحمد علی بن احمد. (بدون تاریخ). المحلی بالآثار شرح المجلی بالإختصار. بیروت: دارالفکر
[9]. ابن حنبل، احمد. (1999). مسند الامام احمد بن حنبل. بیروت: مؤسسة الرسالة.
[10]. ابن رشد، أبو الولید محمد بن أحمد. (1988). البیان والتحصیل والشرح والتوجیه والتعلیل لمسائل المستخرجة. بیروت: دار الغرب الإسلامی
[11]. ابن رفعة، ابوالعباس نجم الدین أحمد بن محمد بن علی أنصاری. (2009). کفایة النبیه فی شرح التنبیه. بیروت: دارالکتب العلمیة
[12]. ابن قیم الجوزیة، ابوعبدالله محمد بن أبی بکر بن ایوب. (2007). تهذیب السنن. ریاض: مکتبة المعارف
[13]. ابن نجیم، زین الدین. (1964). البحر الرائق شرح کنز الدقائق. بیروت: دارالمعرفة
[14]. ابن همام، کمال الدین محمد بن عبدالواحد. (2000). بیروت: دارالفکر
[15]. ابوداود، سلیمان بن أشعث بن إسحاق بن بشیر بن شداد بن عمرو ازدی. (2009). سنن أبی داود. بیروت: دار الرسالة العالمیة
[16]. ابویعلی، أحمد بن علی بن مثُنی بن یحیی بن عیسی بن هلال تمیمی. (1984). مسند ابویعلی. دمشق: دار المأمون للتراث
[17]. اردبیلی، احمد بن محمد. (1416). مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان الی احکام الایمان. قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین
[18]. بجیرمی، سلیمان بن محمد بن عمر. (1996). تحفة الحبیب علی شرح الخطیب. بیروت: دارالکتب العلمیة.
[19]. بغوی، حسین بن مسعود. (1983). شرح السنة. بیروت: المکتب الاسلامی
[20]. بیهقی، أبوبکر أحمد بن حسین بن علی. (1344). السنن الکبری. حیدرآباد: مجلس دائرة المعارف النظامیة
[21]. ترمذی، ابوعیسی محمد بن عیسی. (1975). العلل الصغیر. بیروت: دار إحیاء التراث العربی
[22]. جصاص، احمد بن علی رازی. (1985). الفصول فی الاصول. کویت: وزارة الأوقاف والشئون الإسلامیة
[23]. خطابی، ابوسلیمان حمد بن محمد بن إبراهیم بستی. (1402). غریب الحدیث. مکة المکرمة: جامعة أم القری
[24]. خطیب شربینی، شمس الدین محمد بن محمد. (2009). مغنی المحتاج إلی معرفة معانی الفاظ المنهاج. دمشق: دارالفیحاء و دار المنهل
[25]. حلبی، ابوالصلاح. (1403). الکافی فی الفقه. اصفهان: کتابخانه عمومی امام امیرالمؤمنین(ع)
[26]. رافعی، ابوالقاسم عبد الکریم بن محمد بن عبد الکریم قزوینی. (2007). قطر: وزارة الأوقاف والشؤون الإِسلامیة إدارة الشؤون الإِسلامیة
[27]. زحیلی، وهبة. (1985). الفقه الاسلامی و أدلته. دمشق: دارالفکر
[28]. دینوری، ابومحمد عبدالله بن مسلم بن قتیبه. (1972). تأویل مختلف الحدیث. بیروت: دارالجیل
[29]. سیوطی، جلال الدین عبدالرحمن بی أبی بکر. (1424). قوت المغتذی علی جامع الترمذی. مکه المکرمه: جامعة أم القری
[30]. شریف مرتضی، علی بن حسین بن موسی. (1405). رسائل المرتضی. قم: دارالقرآن الکریم.
[31]. ______. (1415). الانتصارقم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین
[32]. شهید ثانی، زین‌الدین بن نورالدین علی بن احمد بن محمد بن علی بن جمال الدین بن تقی الدین بن صالح بن شرف. (1419). مسالک الافهام. قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
[33]. شوکانی، محمد بن علی بن محمد. (1987). الدراری المضیة شرح الدرر البهیة. بیروت: دارالکتب العلمیة
[34]. شیخ صدوق، ابوجعفر محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی. (1415). المقنع. قم: مؤسسة الإمام الهادی (ع)
[35]. ______. (1403). الخصال. قم: مؤسسة النشر الاسلامی
[36]. شیخ مفید، محمد بن محمد بن نعمان. (1410). المقنعة، قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین.
[37]. صنعانی، محمد بن إسماعیل الأمیرکحلانی. (1960). سبل السلام. دمشق: مکتبة مصطفی بابی الحلبی
[38]. طبرانی، ابوالقاسم سلیمان بن أحمد بن أیوب. (1983). المعجم الکبیر. موصل: مکتبة العلوم والحکم
[39]. طوسی، محمد بن حسن. (1407). الخلاف. قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین.
[40]. _______. (1351). المبسوط. قم: المکتبة المرتضویة لإحیاء آثار الجعفریة،
[41]. _______. (بدون تاریخ). النهایة. قم: انتشارات قدس محمدی.
[42]. طیبی، شرف الدین حسین بن عبد الله. (1997). شرح الطیبی علی مشکاة المصابیح المسمی بـ الکاشف عن حقائق السنن. مکة المکرمة: مکتبة نزار مصطفی الباز
[43]. عظیم آبادی، ابو طیب محمد شمس الحق. (1415). عون المعبود شرح سنن أبی داود. بیروت: دار الکتب العلمیة
[44]. علامه حلی، ابومنصور جمال‌الدین حسن بن یوسف بن مطهّر حلّی. (1409). شرائع الإسلام. تهران: انتشارات استقلال
[45]. ______. (1368). تبصرة المتعلمین. تهران: انتشارات فقیه:
[46]. ______. (1422). تحریر الأحکام. قم: مؤسسة الإمام الصادق (ع)
[47]. ______. (1419). قواعد الأحکام. قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین
[48]. ______. (1419). مختلف الشیعة. قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین
[49]. فاضل آبی، عز الدین حسن بن ابی طالب یوسفی. (1410). کشف الرموز فی شرح المختصر النافع. قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین
[50]. قاری، علی بن سلطان محمد. (2001). مرقاة المفاتیح شرح مشکاة المصابیح. بیروت: دار الکتب العلمیة
[51]. قرافی، شهاب الدین أحمد بن إدریس. (1995). نفائس الأصول فی شرح المحصول. مکتبة نزار مصطفی الباز
[52]. کشمیری، محمد أنور شاه ابن معظم شاه. (بدون تاریخ). العرف الشذی شرح سنن الترمذی. بی‌جا
[53]. کلینی، محمد بن یعقوب. (1387). الفروع من الکافی. تهران: دارالکتب الاسلامیة
[54]. ماوردی، أبو الحسن علی بن محمد بن محمد بن حبیب. (1994). الحاوی فی فقه الشافعی. بیروت: دارالکتب العلمیة
[55]. مبارکفوری، ابوالعلا محمد عبد الرحمن بن عبد الرحیم. (بدون تاریخ). تحفة الأحوذی بشرح جامع الترمذی. بیروت: دارالفکر
[56]. محقق حلی، ابوالقاسم نجم الدین جعفر بن حسن بن یحیی بن سعید حلی. (1405). الجامع للشرایع. قم: مؤسسة سید الشهداء
[57]. ______. (1403). نزهة الناظر فی الجمع بین الاشباه و النظائر. قم: مؤسسة فقه الثقلین الثقافیة
[58]. مرغینانی، أبو الحسن علی بن أبی بکر بن عبد الجلیل. (1999). الهدایة شرح بدایة المبتدی. قاهره: المکتبة الاسلامیة
[59]. مروزی، اسحاق بن منصور. (2002). مسائل الإمام أحمد بن حنبل وإسحاق بن راهویه. عمادة البحث العلمی، الجامعة الإسلامیة بالمدینة المنورة
[60]. نجفی جواهری، محمد حسن. (1363). جواهر الکلام. تهران: دار الکتب الإسلامیة
[61]. نجفی، هادی. (2002). موسوعة أحادیث اهل البیت (ع). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
[62]. نسائی، أحمد بن شعیب أبو عبد الرحمن. (1986). المجتبی من السنن [سنن النسائی]. حلب: مکتب المطبوعات الإسلامیة
[63]. نوبهار، رحیم. (1392). بازخوانی مستندات فقهی حکم اعدام برای تکرار جرائم حدی. مجله پژوهش حقوق کیفری، سال دوم، شماره پنجم
[64]. نووی، أبو زکریا یحیی بن شرف بن مری. (1392). المنهاج شرح صحیح مسلم بن الحجاج. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
[65]. ولوی، محمد بن علی بن آدم بن موسی إثیوبی. (2003). شرح سنن النسائی المسمی «ذخیرة العقبی فی شرح المجتبی». دار آل بروم للنشر والتوزیع.