بررسی حکم تکلیفی ترک غیرموجه زندگی خانوادگی توسط زوج با تکیه بر حق قسم زوجه در فقه مذاهب خمسه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه تهران.

2 دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران

چکیده

مطابق تبصره ماده 1130 ق.م، ترک زندگی خانوادگی توسط زوج (با شرایطی)، از مصادیق عسر و حرج محسوب شده و به زوجه، حق طلاق می­دهد؛ اما سؤالی که مطرح می­شود آن است که این موضوع صرفنظر از ایجاد حق طلاق برای زوجه، به لحاظ تکلیفی چه حکمی دارد؟ به نظر می­رسد با توجه به وجود حق قسم برای زوجه، زوج در رها کردن غیر موجه زندگی خانوادگی، گنه­کار و ناشز محسوب شده و زوجه می‌تواند از حاکم، اجبار او به رعایت حق قسم را بخواهد. وجود حق قسم برای زوجه (بیتوته نزد زوجه به شکل یک شب از چهارشب)، نظر مشهور فقهای امامیه و فقهای حنبلی و برخی فقهای حنفی و مالکی است که براساس روایات متعدد و قاعده لاضرر می­توان آن را اثبات نمود.
 

کلیدواژه‌ها


[1] ابن حجرعسقلانی شافعی، احمدبن علی(1379ق). فتح الباری. بیروت، دارالمعرفه.
[2] ابن حمزه، محمد بن علی طوسی (1408 ه‍ ق). الوسیلة إلی نیل الفضیلة. چاپ اول، قم، انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی.
[3] ابن زهره، حمزة بن علی حسینی حلبی(1417ه ق). غنیة النزوع إلی علمی الأصول و الفروع. چاپ اول، قم، مؤسسه امام صادق علیه السلام.
[4] ابن عابدین دمشقی حنفی، محمد امین(1412ق). رد المحتار علی الدرالمختار. بیروت، دارالفکر.
[5] ابن قدامه المقدسی، ابومحمد موفق الدین(1388ق). المغنی. [بی­جا]، مکتبه القاهره.
[6] انصاری، مرتضی‌بن‌محمدامین (1415 ه‍ ق).  کتاب النکاح. چاپ اول، قم، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
[7] ـــــــــــــــــــــــــــ  ([بی­تا]). مطارح الأنظار. [بی­چا]، قم، مؤسسه آل البیت ع.
[8] بحرانی آل عصفور، یوسف بن احمد بن ابراهیم (1405 ه‍ ق). الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة. ج24، چاپ اول، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
[9] بخاری جعفی، محمد بن اسماعیل(1422ق). صحیح البخاری. [بی­جا]، دارطوق النجاه.
[10] ترحینی عاملی، سید محمد حسین (1427 ه‍ ق). الزبدة الفقهیة فی شرح الروضة البهیة، ج6، چاپ چهارم، قم، دار الفقه للطباعة و النشر.
[11] تمیمی مغربی، ابوحنیفه نعمان بن محمد (1385هـ‌ق). دعائم الإسلام. ج2، چاپ دوم، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
[12] حجاوی مقدسی، ابی النجا شرف الدین([بی­تا]). الاقناع فی فقه الامام احمدبن حنبل. لبنان، دارالمعرفه بیروت.
[13] حرّعاملی، محمد بن حسن(1409 ه‍ ق). وسائل الشیعة، ج21، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
[14] حسینی روحانی، سید صادق(1412 ه‍ ق). فقه الصادق علیه السلام. ج22، چاپ اول، قم، دار الکتاب - مدرسه امام صادق علیه السلام.
[15] حطاب الرعینی المالکی، شمس الدین ابوعبدالله(1412ق). مواهب الجلیل فی شرح مختصر الخلیل. [بی­جا]، دارالفکر.
[16] حلّی (فخر المحققین)، محمد بن حسن بن یوسف(1387 ه‍ ق). إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد. ج3، چاپ اول، قم، مؤسسه اسماعیلیان.
[17] حلّی، یحیی بن سعید(1405ه ق). الجامع للشرائع، چاپ اول، قم، مؤسسة سید الشهداء العلمیة.
[18] حمیری یمانی صنعانی، ابوبکر عبدالرزاق(1403ق). المصنف. هند، مجلس علمی.
[19] سبحانی تبریزی، جعفر([بی­تا]). نظام النکاح فی الشریعة الإسلامیة الغراء. ج2، چاپ اول، قم، [بی‌جا].
[20] سرخسی، محمدبن احمد شمس الائمه(1414ق). المبسوط. بیروت، دارالمعرفه
[21] سیستانی، سیدعلی (1417ه‍ ق). منهاج‌الصالحین. چاپ پنجم، قم، دفتر حضرت آیة الله سیستانی.
[22] شبیری زنجانی، سید موسی (1419 ه‍ ق). کتاب نکاح. ج24، چاپ اول، قم، مؤسسه پژوهشی رای‌پرداز.
[23] شربینی شافعی، شمس الدین(1415ق). مغنی المحتاج الی معرفه معانی الفاظ المنهاج. [بی­جا]، دارالکتب العلمیه.
[24] شهید اول، محمد بن مکی عاملی (1414 ه‍ ق). غایة المراد فی شرح نکت الإرشاد. ج‌3، چاپ اول، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
[25] شهید ثانی، زین الدین بن علی عاملی (1413 ه‍ ق). مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام. ج8، چاپ اول، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة.
[26] شیخ مفید، محمّد بن محمد بن نعمان عکبری بغدادی(1413 ه‍ ق). المقنعة (للشیخ المفید). چاپ اول، قم، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید.
[27] صاوی مالکی، ابوالعباس احمدبن محمد([بی­تا]). بلغه السالک لأقرب المسالک(حاشیه الصاوی علی الشرح الصغیر). [بی­جا]، دارالمعارف.
[28] طباطبایی بروجردی، سید حسین (1423ق). جامع احادیث الشیعه فی احکام الشریعه. ج25و26، [بی­چا]، قم، الکوثر.
[29] طباطبایی حائری، سید علی(1418هـ ق). ریاض المسائل (ط - الحدیثة). ج12، چاپ اول، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
[30] طباطبایی قمّی، سید تقی (1426هـ ق). مبانی منهاج الصالحین. ج10، چاپ اول قم، منشورات قلم الشرق.
[31] طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن (1387 ه‍ ق). المبسوط فی فقه الإمامیة. ج4، چاپ سوم، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة.
[32] ــــــــــــــــــــــــــ  (1400هـ ق). النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، چاپ دوم،  بیروت، دارالکتاب العربی.
[33] علامه حلّی، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی (1420 ه‍ ق). تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الإمامیة (ط - الحدیثة). ج3، چاپ اول، قم، مؤسسه امام صادق علیه السلام.
[34] فاضل هندی، محمد بن حسن(1416 ه‍ ق). کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام. ج7، چاپ اول، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
[35] قاضی ابن براج طرابلسی، عبد العزیز(1406 ه‍ ق). المهذب. ج2، چاپ اول، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
[36] کاتوزیان، ناصر(1394). دوره حقوق مدنی-حقوق خانواده. ج1، چاپ چهارم، تهران، شرکت سهامی انتشار.
[37] کاسانی حنفی، علاءالدین بن مسعود(1406ق). بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع. [بی­جا]، دارالکتب العلمیه.
[38] کلینی، ابو جعفر، محمد بن یعقوب (1407ه‍ ق). الکافی. ج5، چاپ چهارم، تهران، دارالکتب الإسلامیة.
[39] کیدری، قطب الدین محمد بن حسین(1416 ه‍ ق).  إصباح الشیعة بمصباح الشریعة. چاپ اول، قم، مؤسسه امام صادق علیه السلام.
[40] مازندرانی، علی اکبر سیفی (1429 ه‍ ق). دلیل تحریر الوسیلة - أحکام الأسرة. چاپ اول، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی قدس سره.
[41] محقق حلّی، نجم الدین جعفر بن حسن (1408 ه‍ ق). شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام. ج2، چاپ دوم، قم، مؤسسه اسماعیلیان.
[42] ـــــــــــــــــــــــــــــــ  (1418هـ ق). المختصر النافع فی فقه الإمامیة. ج1، چاپ ششم، قم، مؤسسة المطبوعات الدینیة.
[43] محقق کرکی (ثانی)، علی بن حسین عاملی کرکی (1414 ه‍ ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد. ج12، چاپ دوم، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
[44] مشکینی، میرزا علی (1418 ه‍ ق). الفقه المأثور. چاپ دوم، قم، نشر الهادی.
[45] مکارم شیرازی، ناصر (1424 ه‍ ق). کتاب النکاح. ج6، چاپ اول، قم، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب علیه السلام.
[46] موسوی خمینی، سید روح اللّه([بی­تا]). تحریر الوسیلة. ج2، چاپ اول، قم، مؤسسه مطبوعات دار العلم.
[47] میرزای قمّی، ابو القاسم بن محمد حسن (1413 ه‍ ق). جامع الشتات فی أجوبة السؤالات (للمیرزا القمی). ج4، چاپ اول، تهران، مؤسسه کیهان.
[48] نجفی، محمد حسن(1404 ه‍ ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. ج31، چاپ هفتم، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
[49] وجدانی فخر، قدرت الله (1426هـ ق). الجواهر الفخریة فی شرح الروضة البهیة. ج12، چاپ دوم، قم، انتشارات سماء قلم
[50] هدایت نیا، فرج الله (1396). نشوز زوجین در فقه و نظام حقوقی ایران. چاپ اول، تهران، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.