عفاف در احکام عبادی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه تهران

2 کارشناس ارشد فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه تهران

چکیده

یکی از مهمترین اصول و فضایلی که در آموزه‌های دینی مورد تأکید قرار گرفته، اصل عفت و پاکدامنی است. در احکام اسلامی علاوه بر اینکه دستورات اکیدی برای رعایت عفاف وجود دارد و با ناقضان و حریم شکنان آن برخورد می‌شود، نسبت سایر احکام نیز با عفاف تبیین شده است؛ به گونه‌ای که انجام احکام، متضمن رعایت و تحکیم عفاف در بعد فردی و اجتماعی می‌شود. در بررسی‌های انجام شده، ضمن تبیین مبانی عفاف و آثار و پیامدهای آن، احکام گوناگون عبادی که متضمن عفاف بوده‌اند، شناسایی و تبییین و تشریح شد. نسبت عفاف با احکام شرعی، از سه صورت بشرط‌لا، لابشرط و بشرط‌شیء خارج نیست. با تتبع در ابواب گوناگون فقهی و احکام مختلف شرعی بویژه عبادی، در موضوعات مختلف مانند: طهارت، نماز، حج، نکاح، طلاق و حدود و...، موردی از بشرط‌لا و یا عدم عفاف یافت نشد. از طرف دیگر مصادیق متعددی از جلوه‌های عفاف در ابواب مختلف فقهی از جمله عبادی یافت می­شوند، به گونه‌ای که رعایت اصل عفاف در آنها اخذ شده است و غالباً این موارد را می­توان در احکامی که بین زن و مرد تفاوت وجود دارد، یافت. در برخی از احکام شرعی هم هر چند جلوه‌ای از عفاف در آنها دیده نمی شود، ولی به معنای عدم ضرورت عفاف در آنها نیست.

کلیدواژه‌ها


[۱]. قرآن‌کریم
[۲].  نهج‌البلاغه
[۳]. آمدی، عبد الواحد، (۱۳۸۰ش) غررالحکم و دررالکلم، انتشارات امام عصر (عج).
[۴]. ابن فارس، احمد، (بی‌تا) معجم مقاییس اللغة، دارالکتب العلمیة الایران، قم.
[۵]. ابن منظور، جمال‌الدین محمد، (۱۴۰۸ق) لسان العرب، دارإحیاء التراث العربی، بیروت.
[۶]. اردبیلی، احمد بن محمد، (۱۴۰۳ق) مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، دفتر انتشارات اسلامی، قم، اول.
[۷]. حائری، سیدعلی بن محمد طباطبایی، (۱۴۱۸ق) ریاض المسائل، مؤسسه آل‌البیت علیهم السلام، قم، اول.
[۸]. حرانی، حسن بن شعبه، (۱۳۶۶ش) تحف العقول عن آل الرسول، جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، قم.
[۹]. حر عاملی، محمد بن حسن، (۱۳۷۱ش) وسائل الشیعه، کتابچی، تهران.
[۱۰]. حلّی، محمد بن منصور [ابن ادریس (۱۴۱۰ق) السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، دفتر انتشارات اسلامی، قم، دوم.
[۱۱]. حلّی، محمد بن حسن [فخر المحققین]، (۱۳۸۷ق) إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، مؤسسه اسماعیلیان، قم، چاپ اول.
[۱۲]. حلّی، ابوالقاسم نجم الدین جعفر بن حسن [محقق]، (۱۴۱۹ق) المختصر النافع فی فقه الإمامیۀ، مؤسسۀ المطبوعات الدینیة، قم، چاپ ششم.
[1۳]. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، (۱۴۰۸ق) شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، مؤسسه اسماعیلیان، قم، چاپ دوم.
[1۴]. حلّی، یحیی بن سعید، (۱۴۰۵ق)  الجامع للشرائع، مؤسسۀ سید الشهداء العلمیۀ، قم، چاپ اول.
[1۵]. خوانساری، سیداحمدبن‌یوسف، (۱۴۰۵ق) جامع المدارک فی شرح مختصر النافع، مؤسسه اسماعیلیان، قم، چاپ دوم.
[1۶]. خویی، سید ابوالقاسم، (۱۴۱۰ق)  منهاج الصالحین، مدینة العلم، قم، بیست و هشتم.
[1۷]. دهخدا، علی اکبر، ‌(۱۳۷۳ ش)  لغت­نامه دهخدا، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
[1۸]. طباطبایی، سیدمحسن [حکیم]، (۱۴۱۶ ق) مستمسک العروة الوثقی، مؤسسۀ دارالتفسیر، قم، چاپ اول.
[۱۹]. طریحی، فخر الدین، (۱۳۹۵ ق) مجمع البحرین، مکتبة المرتضویه، تهران، چاپ دوم.
[۲۰]. طوسی، محمد بن حسن، (۱۴۰۷ ق)  تهذیب الأحکام، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ چهارم.
[۲۱]. ــــــــــــــــــــ ، (۱۳۸۷ق) المبسوط فی فقه الإمامیۀ، المکتبة المرتضویة، تهران، چاپ سوم.
[2۲]. عاملی، زین الدین بن علی [شهید ثانی]، (۱۴۱۰ق) الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، کتابفروشی داوری، قم، چاپ اول.
[2۳]. عاملی، سیدجواد بن محمد حسینی، (۱۴۱۹ق) مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلاّمة، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ اول.
[2۴]. قمّی، محمّد بن علی بن بابویه [صدوق]، (۱۴۱۳ق)، من لایحضره الفقیه، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ دوم.
[2۵]. ــــــــــــــــــــــــــــــ ، علل الشرائع، (۱۳۸۶ ق)، کتابفروشی داوری، قم، چاپ اول.
[2۶]. کلینی، محمدبن یعقوب، الکافی، (۱۳۶۵ ش) دارالکتب الاسلامیه، تهران، چاپ چهارم.
[۲۷]. کاشانی، محمد محسن[فیض]، (بی‌تا)، مفاتیح الشرائع، انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، قم، چاپ اول.
[۲۸]. کرکی، علی بن حسین [محقق ثانی]، (۱۴۱۴ ق) جامع المقاصد فی شرح القواعد، مؤسسه آل‌البیت علیهم السلام، قم، چاپ دوم.
[۲۹]. مجلسی، محمدباقر، (۱۴۰۳ ق) بحارالانوار، مؤسسۀ الوفا، بیروت.
[۳۰]. معین،‌ محمد، (۱۳۶۲ ش)  فرهنگ فارسی، انتشارات امیرکبیر، تهران.
[۳۱]. المقری الفیومی، (بی‌تا) احمد بن محمد بن علی، المصباح المنیر، المکتبة العلمیه، بیروت.
[۳۲].‌ مکارم شیرازی، ناصر، (۱۴۲۸ ق) احکام بانوان، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب علیه‌السلام، قم، چاپ یازدهم. 
[3۳]. موسوی خمینی، سیدروح‌اللّه، [امام]، (بی‌تا)  تحریر الوسیله، انتشارات جامعۀ مدرسین، قم.
[۳۴]. ــــــــــــــــــــــــــ، استفتاءات [امام خمینی]، (۱۴۲۲ ق) دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ پنجم.
[۳۵]. نجفی، محمدحسن، (۱۴۰۴ ق) جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ هفتم.
[۳۶]. نوری، میرزاحسین، (۱۴۰۸ ق) مستدرک الوسایل، مؤسسۀ آل‌البیت علیهم السلام، قم، چاپ اول.
[۳۷]. همدانی، آغارضا، (بی‌تا) مصباح الفقیه، مکتبة الصدر، بی‌جا.
[۳۸]. یزدی، سیدمحمدکاظم طباطبایی، (۱۳۷۶ ش)، العروة الوثقی، انتشارات دارالتفسیر، قم، چاپ چهارم.