بررسی ادله فقهی لزوم علنی بودن دادرسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران؛

2 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد قم، دانشگاه آزاداسلامی، قم، ایران

چکیده

مراد از علنی بودن دادرسی، مانع نشدن از حضور مردم در دادگاه و اطلاع آنها از کم و کیف دادرسی است. این امر، به عنوان یک اصل، در قوانین بین المللی و قانون اساسی مورد پذیرش بوده، حقی است که جز در موارد استثنایی نمی­توان مانع آن شد. در تحقیق حاضر به روش توصیفی-تحلیلی، ادله‌ی فقهی این اصل بررسی شده است. سیره عملی معصومین در برگزاری محاکمات در مساجد که محل تجمع مردم بوده، مهمترین دلیل این اصل است، گرچه برخی سیره را صرفاً دال بر جواز دانسته­اند. آیات و روایات مربوط به مسائل اجتماعی، وجوب امر به معروف و نهی از منکر به عنوان نظارت عمومی، لزوم جلوگیری از تخلفات و سوء ظن‌ها و سیره عقلاء از دیگر ادله مؤیده هستند. اگرچه قانون، بین محاکم مدنی و کیفری، خصوصی و عمومی در اجرای اصل فرق گذاشته، چنانچه عادلانه بودن دادرسی در علنی بودن محاکمه باشد، می‌توان از باب مقدمه واجب و نیز ادله عقلی دیگر، لزوم آن را در تمامی محاکمات استنباط نموده، دایره استثنائات را به حداقل رساند.
 

کلیدواژه‌ها


[1] قرآن کریم
[2] نهج البلاغه
[3] آخوندی، محمود (1390)،آیین دادرسی کیفری، 1، 7، تهران، انتشارات سازمان اوقاف و امور خیریه.
[4] آخوند خراسانی، محمدکاظم (1427)، کفایه الاصول، 1، 1، قم، انتشارات ذوی القربی.
[5] اداره کل روابط عمومی مجلس شورای اسلامی (1364)، مشروح مذاکرات نهایی مجلس بررسی نهایی قانون اساسی حمهوری اسلامی ایران، 1، 3، تهران، انتشارات مجلس شورای اسلامی.
[6] امیدی ج، نیکویی س (1387)، «تعریف و مبانی علنی بودن دادرسی کیفری»، فصلنامه مدرسی علوم انسانی، دوره12،3، 23-37.
[7] انصاری، محمدعلی (1415)، الموسوعه الفقهیه المیسره، 1، 1، بی‌جا، مجمع الفکر الاسلامی.
[8] بازگیر، یدالله (1381)، تشریفات دادرسی مدنی در آیینه آراء دیوانعالی کشور، 1، تهران، انتشارات فردوسی.
[9] بیهقی، ابراهیم (1361)، المحاسن و المساوی، ترجمه همدانی، 1، تهران، انتشارات خوارزمی.
[10] تسخیری، محمدعلی (1385)، حول الدستور الاسلامی، ترجمه مسعود سپهری، 1، تهران، انتشارات مجمع جهانی.
[11] حاجی‌پور کندرود، علی، هاشمی، سید محمد، یاوری، اسدالله، جلالی، محمد (1398)، «تآملی در موانع تحقق اصل علنی بودن دادرسی ها در حقوق ایران» ، فصلنامه مطالعات حقوق عمومی، دوره 49، شماره 4، زمستان 1398، 1171-1190
[12] حبیبی تبار، جواد (1380)، گام به گام با امور حسبی، 1، قم، انتشارات خرم
[13] حجتی کرمانی، علی (1369)، سیر قضاوت در ادوار مختلف تاریخ، 1، تهران، انتشارات مشعل دانشجو.
[14] حر عاملی، محمدبن حسن (1033)،وسائل الشیعه، 16، قم، انتشارات دار الکتب الاسلامیه.
[15] حسینی قمی، محمد (1374)، ایضاح الکفایه، 4، 2، قم، نتشارات موسسه دارالکتاب.
[16] حلی، ابن ادریس (1410)، السرائر، 1، 2، قم، انشارات نشر اسلامی.
[17] خانی، حامد (1395)، تاریخ فقه اسلامی، چ2، تهران، انتشارات نشر نی.
[18] خدابخشی، عبدالله (1390)، مبانی فقهی آیین دادرسی مدنی و تأثیر آن در رویه قضایی، 1، 1، تهران، انتشارات شرکت سهامی انتشار.
[19] خرازی، محسن (1420)، بدایه المعارف الالهیه، 6، 1، قم، موسسه نشر اسلامی.
[20] خشنی قیروانی، محمد (1410)، القضاه بقرطبه، 2، 3، بیروت، انتشارات دارالکتاب المصری.
[21] خمینی، روح الله (بی تا)، تحریر الوسیله، 1، 2، بیروت، انتشارات الدار الاسلامیه.  
[22] راوندی، مرتضی (1368)، سیر قانون و دادگستری در ایران، چ1، تهران، نشر چشمه.
[23] رستم بیگی، ن، (1391)، ممنوعیت تحقیق در جرایم منافی عفت،رساله کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق و علوم سیاسی تهران.
[24] زحیلی، هبت الله (1406)، اصول الفقه الاسلامی، 1، 1، سوریه، انتشارات دار الفکر.
[25] ساکت، محمدحسین(1382)، نهاد دادرسی در اسلام، 2، تهران، انتشارات میزان.
[26] سبحانی، جعفر (1388)، الوسیط فی اصول الفقه، 1، 2، قم، موسسه امام صادق علیه السلام.
[27] سروش محلاتی، م(1391)، تقریرات درس خارج فقه، www. google. com: matareh. blogfa. Com
[28] سرخسی، شمس الدین (بی تا)، المبسوط، 1، 16، مصر، انتشارات دارالکتب.
[29] سلمان، حسن (1410)، القضاء الاسلامی للشیخ مرتضی الانصاری به قلم المیرزا حسین قلی، 1، 2، بی‌جا، انتشارات مؤسسه اسلامی.
[30] سنگلجی، محمد (1380)،آیین دادرسی در اسلام، 3، قزوین، انتشارات طه.
[31] شهید ثانی، زین الدین (1378)، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، 4، 2، قم، انتشارات اسماعیلیان.
[32] شیخ نظام و جماعه من علماء الهند(1400)،القاموس الهندیه فی مذهب الامام الاعظم ابی حنیفه،3،3، بیروت، انتشارات دارالاحیاء التراث العربی.
[33] شمس، عبدالله، (1387)، آیین دادرسی مدنی، 1، 1، تهران، انتشارات فکر سازان.
[34] صاحب جواهر، محمدحسن (1365)،جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام، 4، 21، تهران، انتشارات دارالکتب الاسلامیه.
[35] ــــــ، (1365)، جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام، 4، 25، تهران، انتشارات دارالکتب الاسلامیه.
[36] ــــــ ، (1365)، جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام، 4، 40، تهران، انتشارات دارالکتب الاسلامیه.
[37] صالح احمدی، سعید، (1397)، قانون آیین دادرسی مدنی در نظم حقوقی کنونی، 1، تهران، انتشارات کتاب آوا.
[38] صدر، محمدباقر، (1405)، بحوث فی علم الاصول، ترجمه، محمودهاشمی شاهرودی، 2، 1، قم، دفتر تبلیغات حوزه علمیه.
[39] عمیدزنجانی، عباسعلی (1368)،مبانی فقهی کلیات قانون اساسی، 5، گیلان، انتشارات فرهنگی دانشگاه گیلان.
[40] فاضل هندی، محمد (1424)،کشف اللثام عن قواعد الاحکام، 1، 10، قم، نشر اسلامی.
[41] فردوست، غلامرضا (1394)، علنی بودن محاکمات در حقوق کیفری، 1، تهران، انتشارات مجد.
[42] کشاورز، بهمن (1376)،دادگاه‌های عام و تشکیلات آیین دادرسی، 1، تهران، انتشارات حقوقدان.
[43] ماوردی، علی (1391)،ادب القاضی، 1، 1، بغداد، انتشارات ارشاد.
[44] مجلسی، محمدباقر (1362)،بحار الانوار، 1، 2، تهران، انتشارات دارالکتب الاسلامیه.
[45] ـــــــــــ ، (1362)، بحار الانوار، 1، 72، تهران، انتشارات دارالکتب الاسلامیه.
[46] محقق حلی، جعفر (1368)، شرایع الاسلام، ترجمه ابوالقاسم یزدی، 7، 4، تهران، موسسه انتشارات دانشگاه تهران.
[47] مدرس، حسن (1387)، آیین دادرسی کیفری دادگاه‌های عمومی و انقلاب، 1، تهران، انتشارات مسحوری.
[48] مرتضوی، سعید (1385)، همایش علمی قضات ایران و اروپا، 1، تهرن، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
[49] مشکینی، علی (1359)، قضا و شهادت، 1، تهران، انتشارات یاسر.
[50] مصباح یزدی،محمدتقی(1382)، اجرای علنی حدود، 1، قم، انتشارات موسسه امام خمینی.
[51] مظفر، محمدرضا (1379)، اصول الفقه، 2، قم، انتشارات فیروزآبادی.
[52] معرفت، محمدهادی (1378)، جامعه مدنی، 1، قم، انتشارات فرهنگی التمهید.
[53] مقریزی، احمد (1418)، الخطط المقریزیه، 1، 2، بیروت، انتشارات دارالکتب العلمیه.
[54] مکارم شیرازی، ناصر (1371)، القواعد الفقهیه، 1، 1، قم، مدرسه امام علی بن ابی طالب.
[55] موسوی اردبیلی، عبدالکریم (1408)، فقه القضاء، 1، قم، انتشارات مکتب امیرالمؤمنین.
[56] نائینی، محمدحسین (1385)، تنبیه الامه و تنزیه المله (حکومت از نظر اسلام)، 9، تهران، شرکت سهامی انتثار.
[57] نجم‌آبادی، ابوالفضل (1421)، کتاب القضاء فی تقریرات العراقی، 1، 2، قم، انتشارات مؤسسه امام رضا.
[58] نوری همدانی، حسین (1367)، امر به معروف و نهی از منکر، ترجمه محمد اشتهاردی، 3، قم، دفتر تبلیغات.
[59] یعقوبی، احمد (1362)، تاریخ یعقوبی، ترجمه محمدآیتی، 3، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
[60] یعقوبی، عبدالهاشم (1375)، نحوه رسیدگی به جرایم در دادگستری، 1، تهران، انتشارات فردوسی.