تحلیل مبانی نظری رأی وحدت رویه شماره ٧٣٣ در خصوص ضمان درک

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشکده حقوق پردیس فارابی دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی پردیس فارابی دانشگاه تهران

3 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی دانشگاه مفید

چکیده

آنگاه که قانون از سیر تحول جامعه عقب می‌ماند، سیستم قضایی به عنوان مکمل عمل می‌نماید تا خلأها را به نحوی پر کند. در جامعه‌ای که تورم کنترل شده و تغییر قیمت‌ها و نوسان‌های بازار به حدی ناچیز است که مورد توجه فرد متعارف قرار نمی‌گیرد، حکم به استرداد ثمن در قراردادی که مبیع مستحق‌للغیر در آمده، منطقی و قابل دفاع است؛ اما در جامعه‌ای که اقتصاد دچار بیماری مزمن است و قیمت‌ها به شدت در نوسان است، چنین حکمی ظالمانه و غیرعادلانه است. برخی از محاکم دادگستری با تعمیم مفهوم «غرامات» یا تمسک به اطلاق آن در ماده 391 قانون مدنی، برای جبران خسارت اصیل، به الزام فروشنده فضول به پرداخت ثمن متناسب با نرخ تورم و گروه دیگری نیز به محکومیت فروشنده فضول به پرداخت قیمت روز مبیع طبق نظریه کارشناسی حکم می‌دادند. ظاهراً رأی وحدت رویه شماره 733 هئیت عمومی دیوان عالی کشور دیدگاه اخیر را مورد پذیرش قرار داده که منطبق بر قواعد عدالت و انصاف، غرور و لاضرر می‌باشد.
 

کلیدواژه‌ها


[1]. ابن براج طرابلسی، قاضی عبد العزیز، (1406 ق‌)،‌ المهذب البارع فی شرح المختصرالنافع، جلد 1، ایران‌، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌.
[2]. ابن منظور، جمال الدین محمد، (1414 ق)، لسان العرب، جلد 4، لبنان، بیروت،  انتشارات دارالفکر.
[3]. انصاری، مرتضی، (1411 ق)، کتاب المکاسب، ایران، قم، انتشارات دارالذخائر.
[4]. بحرانی، یوسف، (1405 ق)، الحدائق الناضره فی احکام العتره الطاهره، ایران، قم، دفتر انتشارات اسلامی، وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
 [5]. ترمذی، محمد بن عیسی، (1996 م)، سنن ترمذی، لبنان، بیروت، دارالغرب الاسلامی.
[6]. جوهری، اسماعیل، (1410 ه‍ ق)، الصحاح، لبنان، بیروت، دارالعلم.
[7]. حائری، سیدعلی، (1418 ه‍ ق)، ریاض المسائل فی تحقیق الاحکام بالدلائل، ایران، قم، مؤسسه آل‌البیت (ع).
[8]. حرّ عاملی، محمد بن حسن، (1382)، تفصیل وسائل الشیعه إلی تحصیل مسائل الشریعه، ایران، قم، انتشارات مکتبه الاسلامیه.
[9]. حکیم، سید محسن، (1416 ق)، مستمسک العروه الوثقی، ایران ، قم، دار التفسیر.
[10]. دادگر، یدالله؛ رحمانی، تیمور (1386)، مبانی و اصول علم اقتصاد، ایران، قم، انتشارات بوستان کتاب.
[11]. شهید اول، محمد بن مکی عاملی، (1417 ه‍ ق) ‌الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة، ایران، قم، انتشارات دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
[12]. شهید ثانی، زین الدین بن علی عاملی، (1379 ه‍ ق)، الروضه الهبیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، ایران، قم، ‌انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم‌.
[13]. شهید ثانی، زین الدین بن علی عاملی، (1417 ه‍ ق‌)، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع السلام، ایران، قم، مؤسسه المعارف الاسلامیه.
 [14]. شهیدی، مهدی (1386)، آثار قراردادها و تعهدات، ایران، تهران، انتشارات مجد.
[15]. شهیدی، مهدی، (1387)، مجموعه مقالات حقوقی، ایران، تهران، انتشارات مجد.
[16]. طریحی، فخر الدین، (1416 ق)، مجمع البحرین، ایران، تهران، کتابفروشی مرتضوی.
 [17]. عاملی، سیدجواد، (1419 ق)، مفتاح الکرامه، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.‌
[18]. علامه حلّی، حسن بن یوسف، (1414 ه‍ ق)، تذکره الفقهاء، ایران، قم، مؤسسه آل البیت علیهم‌السلام.
[19]. علامه حلّی، حسن بن یوسف‌، (1413ق‌)، قواعد الأحکام فی معرفه الحلال و الحرام، ایران، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌.
[20]. علامه حلّی، حسن بن یوسف، (1414ه‍ ق)، مختلف الشیعه فی احکام الشریعه، ایران، قم، ‌دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌.
[21]. فخرالمحققین، محمد بن حسن حلّی، (1387ق)، إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد‌، ایران، قم، مؤسسه اسماعیلیان‌.
[22]. فیومی، احمد بن محمد، (بی‌تا)، مصباح المنیر فی غریب شرح الکبیر للرافعی، قم، منشورات دار الرضی.
[23]. کاتوزیان، ناصر (1378)، مسئولیت مدنی، ایران، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
 [24]. کرکی، علی بن الحسین، (1414 ق)، جامع المقاصد فی شرح القواعد، ایران، قم، موسسه آل‌البیت(ع).
[25]. محقق حلّی، جعفر بن حسن، (1403 ه‍ ق)، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، لبنان، بیروت، انتشارات دارالاضواء‌.
[26]. محقق حلّی، جعفر بن حسن، (1418 ه‍ ق)‌، ‌المختصر النافع فی فقه الإمامیة‌، ایران، قم، ‌مؤسسة المطبوعات الدینیه.
[27]. محقق داماد، سیدمصطفی و همکاران، (1393)، حقوق قراردادها در فقه امامیه، ایران، تهران، سمت.
[28]. محقق داماد، سید مصطفی، (1387)، قواعد فقه: بخش مدنی، ایران، تهران، انتشارات مرکز نشر علوم اسلامی.
[29]. مراغی، سید میر عبد الفتاح، (1417 ه‍ ق‌)، ‌العناوین الفقهیه،  ایران، قم، ‌دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌.
 [30]. مقدس اردبیلی، احمد ابن محمد، (1403 ق)، مجمع الفائده و البرهان، ایران، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌.
[31]. منکیو، گریگوری، (1395)، مبانی علم اقتصاد، ترجمه حمیدرضا ارباب، ایران، تهران، نشر نی.
[32]. هاشمی دیزجی، عبدالرحیم (1391)، پول، ارز و بانکداری، ایران، تهران، انتشارات حافط اندیشه.
[33]. ولی‌زاده، محمدجواد؛ حائری، محمدحسن، (1389)، «رابطه مثلی و قیمی با جبران کاهش ارزش پول»، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، سال دوم، شماره 3.
[34]. یوسفی، احمدعلی (1381)، ربا و تورم، ایران، تهران، انتشارات مرکز نشر آثار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.