جرم‌انگاری بدعت؛ مطالعه تطبیقی در مذاهب اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه تهران

چکیده

بدعت یا ایجاد تغییر و انحراف در دین و عرضه اندیشه‌های انحرافی به نام دین، به باور تمامی مذاهب اسلامی دارای حرمت است. از جمله مباحث پیرامون این موضوع، که در آثار اندیشمندان مسلمان، به ویژه علمای امامیه، کمتر بدان پرداخته شده، نحوه رویارویی با بدعت و به طور خاص، امکان به‌کارگیری تدابیر کیفری در برابر آن است. پژوهش حاضر به منظور دستیابی به دیدگاه شریعت در زمینه اقدام کیفری، جرم‌انگاری بدعت و وضع مجازات برای بدعتگذاران را با مطالعه در منابع فقه و آرای علمای مذاهب اسلامی، با روش توصیفی و تحلیلی مورد بررسی قرار داده و بر این اساس، مشروعیت آن را نتیجه گرفته است، ضمن آن‌که عدم تعرض به حدود مشروع آزادی اندیشه و بیان را نیز ضروری دانسته است.

کلیدواژه‌ها


[1]. قرآن کریم.
[2]. ابن‌بطة، عبیداللّه (1415ق). الإبانة الکبری، ریاض، دارالرایة.
[3]. ابن‌تیمیة، احمد (1416ق)، مجموع ‌الفتاوی، مدینه، مجمع‌الملک.
[4]. ــــــــــ (1411ق)، درء تعارض ‌العقل و النقل، السعودیة، جامعة الإمام محمدبن‌سعود الإسلامیة.
[5]. ابن‌جزی، محمد (؟)، القوانین‌ الفقهیة.
[6]. ابن‌حجر عسقلانی، احمد (1415ق)، الإصابة فی تمییز الصحابة، بیروت، دارالکتب‌العلمیة.
[7]. ــــــــــ (1326ق)، تهذیب ‌التهذیب، هند، دائرة‌المعارف النظامیة.
[8]. ابن‌حجر هیتمی، احمد (1428ق)، الفتح المبین، جدة، دارالمنهاج.
[9]. ابن‌رجب، عبدالرحمن (1422ق)، جامع‌ العلوم و الحکم، بیروت، مؤسسةالرسالة.
[10]. ابن‌رشد، محمد (1425ق)، بدایة‌المجتهد و نهایة‌المقتصد، قاهره، دارالحدیث.
[11]. ابن‌شهرآشوب، محمد (1375ق)، مناقب آل‌أبی‌طالب، نجف، المطبعة‌الحیدریة.
[12]. ابن‌عابدین، محمدامین (1412ق)، رد المحتار، بیروت، دارالفکر.
[13]. ابن‌عبدالسلام، عزّالدین (1414ق)، قواعد الأحکام، قاهره، مکتبةالکلیات‌الأزهریة.
[14]. ابن‌عساکر، علی‌ (1415ق)، تاریخ دمشق، دارالفکر.
[15]. ابن‌غضائری، احمد (؟)، رجال ابن‌الغضائری، قم.
[16]. ابن‌فرحون، ابراهیم (1406ق)، تبصرة‌الحکام، مکتبة‌الکلیات‌الأزهریة.
[17]. ابن‌کثیر، اسماعیل (1420ق)، تفسیر ابن‌کثیر، دارطیبة.
[18]. ابن‌مفلح، محمد (1424ق)، کتاب‌ الفروع و معه تصحیح ‌الفروع للمرداوی، مؤسسة‌الرسالة.
[19]. ابن‌وضاح، محمد (1416ق)، البدع و النهی‌عنها، قاهره، مکتبة ابن‌تیمیة.
[20]. ابوشامة، عبدالرحمن (1398ق)، الباعث علی إنکارالبدع و الحوادث، قاهره، دارالهدی.
[21]. اشعری، علی (1426ق)، مقالات الإسلامیین، المکتبة‌العصریة.
[22]. اشعری‌قمی، سعد (1360)، المقالات ‌و الفرق، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
[23]. امینی، عبدالحسین (؟)، الغدیر.
[24]. آجرّی، محمد (1420ق)، الشریعة، ریاض، دارالوطن.
[25]. بجنوردی، سیدحسن (1419ق)، القواعد الفقهیة، قم، الهادی.
[26]. بخاری، محمد (1422ق)، صحیح ‌البخاری، دارطوق‌النجاة.
[27]. بغدادی، عبدالقاهر (1977م)، الفرق بین الفرق، بیروت، دارالآفاق‌الجدیدة.
[28]. بغوی، حسین (1403ق)، شرح ‌السنة، دمشق، المکتب‌الإسلامی.
[29]. بوطی، محمدسعیدرمضان (؟)، ضوابط المصلحة فی الشریعة الإسلامیة، مؤسسةالرسالة.
[30]. بهوتی، منصور (؟)، کشاف ‌القناع، بیروت، دارالکتب‌العلمیة.
[31]. تبریزی، میرزاجواد (1417ق)، أسس ‌الحدود و التعزیرات، قم.
[32]. جزیری، عبدالرحمن (1406ق)، الفقه علی المذاهب ‌الأربعة، بیروت، دارإحیاء التراث العربی.
[33]. جوینی، عبدالملک (1401ق)، غیاث ‌الأمم، مکتبة إمام الحرمین.
[34]. حرّعاملی، محمد (1409ق)، وسائل ‌الشیعة، قم، آل‌البیت (ع).
[35]. حسین، طه (؟)، الفتنة الکبری، قاهره، دارالمعارف.
[36]. حلّی (ابن‌داود)، حسن (1383ق)، رجال ابن‌داود، تهران، دانشگاه تهران.
[37]. حلّی (علاّمه)، حسن (1420ق)، تحریر الأحکام، قم، مؤسسه امام‌صادق (ع).
[38]. ــــــــــ (1412ق)، منتهی‌ المطلب، مشهد، مجمع‌البحوث‌الإسلامیة.
[39]. ــــــــــ (1381ق)، رجال‌‌ العلّامة (خلاصة ‌الأقوال)، نجف، المطبعة‌الحیدریة.
[40]. حلّی (محقق)، جعفر (1408ق)، شرایع ‌الإسلام، قم، اسماعیلیان.
[41]. خویی، سیدابوالقاسم (1396ق)، مبانی‌ تکملة المنهاج، قم.
[42]. ــــــــــ (؟)، معجم‌ رجال ‌الحدیث.
[43]. دارمی، عبدالله (1412ق)، مسند الدارمی (سنن‌الدارمی)، السعودیة، دارالمغنی.
[44]. دیلمی، شیرویه (1406ق)، الفردوس بمأثور الخطاب، بیروت، دارالکتب‌العلمیة.
[45]. ذهبی، محمد (1416ـ1417ق)، التمسک ‌بالسنن‌والتحذیر من ‌البدع، مدینه، الجامعة الإسلامیة.
[46]. ــــــــــــ (؟)، المغنی فی الضعفاء.
[47]. زحیلی، وهبه (؟)، الفقه‌الإسلامی و أدلته، دمشق، دارالفکر.
[48]. زرکلی، خیرالدین (2002م)، الأعلام، دارالعلم‌للملایین.
[49]. زیدان، عبدالکریم (؟)، الوجیز فی أصول‌‌الفقه، مؤسسة قرطبة.
[50]. سبحانی، جعفر (؟)، بحوث فی الملل‌ و النحل، مؤسسة النشرالإسلامی.
[51]. سیّدرضی، محمد (1414ق)، نهج‌ البلاغة، قم، مؤسسه نهج‌البلاغه.
[52]. سیّدمرتضی، علی (1405ق)‌، رسائل الشریف المرتضی، قم‌، دارالقرآن‌الکریم.
[53]. سیوطی، عبدالرحمن (1411ق)، الأشباه ‌و النظائر، دارالکتب‌العلمیة.
[54]. ــــــــــ (؟)، الدر المنثور، بیروت، دارالفکر.
[55]. شاطبی، ابراهیم (1417ق)، الموافقات، دارابن‌عفان.
[56]. ــــــــــ (1412ق)، الإعتصام، السعودیة، دارابن‌عفان.
[57]. شوشتری، محمدتقی (1410ق)، قاموس‌ الرجال، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
[58]. شهرستانی، محمد (؟)، الملل و النحل، مؤسسةالحلبی.
[59]. صافی، لطف‌الله (1363)، التعزیر، قم، مؤسسةالنشرالإسلامی.
[60]. صنعانی، محمد (؟)، سبل‌السلام، دارالحدیث.
[61]. طبری، محمد (1387ق)، تاریخ الرسل و الملوک (تاریخ‌طبری)، بیروت، دارالتراث.
[62]. طوسی (شیخ)، محمد (1427ق)، رجال الشیخ ‌الطوسی، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
[63]. ــــــــــ (1387ق)، المبسوط فی فقه ‌الإمامیة، تهران، المکتبةالمرتضویة.
[64]. ــــــــــ (؟)، الفهرست، نجف، المکتبةالرضویة.
[65]. عاملی، سیدجواد (1419ق)، مفتاح ‌الکرامة، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
[66]. عاملی (شهیداوّل)، محمد (؟)، القواعد و الفوائد، قم، مکتبةالمفید.
[67]. عسگری، مرتضی (1387ق)، عبدالله ‌بن ‌سبأ و دیگر افسانه‌های تاریخی، ترجمه احمد فهری‌زنجانی و عطامحمد سردارنیا، دانشکده اصول دین.
[68]. عوده، عبدالقادر (؟)، التشریع الجنائی الإسلامی مقارناً بالقانون الوضعی، بیروت، دارالکاتب ‌العربی.
[69]. غزالی، محمد (1413ق)، المستصفی، دارالکتب‌العلمیة.
[70]. فراهیدی، خلیل (1410ق)، کتاب‌العین، قم، هجرت.
[71]. قرافی، احمد (1431ق)، الفروق، السعودیة، وزارةالشؤون‌الإسلامیة.
[72]. ــــــــــ (1994م)، الذخیرة، بیروت، دارالغرب‌الإسلامی.
[73]. کاشف الغطاء، جعفر (1422ق)، کشف ‌الغطاء، قم، دفتر تبلیغات اسلامی.
[74]. کشّی، محمد (1409ق)، اختیار معرفة ‌الرجال (رجال‌الکشّی)، مشهد، دانشگاه مشهد.
[75]. کلینی، محمد (1407ق)، الکافی، تهران، دارالکتب‌الإسلامیة.
[76]. لالکائی، هبة‌اللّه (1423ق)، شرح أصول‌ اعتقاد أهل‌السنة والجماعة، السعودیة، دارطیبة.
[77]. ماوردی، علی (؟)، الأحکام‌ السلطانیة، قاهره، دارالحدیث.
[78]. مجلسی، محمدباقر (1404ق)، مرآة العقول، تهران، دارالکتب‌الإسلامیة.
[79]. ــــــــــ (1403ق)، بحار الأنوار، مؤسسة الوفاء.
[80]. مجلسی، محمدتقی (1406ق)، روضة المتقین، قم، مؤسسه کوشانبور.
[81]. مراغی، سیدمیرعبدالفتاح (1417ق)، العناوین ‌الفقهیة، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
[82]. مفید، محمد (1413ق)، أوائل ‌المقالات، قم، المؤتمر العالمی لألفیةالشیخ‌المفید.
[83]. مناوی، محمد (1356ق)، فیض‌ القدیر، مصر، المکتبةالتجاریةالکبری.
[84]. منتظری، حسین‌علی (1409ق)، دراسات فی ولایةالفقیه و فقه الدولةالإسلامیة، قم، تفکر.
[85]. موسوی‌خمینی، سیدروح‌الله (؟)، تحریر الوسیلة، قم، دارالعلم.
[86]. نجاشی، احمد (1407ق)، رجال ‌النجاشی، قم، دفتر انتشارات اسلامى.
[87]. نجفی، محمدحسن (1404ق)، جواهر الکلام، بیروت، دارإحیاءالتراث‌العربی.
[88]. نراقی، احمد (1417ق)، عوائد الأیام، قم، مکتب‌الإعلام‌الإسلامی.
[89]. نسائی، احمد (1406ق)، سنن‌ النسائی (السنن ‌الصغری)، حلب، مکتب ‌المطبوعات ‌الإسلامیة.
[90]. نوبختی، حسن (1404ق)، فرق ‌الشیعة، بیروت، دارالأضواء.
[91]. نووی، محیی‌الدین (1412ق)، روضة الطالبین، بیروت، دمشق، عمان، المکتب‌الإسلامی.
[92]. ــــــــــ (؟)، تهذیب ‌الأسماء و اللغات، بیروت، دارالکتب‌العلمیة.
[93]. نیسابوری، مسلم (؟)، صحیح‌ مسلم، بیروت، دارإحیاء‌التراث‌‌العربی.
[94]. یزدی، سیدمحمدکاظم (1409ق)، العروة الوثقی، بیروت، مؤسسة‌الأعلمی.