تحلیل و بررسی مبانی مشروعیّت درمان اجباری معتادان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه سیستان و بلوچستان

2 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه سیستان و بلوچستان

3 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه مازندران

چکیده

فرآیند درمان اجباری معتادان به­ عنوان وظیفۀ غیر ـ اعمّ از نهادهای حمایتی و دیگران ـ ریشه در واکاوی چگونگی تسلط انسان بر نفس، مستفاد از اصل تسلیط دارد. پژوهش حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی، ارزیابی می­کند که با توجّه به رابطۀ امانی انسان بر نفس خویش، امتناع معتاد از درمان اجباری بلااثر بوده؛ لذا در مقام تبیین وظیفۀ غیر از معتاد، از جهت اقدام به درمان اجباری، مشروعیت مددرسانی مستفاد از اطلاق آیات، روایات و استدلال عقل بر مشهود بودن تأثیرگذاری و تأثیرپذیری تمامی افراد جامعه و تلّقی فرد معتاد به عنوان عضوی از پیکرۀ اجتماع، قابل استناد است. بناء عقلا بر اهتمام به امور غیر در زمان بروز خطر، و صدق احسان و نیکوکاری مستند به قاعدۀ احسان، مشروعیت این اجبار را تأیید می­کند. با تبیین تصرفات مجاز انسان، می­توان گفت که ادله­ی مفید مشروعیت الزام معتاد به درمان اجباری با محدود نمودن موضوع قاعدۀ تسلیط بر آن حکومت می­یابد.

کلیدواژه‌ها


[1]. قرآن کریم.
[2]. ابن ابی جمهور احسایی، محمد بن علی )1405ق). عوالی اللئالی العزیزیة، قم، دار سید­الشهداء للنشر.
[3]. ابن ادریس حلّی، محمد بن منصور بن احمد (1410ق). السرائرالحاوی لتحریرالفتاوی، قم، دفترانتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
[4]. اردبیلی، احمد بن محمد (بی­تا). زبدة البیان فی أحکام القرآن، تهران: المکتبة الجعفریة لإحیاء الآثار الجعفریة.
[5]. البار، محمد علی (1994م). الموقف الفقهی و الاخلاقی من قضیه زرع الاعضا، بیروت، دارالقلم و دارالشامیه.
[6]. انصاری، مرتضی بن محمد امین (1415ق). المکاسب، قم، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
[7]. ایروانی، باقر (1384). دروس تمهیدیه فی القواعد الفقهیه، قم، مؤسسه الفقه، للطباعه و النشر.
[8]. توحیدی، محمد علی (1418ق). تقریرات مصباح الفقاهه، قم، مکتبه الداوری.
[9]. جمعی از پژوهشگران (1426ق). فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، قم: مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت علیهم السلام.
[10]. جوادی آملی، عبدالله (1385). حق و تکلیف در اسلام، تحقیق و تنظیم مصطفی خلیلی، قم، اسراء.
[11]. حرّ عاملی، محمد بن حسن ( 1418ق). الفصول المهمة فی أصول الأئمة ـ تکملة الوسائل، قم، مؤسسه معارف اسلامی امام رضا علیه السلام.
[12]. حسینی روحانی، محمد صادق (1412). فقه الصادق، قم، نشر مدرسه الامام الصادق.
[13]. ــــــــــــــ ( 2004م). المسائل المستحدثه، قم، نشر دارالفکر.
[14]. حلّی، یحیی بن سعید (1405ق). الجامع للشرائع، قم ـ ایران، مؤسسة سید الشهداء العلمیة.
[15]. خوئی، ابوالقاسم (1378). مصباح الفقاهه فی المعاملات، توحیدی، محمد علی، نجف، مکتبه الحیدری.
[16]. رجائی، فاطمه؛ محقق داماد، مصطفی؛ موسوی، سید محمد صادق (1390). بررسی فقهی و حقوقی رابطۀ انسان با اعضای بدن خود، نشریه فقه و حقوق اسلامی، صفحات 62ـ45.
[17] سنبهلی، محمد برهان الدین (1407ق). حکم الشریعه الاسلامیه فی زرع الاعضاء الانسانیه، بی­جا، نشر البعث الاسلامی.
[18]. شایق، مهدی (1395). بررسی قاعده سلطنت و جریان آن در سلطنت بر نفس و اعضای بدن، دوفصلنامه علمی ـ تخصصی پژوهشنامه فقهی، سال چهارم، شماره دوم، ص 26ـ5.
[19]. شهیدی، مهدی (1380). تشکیل قراردادها و تعهدات، تهران، نشر مجد.
[20]. صدوق، محمّد بن علی بن بابویه، [1406ق]، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، قم، دار الشریف الرضی للنشر.
[21]. صفایی، حسین (1383). اشخاص و محجورین، تهران، نشر میزان.
[22]. طباطبایی، سیدحسین (1393). قاعده احسان و مجرای آن در نظام حقوقی ایران، مجله جستارهای فقه و حقوق، سال اول، شماره دوم، ص 119ـ105.
[23]. طباطبایی، محمدحسین (1368ق). المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
[24]. طوسی، محمد بن حسن (1407ق). تهذیب الأحکام، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
[25]. ـــــــ (1387). المبسوط فی فقه الإمامیة، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة.
[26]. ــــــ (1400 ه‍ ق). النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، بیروت ـ لبنان، دار الکتاب العربی.
[27]. علامه حلّی، حسن بن یوسف (1413ق).  قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
[28]. فتاحی معصوم، سیدحسین (1380). مجموعه مقالات و گفتارهای دومین سمینار دیدگاههای اسلام در پزشکی، مشهد، دانشگاه علوم پزشکی مشهد.
[29]. فتلایی، صاحب عبید (1997م). التشریفات الصحیحه، عمان، دارالشقاقه للنشر و التوزیع.
[30]. کلینی، محمد بن یعقوب (1407ق). الکافی، تهران، دار الکتب الإسلامیة.
[31]. لطفی، سعید (1384). ضمان قهری ، موجبات و مسقطات ضمان قهری در فقه و حقوق مدنی ایران، تهران، نشر مجد.
[32]. محسنی، محمد آصف (2002م). الفقه و مسائل طیبه، قم، بوستان کتاب.
[33]. محدث نوری، میرزا حسین (1408ق). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، بیروت ـ لبنان، مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
[34]. محمود عبد الرحمان (بی­تا). معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهیة، 3 جلد، ه‍ ق.
[35]. مصطفوی، حسن(1402ق). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، مرکز الکتاب للترجمة و النشر.
[36]. مظفر، محمدرضا (1403ق). أصول الفقه، بیروت، دارالتعاریف، چاپ ششم.
[37]. مکارم شیرازی، ناصر (1422). بحوث فقهیه، قم، مدرسه الامام علی بن ابی­طالب [ع].
[38].  ــــــــــ (1425ق). القواعد الفقهیه، قم، مدرسه الامام علی بن ابی طالب [ع].
[39]. منتظری، حسین علی (1409ق). دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الإسلامیة، قم، نشر تفکر.
[40]. منتظری نجف‌آبادی، حسین علی (1427ه‍ ق). معارف و احکام بانوان، قم، انتشارات مبارک.
[41]. موسوی بجنوردی، محمد (1401ق). قواعد فقهیه، تهران، مؤسسه عروج.
[42]. موسوی خمینی، روح‌الله(1421ق). البیع، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
[43]. مؤمن قمی، محمد (1376). سخنی در تنظیم خانواده، مجله فقه اهل­بیت، شماره 9، 83ـ61.
[44]. نجفی، محمد حسن (1362ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
[45]. نظری توکلی، سعید (1382). الترفیع و زرع الامضا فی الفقه الاسلامی، مشهد، مؤسسه الطبع التابعه للاستانه الرضویه المقدسه.