رکن نهایی در جرم محاربه و عنصر روانی ناظر بر آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه حقوق دانشگاه یزد

2 کارشناس ارشد فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه یزد

چکیده

ماده 279 قانون مجازات اسلامی، «ایجاد ناامنی در محیط» را به عنوان نتیجه مجرمانه و رکن نهایی برای تحقق محاربه در نظر گرفته‌است. بر اساس مبانی فقهی مربوطه، این عبارت مشتمل بر ایجاد فضای خوف و سلب امنیت عمومی است. مقنن، عنصر روانی ناظر بر آن را «قصد جان، مال یا ناموس مردم یا ارعاب آنها» قرار داده است. قصد ارعاب مردم، قصد بخشی از نتیجه است. و قصدهای سه گانه اول، در واقع انگیزه­های خاص اند. علاوه بر اشکالات قانون­نویسی، موضع مقنن درباره رکن نهایی محاربه ایراد اساسی دارد. زیرا طبق دلایل قرآنی و روایی، و اقوال برخی از فقهای امامیه همچون شیخ مفید، قدرمتیقن این است که محارب باید مالی را اخذ کرده باشد. ماده مذکور، بدون توجه به قاعده درأ و احتیاط در دماء و بر پایه خلط میان مبنای شیخ مفید و شیخ طوسی، صدور حکم به اعدام درباره کسی را تجویز نموده است که مرتکب قتل، سرقت یا تجاوز نشده است.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم
[1]. ابن فارس، احمد (1399). معجم مقاییس اللغه. بیروت، دار الفکر.   
[2]. اردبیلی، احمد ابن محمد (1379). مجمع الفائده و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان. قم، موسسه نشر اسلامی.
[3]. استفانی، گاستون؛ لواسور، ژرژ؛ بولک، برنار ( 1377). حقوق جزای عمومی. ترجمه حسن دادبان. تهران، دانشگاه علامه طباطبایی.
[4]. اصفهانی، محمد ابن حسن (1382). کشف اللثام عن قواعد الاحکام. قم، موسسه نشر اسلامی.
[5]. آقابابایی، حسین (1384). گفتمان فقهی و جرم انگاری در حوزه جرایم علیه امنیت ملت و دولت. فصلنامه فقه و حقوق، سال دوم، تابستان 1384، ص 11-42.
[6]. آقایی‌نیا، حسین (1395). جرایم علیه اشخاص. چاپ پانزدهم، تهران، میزان.
[7]. امیدی، جلیل (1394). تفسیر قانون در حقوق جزا. تهران، مخاطب.
[8]. باهری، محمد (1394). حقوق جزای عمومی. تهران، نگاه معاصر.
[9]. پاک نهاد، امیر (1392). احساس ناامنی و ترس از جرم. آموزه های حقوق کیفری، شماره پنج، بهار و تابستان 1392، ص 155-180.
[10].  پوربافرانی، حسن (1397). جرایم علیه امنیت و آسایش عمومی. چاپ سوم، تهران، جنگل.
[11]. حاج‌زاده، هادی (1395). از امنیت قضایی تا عدالت ماهوی. آفاق امنیت، سال نهم، شماره سی و سوم، زمستان 1395.ص 63-81.
[12]. حبیب‌زاده، محمدجعفر ( 1379). محاربه در حقوق کیفری ایران. تهران، دفتر نشر آثار علمی دانشگاه تربیت مدرس.
[13]. حر عاملی، محمد ابن حسن (1376). وسایل الشیعه. بیروت، دار احیا التراث العربی.
[14]. حسینی، محمد؛ اعتمادی، امیر (1396). ایجاد ترس از اعمال خشونت به مثابه تهاجمی علیه تمامیت روانی اشخاص در نظامهای کیفری ایران و انگلستان. پژوهش حقوق کیفری، سال ششم، شماره بیست و یکم، زمستان 1396، ص 9-38.
[15]. حلی، جعفر ابن حسن (1409). شرایع الاسلام. چاپ دوم، تهران، استقلال.
[16]. حلی، حسن ابن یوسف (1413). قواعد الاحکام. قم، موسسه نشر اسلامی.
[17]. ــــــــــــــــــ (1410). ارشاد الاذهان. قم، موسسه نشر اسلامی.
[18]. خمینی، روح الله (1390). تحریر الوسیله. نجف، مطبعه الاداب.
[19]. خویی، ابوالقاسم (1410). تکمله منهاج الصالحین. چاپ 28، قم، مدینه العلم.
[20]. دهخدا، علی اکبر (1377). لغتنامه دهخدا. تهران، موسسه دهخدا.
[21]. رازی، فخر (1378). التفسیر الکبیر. بیروت، دار احیا التراث العربی.
[22]. زبیدی، محمد ابن محمد (1373). تاج العروس من جواهر القاموس. بیروت، دارالفکر.
[23]. زراعت، عباس (1390). جرایم علیه امنیت و آسایش عمومی. تهران، جنگل.
[24]. طباطبایی، محمدحسین (1393). المیزان فی تفسیرالقرآن. چاپ سوم، بیروت، موسسه اسماعیلیان.
[25]. طباطبایی، علی (1418). ریاض المسائل. قم، آل البیت.
[26]. طبرسی، فضل ابن حسن (1418). تفسیر جوامع الجامع. قم، موسسه نشر اسلامی.
[27]. طوسی، محمدابن‌حسن(1387). المبسوط فی الفقه الامامیه. چاپ سوم، تهران، المکتبه المرتضویه لاحیا آثارالجعفریه.
[28]. ــــــــــــــــــ (1407). الخلاف. قم، موسسه نشر اسلامی.
[29]. ــــــــــــــــــ (1409). تفسیر التبیان. بیروت، دار احیا التراث العربی.
[30]. فاضل لنکرانی، محمد (1381). تفصیل الشریعه-حدود. قم، مرکز فقه الائمه الاطهار.
[31]. کلینی، محمد ابن یعقوب ( 1387). الکافی، قم، دار الحدیث
[32]. محسنی، مرتضی (1375). حقوق جزای عمومی. تهران، گنج دانش.
[33]. مفید، محمد ابن محمد (1410). المقنعه. چاپ دوم، قم، موسسه نشر اسلامی.
[34]. موسوی اردبیلی، عبد الکریم (1427). فقه الحدود و التعزیرات. چاپ دوم، قم، دانشگاه مفید.
[35]. موسوی بجنوردی، محمد (1384). فقه تطبیقی. تهران، سمت.
[36]. میرمحمدصادقی، حسین (1397). جرایم علیه امنیت و آسایش عمومی. چاپ سی و ششم، تهران، میزان.
[37]. نجفی، محمدحسن (1362). جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام. چاپ هفتم، قم، موسسه نشر اسلامی.
[38]. نویدنیا، منیژه (1382). درآمدی بر امنیت اجتماعی. فصلنامه مطالعات راهبردی، شماره نوزدهم، بهار 1382، ص 55-77.
 [39]. هاشمی شاهرودی، محمود (1419). تحدید موضوع حد المحارب. فقه اهل‌البیت(ع). شماره 9، ص 7-90.