واکاوی و نقد راه‌کارهای رفع تعارض بین روایات در مبحث «صلاه الناسی فی النجس»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه فقه و اصول دانشگاه علوم اسلامی رضوی مشهد مقدس

چکیده

یکی از انواع صورت‌های مسأله «نماز در لباس یا بدن نجس» آن است که مکلف از روی فراموشی در (لباس یا بدن) نجس نماز بخواند و بعد از اتمام، ملتفت شود، که در آن سه نظریه مطرح است و علّت اصلی اختلاف، تعارض روایات می‌باشد. در این جستار به سبک مسأله محور، با روش کتابخانه­ای و به صورت توصیفی ـ تحلیلی، به راه‌کارهایی که برای حل این تعارض بیان شده، اشاره کرده و به بررسی و نقد آن‌ها پرداخته‌ایم؛ جمع بین این روایات به این صورت است که اگر مکلّف در عروض نسیان کوتاهی کرده، نماز باطل است و اگر با کمال تحفظ و اهتمام، نسیان بر او عارض شده، اعاده ندارد؛ دلیل بر این جمع آن است که: اوّلاً امام صادق «علیه‌السّلام» در روایت سماعه حکم به اعاده را معلل به عقوبت فرموده‌اند و اعاده به خاطر عقوبت زمانی معنا دارد که فراموشی به جهت مسامحه باشد؛ ثانیاً کلمه «فضیعت» در صحیحه محمّد بن مسلم اشاره به عدم اهتمام مکلف دارد زیرا در صورت توجّه مکلف، این تعبیر معنا نمی‌داشت.

کلیدواژه‌ها


[1]. قرآن کریم.
[2]. آخوند خراسانی، محمّدکاظم بن حسین (1409)‌، کفایه الاصول، قم، موسسة آل البیت «علیه‌السّلام».
[3]. آملی، میرزا محمّدتقی (1380)‌، مصباح الهدی فی شرح العروة الوثقی‌، تهران، بی‌نا.
[4]. آملی، میرزا هاشم (1406)، المعالم المأثورة‌، مقرر: محمّدعلی اسماعیل‌پور قمشه‌ای، قم، بی‌نا.
[5]. ابن ادریس حلی، محمّد بن منصور بن احمد (1410)‌، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم، [1] دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
[6]. ابن زهره، حمزة بن علی (1417)، غنیة النزوع إلی علمی الأصول و الفروع، قم، مؤسسه امام صادق «علیه‌السّلام».
[7]. ابن قدامه، عبدالله بن احمد (بی‌تا)، المغنی، بیروت، دارالکتاب العربی للنشر و التوزیع.
[8]. اردبیلی، احمد بن محمّد (1403)‌، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان‌، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
[9]. بحرانی، یوسف بن احمد بن ابراهیم (1405)، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
[10]. بروجردی، حسین (1426)، تبیان الصلاه، مقرر: صافی گلپایگانی، علی، قم، گنج عرفان للطباعة و النشر.
[11]. تبریزی، جواد بن علی‌ (1426)، تنقیح مبانی العروة (کتاب الطهارة)‌، قم، دارالصدیقة الشهیدة «سلام الله علیها».
[12]. جزائری، سیّد نعمت الله (1408)‌، کشف الأسرار فی شرح الإستبصار‌، تحقیق: سیّد طیب موسوی جزائری، قم، مؤسسة دارالکتاب.
[13]. حائری یزدی، مرتضی بن عبد الکریم (1426)، شرح العروة الوثقی، تحقیق: محمّدحسین امراللهی، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
[14]. حر عاملی، محمّد بن حسن (1409)، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة‌، قم، مؤسسه آل البیت «علیهم‌السّلام».
[15]. سیّد محسن طباطبایی (1416)‌، مستمسک العروة الوثقی‌، قم، مؤسسة دار التفسیر.
[16]. حلّی، جمال الدین، احمد بن محمّد (1407)، المهذب البارع فی شرح المختصر النافع‌، تحقیق: مجتبی عراقی، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
[17]. خمینی، سیّد روح الله (بی‌تا)، الخلل فی الصلاة‌، قم، چاپخانه مهر.
[18]. ــــــــــ (1421)، کتاب الطهاره، ، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی «قدس سره».
[19]. خوانساری، سیّد احمد بن یوسف (1405)‌، جامع المدارک فی شرح مختصر النافع‌، تحقیق: علی اکبر غفاری، قم، مؤسسه اسماعیلیان.
[20]. خویی، سیّدابوالقاسم (1418)، التنقیح فی شرح العروة الوثقی‌، مقرر: میرزا علی غروی، قم، ناشر: تحت اشراف جناب آقای لطفی.
[21]. ـــــــــــــ (1418)، فقه الشیعة (کتاب الطهارة‌)، مقرر: سیّد محمّدمهدی موسوی خلخالی، قم، مؤسسه آفاق.
[22]. روحانی قمّی، سیّد صادق (1412)، فقه الصادق «علیه‌السّلام»، قم، دارالکتاب (مدرسه امام صادق «علیه‌السّلام»).
[23]. سبزواری، سیّد عبد الأعلی (1413)‌، مهذّب الأحکام فی بیان الحلال و الحرام، قم، مؤسسه المنار.
[24]. سیوری، مقداد بن عبد الله (1404)، التنقیح الرائع لمختصر الشرائع، تحقیق: سیّد عبداللطیف حسینی کوه‌کمری، قم، انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی.
[25]. شیخ انصاری، مرتضی بن محمّد امین (1415)، المکاسب المحرمة و البیع و الخیارات، قم، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
[26]. شیخ طوسی، ابوجعفر محمّد بن حسن (1390)، الإستبصار فیما إختلف من الأخبار، تهران، دارالکتب الإسلامیة.
[27]. ــــــــــ (1364)، تهذیب الأحکام فی شرح المقنعة للشیخ المفید، تحقیق و تعلیق: سیّد حسن موسوی الخرسان، تهران، دارالکتب الإسلامیة.
[28]. ــــــــــ (1407)، الخلاف، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌.
[29]. ــــــــــ  (1400)، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، بیروت، دارالکتاب العربی.
[30]. صافی گلپایگانی، علی (1427)، ذخیرة العقبی فی شرح العروة الوثقی‌، اوّل، قم، گنج عرفان.
[31]. طباطبایی‌ یزدی، سیّد محمّدکاظم (1419)، العروة الوثقی فیما تعم به البلوی، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
[32]. عاملی، محمّد بن علی (1411)، مدارک الأحکام فی شرح عبادات شرائع الإسلام، بیروت، مؤسسه آل البیت «علیهم‌السّلام».
[33]. عراقی، آقا ضیاء الدین (1414)، شرح تبصرة المتعلمین، تحقیق: محمّد حسون، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
[34]. علامه حلی، حسن بن یوسف بن مطهر (1418)، تذکرة الفقهاء، قم، مؤسسه آل البیت «علیهم‌السّلام».
[35]. فاضل لنکرانی، محمّد (1409)، تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة (النجاسات و أحکامها‌)، قم، مؤلف.
[36]. فاضل هندی، محمّد بن حسن إصفهانی (1416)،‌ کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
[37]. فیض کاشانی، محمّد محسن بن مرتضی (بی‌تا)، مفاتیح الشرائع‌، قم، انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی.
[38]. ــــــــــــــ (1406)، الوافی، تحقیق: ضیاء الدین حسینی اصفهانی، اصفهان، کتابخانه امام امیرالمؤمنین علی «علیه‌السّلام».
[39]. قمی طباطبایی‌، سیّد تقی (1426)، مبانی منهاج الصالحین‌، تحقیق: عباس حاجیانی، قم، منشورات قلم الشرق.
[40]. کاشف الغطاء، حسن بن جعفر بن خضر (1422)‌، أنوار الفقاهة (کتاب الطهارة)‌، نجف، مؤسسه کاشف الغطاء.
[41]. کلینی، محمّد بن یعقوب (1367)، الکافی، تصحیح و تعلیق: علی اکبر غفاری، هران، دارالکتب الإسلامیه.
[42]. محقق حلّی، نجم الدین جعفر بن حسن (1418)، المختصر النافع فی فقه الإمامیة، قم، مؤسسة المطبوعات الدینیة‌.
[43]. ــــــــــــ  (1407)، المعتبر فی شرح المختصر، قم، مؤسسه سیّدالشهداء «علیه‌السّلام».
[44]. محقق داماد، سیّد محمّد (1416)، کتاب الصلاة‌، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
[45]. نجفی، محمّدحسن (1404)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام‌، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
[46]. نووی، أبی زکریا محیی الدین بن شرف (بی‌تا)، دارالفکر.
[47]. همدانی، آقا رضا بن محمد هادی (1416)‌، مصباح الفقیه، قم، مؤسسة الجعفریة لإحیاء التراث و مؤسسة النشر الإسلامی.