درنگی در مستندات فقهی ماده 136 قانون مجازات اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه مازندران

2 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمان

3 دانشجوی دکتری رشته فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه مازندران؛

چکیده

ماده 136 قانون مجازات اسلامی، مقرّر نموده است: «هرگاه، کسی سه بار مرتکب یک نوع جرم موجب حدّ شود و هر بار حدّ آن جرم بر او جاری گردد، حدّ وی در مرتبه چهارم اعدام است»؛ اما در مجامع روایی شیعه، روایتی از امام هفتم (ع) معروف به «خبر یونس» آمده است که امام ­فرموده است: «أَصْحَابُ الْکَبَائِرِ یُقتَلون فِی الثَّالِثَهِ». مضمون این خبر که مُبَیِّن «قاعده­ای عام» و «کبرایی کلّی» است، در تنافی با مدلول ماده فوق می­باشد. در این نوشتار، ابتدا بر اساس ملاکات معتبر در دانش رجال، سند روایت بررسی و حجیّت آن اثبات شده، سپس مستندات احتمالی مربوط به عناوین مجرمانه­ موضوع ماده فوق، با ضوابط اجتهادی ارزیابی شده است. در نهایت می­توان نتیجه گرفت: اطلاق ماده مذکور، فاقد وجاهت فقهی است و تنها دو عنوان «زنا» و «سرقت» بواسطه وجود دلیل خاصّ، از تحت عموم روایت یونس خارج و مصداق موضوع ماده 136 قانون مجازات اسلامی می­باشند.

کلیدواژه‌ها


[1]. قرآن کریم، ترجمه استاد حسن انصاریان
[2]. ابن­اثیر، مبارک­بن­محمّد (1367ش). النهایه فی غریب الحدیث و الاثر، تصحیح: محمود محمّد طناحی و طاهر احمد زاوی، چاپ چهارم، قم، اسماعیلیان.
[3]. ابن­براج، عبدالعزیز (1406ق). المهذّب، قم، ذفتر انتشارات اسلامی.
[4]. ابن­منظور، محمّدبن­مکرم (1414ق). لسان العرب، چاپ سوم، بیروت، دار صادر.
[5]. اردبیلی، احمد­بن­محمّد (1403ق). مجمع الفائده و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، تصحیح: مجتبی عراقی و همکاران، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
[6]. اردبیلی، سیّد عبدالکریم (1427ق). فقه الحدود و التعزیرات، چاپ دوم، قم، مؤسسه النشر لجامعه المفید.
[7]. اصفهانی، محمّدبن­حسن (1416ق). کشف اللّثام و الابهام عن قواعد الاحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
[8]. ایروانی، علی (1422ق). الاصول فی علم الاصول، قم، دفتر تبلیغات اسلامی.
[9]. جوهری، اسماعیل­بن­حماد (1376ق). الصحاح، تحقیق: احمد عبدالغفور عطار، بیروت، دار الملایین للنشر.
[10]. حائری یزدی، عبدالکریم (1418ق). درر الفوائد، چاپ ششم، قم، مؤسسه النشر الاسلامی.
[11]. حر عاملی، محمّد­بن­حسن (1409ق). وسائل الشیعه، قم، مؤسسه آل البیت (ع).
[12]. حسینی حلبی، حمزه­بن­علی (1417ق). غنیه النّزوع فی علمی الاصول و الفروع، قم، مؤسسه امام صادق.
[13]. حسینی روحانی، سیّد صادق (1412ق). فقه الصادق (ع)، قم، دار الکتاب ـ مدرسه امام صادق.
[14]. حلبی، تقی­الدین (1403ق). الکافی فی الفقه، تصحیح: رضا استادی، اصفهان، کتابخانه عمومی امیرالمؤمنین.
[15]. حلّی (علامه)، حسن­بن­یوسف (1411ق). تبصره المتعلمین فی احکام الدّین، تصحیح: محمّد هادی یوسفی غروی، تهران، مؤسسه چاپ و نشر وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
[16]. ــــــــــ (1381ق). خلاصه الاقوال فی معرفه احوال الرّجال، چاپ دوم، نجف، مطبعه الحیدریه.
[17]. ــــــــــ (1413ق). قواعد الاحکام فی معرفه الحلال و الحرام، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
[18]. ــــــــــ (1413ق). مختلف الشیعه فی احکام الشریعه، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
[19]. حلّی (فخر المحقّقین)، محمّدبن­حسن (1387ق). ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، تصحیح: علی­پناه اشتهاردی و همکاران، قم، مؤسسه اسماعیلیان.
[20]. حلّی (محقّق)، جعفربن­حسن (1418ق). المختصر النافع فی فقه الامامیه، چاپ ششم، قم، مؤسسه المطبوعات الدینیه.
[21]. ــــــــــ (1408ق). شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، تصحیح: عبدالحسین محمّد علی بقال، چاپ دوم، قم، مؤسسه اسماعیلیان.
[22]. حلّی، ابن­ادریس (1410ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
[23]. خراسانی، محمّد کاظم (1409ق). کفایه الاصول، قم، مؤسسه آل­البیت.
[24]. خوانساری، سیّد احمد (1405ق). جامع المدارک فی شرح مختصر النافع، تصحیح: علی­اکبر غفاری، چاپ دوم، قم، مؤسسه اسماعیلیان.
[25]. دیلمی، حمزه­بن­عبدالعزیز (1404ق). المراسم العلویه و الاحکام الدینیه فی الفقه الامامیه، تصحیح: محمود بستانی، قم، منشورات الحرمین.
[26]. سیوری، مقداد­بن­عبدالله (1414ق). التنقیح الرائع لمختصر الشرایع، تصحیح: سیّد عبداللـطیف حـسینی کوه­کمری، قم، کتابخانه آیت­الله مرعشی نجفی.
[27]. شریف مرتضی، علی­بن­حسین (1415ق). الانتصار فی انفرادات الامامیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
[28].صدوق، محمّد­بن­علی(1415ق). المقنع، قم، مؤسسه امام هادی.
[29]. ـــــــــــ (1406ق). ثواب العمال و عقاب الاعمال، چاپ دوم، قم، دار الشریف الرضی للنشر.
[30]. ـــــــــــ (1413ق). من لا یحضره الفقیه، تصـحیح: علی­اکبر غفاری، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
[31]. صیمری، مفلح­بن­حسن (1420ق). غایه المرام فی شرح شرایع الاسلام، تصحیح: جعفر کوثرانی عاملی، بیروت، دار الهادی.
[32]. طباطبایی حائری، سیّد علی (1418ق). ریاض المسائل فی تحقیق الاحکام بالدلائل، تصحیح: محمّد بهره­مند و همکاران، قم، مؤسسه آل­البیت.
[33]. طبرسی، فضل­بن­حسن (1373ش). مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تصحیح: فضل­الله یزدی طباطبایی و هاشم رسولی، چاپ سوم، تهران، ناصر خسرو.
[34]. طوسی (ابن­حمزه)، محمّد­بن­علی (1408ق). الوسیله الی نیل الفضیله، تصحیح: محمّد حسون، قم، کتابخانه آیت­الله مرعشی نجفی.
[35]. طوسی، محمّد­بن­حسن (1407ق). الخلاف، تحقیق: علی خراسانی و همکاران، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
[36]. ــــــــــ (1387ق). المبسوط فی فقه الامامیه، تصحیح: سیّدمحمّدتقی کشفی، چاپ سوم، تهران، المکتبه المرتضویه لاحیاء الآثار الجعفریه.
[37]. ـــــــــــ (1400ق). النهایه فی مجرّد الفقه و الفتوی، چاپ دوم، بیروت، دار الکتاب العربی.
[38]. ـــــــــــ (1407ق). تهذیب الاحکام، تصحیح: حسن موسوی خرسان، چاپ چهارم، تهران، دار الکتب الاسلامیه.
[39]. ــــــــــ (1427ق). رجال الشیخ الطوسی، تصحیح: جواد قیومی اصفهانی، چاپ سوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
[40]. عاملی، محمّد­بن­مکّی (1410ق). اللمعه الدمشقیه فی فقه الامامیه، تصحیح: محمّد تقی مروارید و علی اصغر مروارید، بیروت، دار التراث ـ الدّار الاسلامیه.
[41]. عاملی، زین­الدین (1410ق). الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، محشای کلانتر، قم، کتابفروشی داوری.
[42]. ــــــــــ (1413ق). مسالک الافهام الی تنقیح شرایع الاسلام، قم، مؤسسه المعارف الاسلامیه.
[43]. فراهیدی، خلیل­بن­احمد (1409ق). کتاب العین، چاپ دوم، قم، هجرت.
[44].فیض کاشانی، محمّد­ محسن(بی­تا). مفاتیح الشرایع، قم، کتابخانه آیت­الله مرعشی نجفی.
[45]. کشّی، محمّد­بن­عمر (1409ق). اختیار معرفه الرّجال، تصحیح: دکتر حسن مصطفوی، مشهد، دانشگاه مشهد.
[46]. کلینی، محمّد­بن­یعقوب (1429ق). کافی، قم، دار الحدیث.
[47]. مجلسی، محمّد باقر (بی­تا). حدود و قصاص و دیات، تصحیح: علی فاضل، تهران، مؤسسه نشر آثار اسلامی.
[48]. مفید، محمّد­بن­محمّد (1413ق). المقنعه، قم، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید.
[49]. موسوی خمینی، سیّد روح­الله (بی­تا). تحریر الوسیله، قم، دار العلم.
[50]. موسوی خویی، سیّد ابوالقاسم (1422ق). مبانی تکمله المنهاج، قم، مؤسسه احیاء آثار الامام الخویی.
[51]. موسوی گلپایگانی، سیّد محمّدرضا (1412ق). الدُرّ المنضود فی احکام الحدود، قم، دارالقرآن الکریم.
[52]. مؤدّب، سیّد رضا (1388ش). درس­نامه درایه الحدیث، چاپ دوم، قم، جامعه المصطفی العالمیه.
[53]. میرزای قمی، ابوالقاسم (1430ق). القوانین المحکمه فی الأصول، قم، احیاء الکتب الاسلامیه.
[54]. نجاشی، احمدبن­علی (1407ق). فهرست اسماء مصنفی الشیعه، تصحیح: سیّدموسی شبیری زنجانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
[55]. نجفی، محمّدحسن (1404ق). جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، تصحیح: عباس قوچانی و علی آخوندی، چاپ هفتم، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
[56]. نوری، حسین­بن­محمّد (1408ق). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، مؤسسه آل­البیت.