نقش عقل در فهم شریعت و قانونگذاری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه قم

2 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه قم

3 دانش آموخته حوزه علمیه قم؛

چکیده

عقل عملی کاربردهای فراوانی در مباحث اصولی دارد، اما با توجه به هدف علم اصول و مقدمه بودن آن برای فقه، صرفاً از یکی از کاربردهای عقل یعنی عقل مشرِّع سخن به میان آمده و ضوابط و لوازم آن مطرح‌شده است. درحالی‌که به اذعان برخی از علماء، کارکرد این درک عقل در علم فقه، نادر است و این کاربرد ناچیز، موجب کم‌اهمیت شدن مبحث عقل در بین مسائل علم اصول شده است درحالی‌که کارکرد عقل در سامان دادن به مسائل اصولی و تنظیم رابطه قانون‌گذار و مکلف، بسیار بااهمیت و البته دارای ضوابط و قواعد مختص به خود است. این مقاله بر آن است که با روش توصیفی - تحلیلی، ساختاری از عقل را با توجه به ظروفی که عقل در آن به ادراک می‌پردازد، ارائه دهد و ضوابط و قواعد هرکدام را بیان نماید.
 

کلیدواژه‌ها


[1] قرآن کریم
[2] ابن منظور، محمد بن مکرم (1405). لسان العرب، قم، نشر ادب حوزه.
[3] استرآبادی، محمدامین (1426). الفوائد المدنیة و بذیله الشواهد المکیة، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
[4] اصفهانی، حسین (1418). نهایة الدرایة، بیروت، موسسة آل البیت.
[5] انصاری، مرتضی (1416). فرائدالاصول، چاپ پنجم، قم، انتشارات اسلامی.
[6] آخوند خراسانى، محمدکاظم (1409). کفایة الأصول، قم، موسسة آل البیت علیهم‌السلام.
[7] بحرانی، شیخ یوسف (1376). الحدائق الناظرة، چاپ اول، نجف، دارالکتب الاسلامیة.
[8] بهبهانی، وحید (1415). الفوائد الحائریة، قم، مجمع الفکرالاسلامی.
[9] تونی، عبدالله بن محمد (1415). الوافیه فی أصول الفقه،‏ قم‏، مجمع الفکر الاسلامی‏.
[10] جزایری، سید نعمت‌الله (؟). غایة المرام فی شرح تهذیب الاحکام، بی‌جا، بی‌نا.
[11] جوهری، اسماعیل بن حماد (1990). الصحاح، تحقیق: احمد بن عبدالغفور العطار، بیروت، دارالعلم الملایین.
[12] حلّی، ابن ادریس (1410). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
[13] حلّی، محقق، نجم‌الدین جعفر بن حسن (1407). المعتبرفی شرح المختصر، قم، مؤسسه سیدالشهدا علیه‌السلام.
[14] خمینی، مصطفی (1386). تحریرات فی الاصول، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ره.
[15] خویی، ابوالقاسم (1417). مصباح الاصول، مقرر سید محمد سرور بهسودی، داوری، قم
[16] ـــــــــــــ (1419). دراسات فی علم الاصول، قم، موسسه دائره المعارف فقه اسلامی.
[17] رشاد، علی اکبر (1385). «گستره کارکرد و کاربرد عقل در تفهیم و تحقق دین»، حقوق اسلامی، شماره 8، ص 11- 37.
[18] روحانی، محمد (1413). منتقی الاصول، قم، چاپخانه امیر.
[19] شکاری، روشن علی؛ افشار قوچانی، زهره (1391). «اثبات حکم شرعی با حکم عقل و بررسی مصادیق آن»، دوره چهل و دوم - شماره 2، ص 167-185
[20] صدر، محمدباقر (1405). دروس فی علم الأصول، چاپ اول، بیروت، دارالمنتظر.
[21] ــــــــــــ (1417). بحوث فی علم الاصول، قم، موسسه دایره المعارف فقه اسلامی.
[22] ــــــــــــ (؟). الفتاوی الواضحة، قم، مرکز الابحاث و الدراسات التخصصیة للشهید الصدر.
[23] طباطبائی، محمدحسین (1390). المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ دوم، بیروت، موسسه الاعلمی.
[24] طوسی، محمد بن حسن (1417). العدة فی اصول الفقه، چاپ اول، قم، ناشر محمدتقی علاقبندیان.
[25] عراقی، آقاضیاء (1417). نهایه الافکار، چاپ سوم، قم، موسسه النشر الاسلامی.
[26] عرب صالحی، محمد (1390).«کارکردهای عقل عملی در اصول فقه شیعه»، قبسات، سال هفدهم، ص 109ـ134.
[27] علی دوست، ابوالقاسم (1388). فقه و مصلحت، تهران، انتشارات پژوهشگاه و اندیشه اسلامی.
[28] ــــــــــــ (1391). فقه و عقل، تهران، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
[29] فراهیدی، خلیل بن احمد( 1414). کتاب العین، تحقیق: شیخ محمدحسن بکائی، قم، موسسه النشر الاسلامی.
[30] فیاض، محمد اسحاق (1422). محاضرات فی اصول الفقه تقریرات اصول آیت‌الله خویی، قم، مؤسسة احیاء آثار الإمام الخوئی قدس سره‏.
[31] کلانتری، ابوالقاسم (1383). مطارح الانظار تقریرات الشیخ الاعظم الانصاری، قم، مجمع فکر اسلامی.
[32] مصطفوی، حسن (1330). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
[33] مظفر، محمدرضا (1387). أصول الفقه (با تعلیقه زارعی)، قم، بوستان کتاب.
[34] مفید، محمد بن محمد (؟). مختصر التذکرة بأصول الفقة، قم، ناشر قم کنگره شیخ مفید.
[35] نائینی، محمدحسین (1352). اجود التقریرات، چاپ اول، قم، مطبعة العرفان.