عدالت ترمیمی، بایستگی و ضرورت حاکمیت آن در حوزه خانواده با تکیه بر مبانی فقهی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی و عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور

2 استاد گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه تهران

3 دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه پیام نور

4 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه پیام نور

چکیده

عدالت ترمیمی بعنوان نظریه جدید حقوق کیفری در پی جبران خسارات وارده بر بزده­دیده، ترمیم رابطه بین بزهکار و بزه­دیده، اصلاح و بازپذیری بزهکار و تأمین مصالح جامعه محلی متأثر از جرم است. ماهیت فرایند مذکور از یک‌سو و اقتضای ذاتی محیط خانواده از دیگر سو، ضرورت حاکمیت عدالت ترمیمی بر روابط خانوادگی به جای عدالت انتقامی و سزادهی را امری غیرقابل انکار می­نماید.
اسلام نیز احکام خود را بر پایه­ی ترمیم و اصلاح روابط حاکم بر خانواده قرار داده است و توصیه به تشکیل محکمه خانوادگی، صلح، احسان و عفو و... مبین انطباق آموزه­های مذکور با شاخص­های فرایند عدالت ترمیمی است و نکته غیرقابل اغماض این است که عمده مبانی و مستندات فقهی مورد استفاده جهت اثبات حجیت و اعتبار فرایند عدالت ترمیمی به‌طور عام نیز، مربوط به روابط درون خانواده است که قدر متیقن، بایستگی و ضرورت بکارگیری آن را در حیطه خانواده، نمایان می‌سازد. نتیجه این نگرش می­تواند مسائل خانواده را از حوزه حقوق کیفری خارج و قانون­گذار را متقاعد سازد که در برخورد با ناهنجاری­ها در حوزه خانواده راهکارهای مدنی و مبتنی بر صلح، ترمیم و گذشت را جایگزین کیفر و مجازات و تعزیر سازد.

کلیدواژه‌ها


[1]. قرآن کریم
[2]. ابن بابویه، محمّدبن علی. (1413ق). من لایحضر الفقیه، قم، نشر اسلامی.
[3]. ابن قدامه، عبدالله. (640). المغنی، بیروت، دارالکتاب العربی.
[4]. اسدی، لیلا سادات. (1392). حقوق کیفری خانواده، تهران، میزان.
[5]. اصفهانی، مجلسی اول، محمّدتقی. (1406ق). روضه المتقین فی شرح من لایحضر الفقیه، قم، مؤسسه اسلامی کوشا نبور.
[6]. انصاری، مرتضی. (1286ق). مکاسب، رساله لاضرر، چاپ سنگی، طهران، بی­نا.
[7]. ـــــــــــــ . (بی­تا). فرائد الاصول، قم، مؤسسه نشر اسلامی، ج اول.
[8]. حر عاملی، محمّدبن حسن. (بی­تا). وسایل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، داراحیا التراث العربی، بیروت.
[9]. حسینی مراغی، عبدالفتاح بن علی. العناوین، بی­جا، قم، مؤسسه نشر اسلامی.
[10]. حکمت­نیا، محمود. (1386). مسئولیت مدنی در قرآن، فقه وحقوق، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
[11]. خراسانی، محمّدکاظم (آخوند). (1414ق). کفایة الاصول، مؤسسه نشر الاسلامی، التابعه لجماعه المدرسین، قم.
[12]. دهخدا، علی­اکبر. (1319). فرهنگ لغت دهخدا، انتشارات بانک ملی.
[13]. رایحبیان، مهرداد. (1381). بزه­دیده در فرایند کیفری، تهران، انتشارات خط سوم.
[14]. رحیمی نژاد، اسماعیل. (1389) مبانی نظری عدالت ترمیمی، دو فصلنامه علمی تخصصی علامه، پاییز و زمستان سال دهم، ش 29.
[15]. زهر، هوارد. (1388). کتاب کوچک عدالت ترمیمی، ترجمه حسین غلامی، تهران، مجد.
[16]. سماواتی، پیروز، امیر. (1385). عدالت ترمیمی، تعدیل تدریجی عدالت کیفری یا تغییر آن، چ اول، تهران، انتشارات بیّنه.
[17]. شیری، عباس. (1385). عدالت ترمیمی (مبانی و کنشگران)، پایان­نامه دکتری حقوق کیفری و جرم­شناسی به راهنمایی دکتر علی حسین نجفی ابرندآبادی، دانشگاه شهید بهشتی.
[18]. طباطبایی، سیّدمحمّدحسین. (1372). المیزان فی تفسیر القرآن، چ 3، قم، دارالکتب الاسلامیه.
[19]. طبرسی، فضل بن حسن. (1995م). مجمع البیان فی تفسیر القرآن، چ 2، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.
[20]. طبرسی، فضل بن حسن. (1406). مجمع البیان فی تفسیر القران، بیروت، دارالمعرفه.
[21]. طوسی، محمّدبن حسن. بی­تا، التبیان فی تفسیر القرآن، داراحیاء التراث العربی بیروت، چاپ دوم.
[22]. ـــــــــــــ. (1387). المبسوط فی الفقه الامامیه، تهران، مکتبه المرتضویه.
[23]. عاملی، حر، محمّدبن‌حسن.(1409ق). تفصیل وسایل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
[24]. ـــــــــــــ (1412 ق). هدایة الامه الی احکام الائمه، مشهد، بحوث الاسلامیه، ج 6، ص 254ـ253.
[25]. عاملی، زین الدین. (1416ق). مسالک الافهام ، چ 1، قم، نشر معارف اسلامی.
[26]. غلامی، حسین. (1385). عدالت ترمیمی، تهران، سمت.
[27]. قرائتی، محسن. (1382). تفسیر نور، چ 5ف تهران، مرکز فرهنگی درس­هایی از قرآن.
[28]. قمی، صدوق، محمّدبن علی بن بابویه. (1406ق). ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، قم، دارالشریف الرضی للنثر، چ 2.
[29]. کاشانی، فیض. (1406). الوافی، اصفهان، کتابخانه امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام.
[30]. کاظم‌پور، فاطمه، رنگچی تهرانی، عطیه.(1397) نقش عدالت ترمیمی در واکنش کیفری به جرایم حوزه خانواده، دو فصلنامه ندای صادق، بهار و تابستان، شماره 68.
[31]. کلینی رازی، ابوجعفر محمّدبن یعقوب. (بی­تا). اصول کافی، ج3، ترجمه و شرح سیّدجواد مصطفوی، بی­جا، انتشارات علمیه اسلامیه.
[32]. مرادی، عبداللهیان و مرادیان، امیر، مهدی و سجاد. (1395). افق­های عدالت ترمیمی رهیافتی اسلامی، ملی، ماهنامه دادرسی، ش 18، سال 20، مهر و آبان 1395.
[33]. مصطفوی، حسن. (1380). تفسیر روشن، چ 1، بی­جا، مرکز نشر کتاب.
[34]. مکارم شیرازی، ناصر و دیگران(1377). تفسیر نمونه. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
[35]. موسوی بجنوردی، محمّد. (1368ش). حقوق خانواده، تهران، مجد
[36]. موسوی خمینی، روح ا... . (1414). بدائع الدرر فی قاعده نفی الضرر، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چ 2.
[37]. نانکلی، مریم. (1392) راهکارهای فراقضایی در حل و فصل دعاوی کیفری خانواده، پایان نامه کارشناسی ارشد،دانشگاه تهران، دانشکده حقوق و علوم سیاسی.
[38]. نجفی ابرندآبادی، علی حسین، از عدالت کیفری کلاسیک تا عدالت ترمیمی، مجله تخصصی دانشگاه علوم اسلامی رضوی. (1382). سال سوم، ش 10 و 9، پاییز و زمستان 1382.
[39]. نجفی، محمّدحسن. (1404). جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، بیروت: داراحیاء التراث العربی. چاپ هفتم. مصحح: قوچانی و آخوندی عباس و علی.
[40]. نجفی، محمّدحسن. (1994م). جواهر الکلام ، چ 2، بیروت، نشر داراحیاء تراث العربی.
[41]. نراقی، احمد. (1245ق). عوائد الایام، چاپ سنگی، طهران، بی­نا.
[42]. نقیبی، سیّدابوالقاسم. (بهار و تابستان 1390). قاعده لاضرر و جبران خسارت معنوی به خانواده، پژوهش‌نامه فقه و حقوق اسلامی، سال چهارم، شماره 7.
[43]. نوری، میرزا حسین، (1408ق). مستدرک الوسائل، بیروت، موسسه آل البیت علیهم السلام. ج 9 و 14.