حق تملّک فروشنده در فرض فوت مشتری مدیون

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای حقوق خصوصی پردیس فارابی دانشگاه تهران

2 دانشیار گروه حقوق خصوصی پردیس فارابی دانشگاه تهران

چکیده

مطابق با نصوص شرعی چنانچه مشتری، بعد از انشاء عقد بیع، مبیع را با رضایت فروشنده قبض نماید و قبل از پرداخت ثمن فوت کند، فروشنده می­تواند مبیع را مسترد سازد. نظر به اینکه به مجرد انعقاد عقد بیع، مالکیت مورد قرارداد، به مشتری منتقل می‌شود، اخذ مبیع از سوی فروشنده، ظاهرا با تملیکی بودن عقد بیع سازگار نیست. لذا دیدگاه­های مختلفی در باب ماهیت عمل بایع در مراجعه به کالای فروخته شده مطرح شده­است؛ اختیار فسخ، رجوع انحلالی، رجوع وثیقه­ای و رجوع اجرائی ازجمله نظریات ارائه شده در فرض مسئله است. هدف از پژوهش حاضر تحلیل و نقد اقوال مطروحه در این باب و نهایتاً ارائه نظر برگزیده در بستر فقه امامیه است. در این تحقیق با روش توصیفی تحلیلی، مشروعیت استرجاع فروشنده، به اثبات رسیده و نتیجه­گیری شده است که این عمل، ماهیتا حق تملّک قهری قلمداد می‌شود.

کلیدواژه‌ها


[1]. ابوجعفر، محمد بن علی بن ابراهیم. (1410ق).  الأقطاب الفقهیة على مذهب الإمامیة. قم: کتابخانه عمومی آیت‌الله‌مرعشی نجفی(ره).
[2]. أحسائی، شیخ محمد بن علی بن ابراهیم. (بی‌تا). عوالی اللئالی العزیزیة فی الاحادیث الدینیة. جلد 2. بی‌نا: بی‌نا.
[3]. اردبیلی، الشیخ أحمد بن محمّد. (بی‌تا). مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان. جلد 9. بی‌نا: مؤسسة النشر الإسلامی.
[4]. اصفهانی، ابوالحسن. (1380). وسیلة النجاة (مع تعالیق الإمام الخمینی ره). قم: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
[5]. بجنوردی، السیدحسن الموسوی. (1377ش). القواعد الفقهیه. جلد 2.  قم: نشر الهادی.
[6]. بحرانی، الشیخ مفلح الصّیمری. (بی‌تا). غایة المرام فی شرح شرائع الإسلام. جلد 2. بی‌نا: دارالهادی.
[7]. بحرانی، یوسف بن احمد. (بی‌تا). الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة. جلد 20. قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین.
[8]. بیهقی، أحمد بن الحسین بن علی بن موسی الخُسْرَوْجِردی الخراسانی، أبوبکر. (1424ق). السنن الکبری. جلد 6. بیروت-لبنان: دار الکتب العلمیه.
[9]. جواهری، الشیخ محمد. (بی‌تا). الواضح فی شرح العروه الوثقی. جلد 9. بی‌نا: العارف للمطبوعات.
[10]. حسینی، السید میرعبدالفتاح، (1417ق). العناوین الفقهیه. جلد 2. قم: موسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین.
[11]. حفیظی، امید، جلالی، محمود، طبیبی، مرتضی و علیرضا فصیحی‌زاده. (بهار - تابستان 1398). "تاثیر تفلیس در معاملات معوض در حقوق ایران." آموزه‌های فقه مدنی 33 الی 60.
[12]. حکیم، السید محسن الطباطبائی. (بی‌تا). نهج الفقاهة. قم: 22 بهمن.
[13]. حلی، العلامه. (بی‌تا). ارشاد الاذهان الی احکام الایمان. جلد 1. بی‌نا: موسسه النشرالاسلامی التابعه لجماعه المدرسین بقم المشرفه.
[14]. ــــــــــ (1425ق). تذکره الفقها. جلد 14. قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث.
[15]. حلّی، محمد بن حسن بن یوسف. (1387ق). إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد. جلد 2. قم: اسماعیلیان‌.
[16]. خیابانی، میرزا محمدعلی مدرس تبریزی. (1380). کفایة المحصلین فی تبصرة أحکام الدین. جلد 1. بی‌نا: سازمان چاپ وانتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
[17]. رشتی، المیرزا حبیب الله. (بی‌تا). فقه الإمامیة، قسم الخیارات. بی‌نا: بی‌نا.
[18]. ــــــــــــ . (بی‌تا). کتاب الغصب. بی‌نا: بی‌نا.
[19]. روحانی، السید محمدصادق. (بی‌تا). فقه الصادق. جلد 20. بی‌نا: بی‌نا.
[20]. سبزواری، المحقق. (بی‌تا). کفایه الاحکام. جلد 1. بی‌نا: موسسه النشر الاسلامی.
[21]. سبزواری، سیدعبدالاعلی. (بی‌تا). مهذب الاحکام فی بیان حلال و حرام. جلد 21. قم: دار التفسیر.
[22]. سجستانی، أبوداود سلیمان بن الأشعث بن إسحاق بن بشیر بن شداد بن عمرو الأزدی. (1430ق). سنن ابی داود. جلد 5. بی‌نا: دار الرساله العالمیه.
[23]. شاهرودی، السید محمود الهاشمی. (1429ق). کتاب الاجاره. جلد 1. قم: دائره‌المعارف الفقه الاسلامی.
[24]. ـــــــــــــ . ( 1423ق). منهاج الصالحین. جلد 2. قم: بنیاد فقه و معارف اهل بیت‌.
[25]. شهید الأول. (1400ق). القواعد و الفوائد. جلد 1. قم: کتابفروشی مفید.
[26]. ـــــــــــــ . (بی‌تا). اللمعة الدمشقیة. بی‌نا: دارالفکر.
[27]. طباطبایی، سید علی بن محمد علی بن ابی المعالی. (1419ق). ریاض المسائل فی بیان أحکام الشرع بالدلائل. جلد 8. قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین.
[28]. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن بن علی بن حسن. (بی‌تا). الاستبصار. جلد 3. بی‌نا: بی‌نا.
[29]. ـــــــــــ . (بی‌تا). الخلاف. جلد 3. بی نا: مؤسسة النشر الإسلامی.
[30]. ـــــــــــ .(1387ش). المبسوط. جلد 2. تهران: لمکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة.
[31]. ـــــــــــ . (1365ش). تهذیب الأحکام. جلد 6. تهران: دار الکتب العلمیة.
[32]. عاملی جبعی, زین‌الدین بن علی بن احمد. (بی‌تا). الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه. جلد 3. بی‌نا: بی‌نا.
[33]. ـــــــــــ. (بی‌تا). مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام. جلد 4. بی‌نا: مؤسسة المعارف الاسلامیة.
[34]. عاملی، السید محمدجواد الحسینی. (بی‌تا). مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلامه للفقیه. جلد 16. بی‌نا: موسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین بقم المشرفه.
[35]. عاملی، محمد بن الحسن الحرّ. (بی‌تا). وسائل الشیعه. جلد 18. قم: مؤسسة آل‌البیت علیهم السلام لإحیاء التراث.
[36]. فخرالمحققین. (1387). إیضاح الفوائد فی شرح إشکالات القواعد لمؤلفه. جلد 1. قم: بی نا.
[37]. قاروبی، شیخ حسن. (1430ق). النضید. جلد 12. قم: انتشارات داوری.
[38]. قائم مقامی، عبدالحمید. (1385). حقوق تعهدات. جلد 1. تهران: نشر میزان.
[39]. کاشف الغطاء، الشیخ محمدحسین. (بی‌تا). تحریر المجلة. جلد 1. بی‌نا: مؤسسة الامام الصادق علیه السلام.
[40]. کرکی، شیخ نور‌الدین علی بن حسین بن عبدالعالی. ( 1414ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد. جلد 5. قم: مؤسسه آل‌البیت (ع)
[41]. کاتوزیان، ناصر. (1387). قواعد عمومی قراردادها. جلد 5. تهران: شرکت سهامی انتشار.
[42]. لنگرودی، محمدجعفر جعفری. (1388). الفارق. جلد 2. تهران: کتابخانه گنج دانش.
[43]. ــــــــــــــــ . (1387). المدونه. تهران: کتابخانه گنج دانش.
[44]. مجاهد، السید محمد الطباطبائی. (بی‌تا). کتاب المناهل. بی‌نا: بی‌نا.
[45]. محقق حلی، نجم‌الدین جعفر بن حسن،. (1408ق). شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام. جلد 2. قم: موسسه اسماعیلیان.
[46]. محمودزاده، ابراهیم و باقری اصل، حیدر. (بهار 1393). "بررسی فسخ قرارداد با استناد به خیار غریم میت در فقه امامیه." فصلنامع علمی پژوهشی فقه و مبانی حقوق اسلامی 65 الی 90.
[47]. مروارید، علی‌اصغر. (1410ق). الینابیع الفقهیة. جلد 37. بیروت: دارالتراث/ الدار الإسلامیة.
[48]. مشکینی، الشیخ علی. (بی‌تا). مصطلحات الفقه. بی‌نا: بی‌نا.
[49]. مقداد، السیوری، الشیخ. (بی‌تا). نضد القواعد الفقهیة علی مذهب الامامیة. بی‌نا: بی‌نا.
[50]. مقداد، الفاضل. (1404ق). التنقیح الرائع لمختصر الشرائع. جلد 2. قم: مکتبة آیت‌الله المرعشی النجفی(ره).
[51]. مکارم. شیرازی، ناصر. (1425ق). انوار الفقاهه (کتاب البیع). قم: مدرسه الامام علی بن ابی طالب.
[52]. نجفی، الشیخ محمدحسن. (1362ش). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام. جلد 23 و 25. بیروت: داراحیاء التراث العربی.
[53]. یزدی، السید. (1423). العروة الوثقی. جلد 6. بی‌نا: بی‌نا.