نسبیت فهم فقهی قرآن و سنت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیارگروه قرآن و فقه دانشگاه شیراز

چکیده

اساس فهم فقهی از کتاب و احادیث، ظواهر آن دو را تشکیل می­دهد. بسیاری از مباحث دانش اصول فقه برای فهم این لایه از متن سامان یافته و دانشمندان این علم اختلاف­هایی از جمله در فهم ظواهر با هم دارند. این اختلاف­ها هرگز موجب نسبیت مطلق فهم فقهی قرآن و سنت نیست و علی رغم برخی ادعاها موجب بشری شدن فهم دین به وسیله فقها نیز نمی­شود. در این مقاله پس از بررسی معانی مختلف نسبیت و ارائه دلایل نسبیت اعتدالی و مقید فهم فقهی متن، نسبیت مطلق ابطال شده و به برخی از خلط­ها در این ساحت اشاره شده است. برای اثبات نسبیت جزئی فهم ظاهر، بیشتر به علل اختلاف فقها در شناخت ظاهر قران و احادیث پرداخته شده است.

کلیدواژه‌ها


[1]. ابن رشد، محمد بن أحمد (1425ق). بدایه المجتهد و نهایة المقتصد، 4 جلدی، قاهره، دار الحدیث.
[2]. احمدی، بابک (1372). ساختار و تأویل متن، چاپ دوم، 2 جلدی، تهران، نشر مرکز.
[3]. انصاری(شیخ)، مرتضی(؟). فرائد الاصول، 2جلدی، قم، مؤسسه النشر الاسلامی.
[4]. بروجردی نجفی، شیخ محمد تقی(؟). نهایه الدرایه، بی­چا، اصفهان، نشر مهدوی.
[5]. پاکتچی، احمد (1387). «مطالعه معنا در سنت اسلامی»، فصلنامه نامه پژوهش فرهنگی، شماره 13، تهران، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات فرهنگ و ارشاد اسلامی، پاییز، صص 121ـ156.
[6]. جوادی آملی، عبدالله(1372). شریعت در آینه معرفت، چاپ اول، تهران، مرکز نشر فرهنگی رجا.
[7]. حر عاملی، محمدبن­الحسن(1391ق). وسایل الشیعه، چاپ چهارم، بیروت، احیا التراث العربی.
[8]. حلی ابن ادریس، ابی جعفر محمد(1410ق). السرائر الحاوی فی أحکام الفتاوی، چاپ اول، 3 جلدی، قم، مؤسسه النشر اسلامی.
[9]. حکیم، محمد تقی(1979م). الاصول العامه للفقه المقارن، چاپ دوم، بیروت، مؤسسه آل البیت.
[10]. حکیم، سید محسن(؟). حقایق الاصول، بی­چا، 2 جلدی، قم، مؤسسه آل البیت.
[11]. خراسانی، محمد کاظم(1407ق). فوائد الاصول، چاپ اول، تهران، مؤسسه طبع و نشر.  
[12]. ـــــــــــــ (1412ق). کفایه الاصول، چاپ اول، قم، مؤسسه نشر اسلامی.
[13]. خوئی، ابوالقاسم (1416). البیان فی تفسیر القرآن، قم، امید.
[14]. خمینی، روح الله(1373). انوار الهدایه، چاپ دوم، 2جلدی، تهران، مؤسسه و نشر آثار امام خمینی.
[15]. ــــــــــــــ (1378). معتمد الاصول، تقریرات شیخ محمد فاضل لنکرانی، چاپ اول، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
[16]. ــــــــــــــ (1381ق). المکاسب المحرمه، بی­چا، 2 جلدی، قم، مؤسسه اسماعیلیان.
[17]. ــــــــــــــ (1362). طلب و اراده، شرح احمد فهری، بی­چا، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
[18]. ــــــــــــــ (1385ق). الرسائل، بی­چا، قم، مؤسسه اسماعیلیان.
[19]. ــــــــــــــ (1414ق). مناهج الوصول الی علم الاصول، چاپ دوم، 2 جلدی، تهران، مؤسسه و تنظیم نشر آثار امام.
[20]. ــــــــــــــ (؟). کتاب البیع، بی­چا، 6 جلدی، قم، مطبعه مهر.
[21]. ــــــــــــــ (1377). صحیفه نور، تهران، مرکز انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
[22]. سروش، عبدالکریم(1371). قبض و بسط تئوریک شریعت، تهران، مؤسسه فرهنگی صراط.
[23]. سلمانپور، محمدجواد(1383). «رابطه فهم فقهی متون وحیانی با معناشناسی و هرمنوتیک»، اندیشه دینی، دانشگاه شیراز، دوره1، شماره1، بهار، صص62ـ85.
[24]. ــــــــــــــ (1382). «اقسام معنا در متون وحیانی»، نشریه ادب و زبان فارسی، کرمان. دانشگاه کرمان، دوره جدید، شماره 14، زمستان، صص40ـ71.
[25]. ــــــــــــــ (1382). «بررسی‏تطبیقی دیدگاه­های نائینی و امام در اصول فقه»، فصلنامه مطالعات اسلامی، دانشگاه مشهد، شمار61، پاییز، صص55ـ77.
[26]. صدر المتألهین، محمدبن ابراهیم(1981م). الحکمه المتعالیه فی اسفار العقلیه الاربعه، چاپ دوم، 9جلدی، بیروت، داراحیاء التراث العربی.
[27]. طباطبایی، سید محمد(؟). مفاتیح الاصول، بی­چا، قم، مؤسسه آل بیت.
[28]. طبرسی، شیخ حسن(ب؟). جوامع الجامع، تهران، المکتبه الاسلامیه.
[29]. علم الهدی، سید مرتضی(1363). الذریعه الی اصول الشریعه، 2جلدی، تهران، دانشگاه تهران.
[30]. غفاری، حسین(1368). شریعت صامت، چاپ اول، تهران، انتشارات حکمت.
[31]. فاضل لنکرانی، محمد(1385). إیضاح الکفایة، چاپ پنجم، 6 جلدی، قم، نوح.
[32]. قمی(محقق)، میرزا (؟). قوانین الاصول، CD المعجم الفقهی، الاصدار الثانی، قم، الحوزه العلمیه.
[33]. کلانتری، میرزا ابوالقاسم، (1325ق). مطارح الانظار، چاپ اول، 4 جلدی، بیروت، مجمع الفکر السلامی.
[34]. مجتهد شبستری، محمد(1375). هرمنوتیک، کتاب و سنت، چاپ دوم، تهران، طرح نو.
[35]. مطهری، مرتضی(؟). مرجعیت و روحانیت، جمعی از نویسندگان، تهران، شرکت سهامی انتشار.
[36]. مظفر، شیخ محمدرضا(1403ق). اصول الفقه، چاپ چهارم، 2جلد، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات.
[37]. محمصانی، صبحی(1358). فلسفه قانونگذاری در اسلام، ترجمه گلستانی، تهران، امیرکبیر.
[38]. مکارم، ناصر(؟).  انوار الاصول، 3 جلدی، قم، مدرسه الامام امیر المؤمنین.
[39]. میرمحمدی، سید ابوالفضل(1363). تاریخ و علوم قرآن، چاپ اول، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
[40]. نائینی، میرزا محمدحسین(1412ق). فوائد الاصول، تقریرات شیخ محمد علی کاظمی، چاپ هفتم، 4جلدی، قم، مؤسسه نشر اسلامی.
[41]. ــــــــــــــ (1379). قاعده لاضرر، تقریرات نجفی خوانساری، اصفهان، کانون پژوهشی.
[42]. هادوی، مهدی(1373). مجموعه مقالات چهارمین کنفرانس علوم و مفاهیم قرآن، قم، دارالقرآن الکریم.