مصداق شناسی موضوعات در حقوق کیفری ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه حقوق جزا و جرمشناسی دانشگاه تهران

2 کارشناس ارشد حقوق جزا و جرمشناسی دانشگاه تهران

چکیده

پس از شناخت احکام قانونی و موضوعات احکام، مرحلۀ انطباق و برابرسازی مفاهیم قانون با مصادیق و شناخت تعیّنات خارجی آن، از مباحث بنیادینی است که اختلاط ناصوابی با مرحلۀ نخست پیدا کرده است. نظر به این‌که اتخاذ تصمیم نسبت به واقعیات و عینیات خارجی، مقصودِ احکام قضایی است، بنابراین صحت حکم صادره افزون بر تبیین مفهوم، در گرو تعیین مصداق و تطبیق صحیح مفهوم بر واقعیت خارجی است که نهایتاً در مرحلۀ صدور حکم به حکمی صواب منجر خواهد شد. در این مقاله ضمن تحلیل دو رویکرد مختلف عقل ـ محوری و عرف ـ محوری در خصوص مرحله تطبیق، به اثبات خواهد رسید که در مرحلۀ تطبیق مفاهیم بر مصادیق نیز عرف مرجع نهایی است و ضروری است قضات از استبداد در مرحله تطبیق پرهیز نمایند و عرف را یگانه مرجع در این مرحله قلمداد نمایند. خلأ موجود در نظام حقوقی ایران باید با تعبیۀ نهادی برای فهم این قضاوت عرف، مرتفع شود.

کلیدواژه‌ها


[1]. آملی، میرزا محمد تقی (1380 ه.ق). مصباح الهدی فی شرح العروة الوثقی، تهران، مولف.
[2]. برهانی، محسن و عطیه پارسائیان (1392). "عرف و مولفه­های قانونی و مادی تشکیل­دهنده­ی پدیده­ی مجرمانه"، حقوق اسلامی، قم، سال 10، شماره 36، بهار، صص 147ـ172.
[3]. ــــــــ (1392). "نقش عرف در تحلیل مولفه­ی روانی جرم و عوامل زوال مسئولیت کیفری"، پژوهشهای حقوق جزا و جرمشناسی، تهران، دوره 1، شماره 2، پاییز و زمستان، صص 111ـ133.
[4]. بروجردی، سیدحسین (1412 ه‍.ق). الحاشیة علی کفایه الاصول، قم، انصاریان.
[5]. تبریزی، جواد (1378). استفتائات جدید، قم، سرو.
[6]. الجبعی العاملی (شهیدثانی)، زین الدین بن علی (1410 ه‍.ق). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، داوری، قم.
[7]. حاجی­ده­آبادی، احمد (1394). مرجع احراز موضوع قانون با تاکید بر شرکت در قتل، مطالعات حقوقی دانشگاه شیراز، شیراز، دوره 7، شماره ا1، بهار، صص 99ـ123.
[8]. حکیم، سید محسن (بی­تا). نهج الفقاهة، قم، انتشارات 22 بهمن.
[9]. ــــــــــــــــ (1416 ه‍.ق).  مستمسک العروة الوثقی، قم، مؤسسه دار التفسیر.
[10]. حلی (محقق)، جعفر بن حسن (1408 ه‍.ق). شرائع الاسلام، قم، مؤسسه اسماعیلیان.
[11]. خراسانی (آخوند)، محمد کاظم (1409 ه‍.ق). کفایة الاصول، قم، موسسه آل­بیت علیهم­السلام‌ ‌لاحیاء التراث.
[12]. خمینی (امام)، سید روح الله (1385).  الرسائل، قم، موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
[13]. ـــــــــــــــ (1368). کتاب البیع، قم، موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
[14]. خویی، سید ابوالقاسم (1417 ه‍.ق). محاضرات فی اصول الفقه، انصاریان، قم، انصاریان.
[15]. ــــــــــــــ (1418 ه‍.ق). التنقیح فی شرح العروة الوثقی، قم، لطفی.
[16]. ساعدی، جعفر، نقش عرف و سیره در استنباط احکام نزد شیعه، فصلنامه تخصص فقه اهل بیت، شماره 45،  1385، قم.
[17]. شبیری زنجانی ، سید موسی (1419 ه‍.ق). کتاب نکاح، قم، موسسه پژوهشی رای پرداز.
[18]. صدر، سیدمحمدباقر (1384). بحوث فی علم الاصول، قم، موسسه دائرة المعارف فقه اسلامی.
[19]. عراقی، ضیاءالدین (1417 ه‍.ق). نهایة الافکار، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
[20]. علیدوست، ابوالقاسم (1388). فقه و عرف، تهران، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
[21]. مکارم شیرازی، ناصر (1379). استفتائات جدید، قم، مدرسه الامام علی بن ابیطالب.
[22]. نائینی، محمدحسین (1376). فوائدالاصول، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
[23]. نجفی، محمدحسن (1404 ه‍.ق)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، لبنان، دار إحیاء التراث العربی.