بازکاوی جایگاه منطقه الفراغ در نظام سازی فقهی با تأکید بر آراء شهید صدر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه اصفهان

2 دانشیارگروه حقوق دانشگاه اصفهان

3 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه تهران

چکیده

امکان نظام­سازی بر اساس فقه هرچند مورد تردید برخی قرار گرفته است اما اگر فقیه با نگاهی کل نگر و جامع به احکام فقهی بنگرد می­تواند شاهد نظمی معین در میان احکام باشد. بر این اساس مجتهد باید در پس مفردات احکام فقهی به دنبال کشف آن نظام منسجمی باشد که پاسخگوی نیازهای بشر در عرصه­های گوناگون حیات اجتماعی است. این قسمت که عناصر ثابتی را شامل است در صورتی می­تواند نقش خود را به خوبی ایفا کند که عنصر انعطاف را در کنار ثابتات لحاظ کند. منطقه الفراغ که توسط ولی امر پر می­شود، تضمین‌کننده پاسخگویی به اقتضاءات تاریخی و اجتماعی است که در هر زمانی ممکن است وجود داشته باشد و بدین ترتیب فقه، یک نظام کامل را که می‌تواند قدرت عرضه اندام در برابر هر نوع نگرش غیردینی داشته باشد، ارائه می‌کند. تبیین چیستی و محدوده منطقه الفراغ هر چند در آثار شهید صدر مورد اشاره قرار گرفته­ است امّا این تببین قابل نقد است. نگارندگان با توجه به دو حوزه منصوص و غیرمنصوص از موضوعات به تبیین جایگاه حقیقی منطقه الفراغ پرداخته­اند و دیدگاهی نو در این زمینه ارائه کرده­اند.

کلیدواژه‌ها


]1 .[قرآن کریم.
]2 .[سید رضی(1414ق). نهج البلاغه، چاپ ششم، قم، مؤسسه نهج البلاغه.
]3 .[ابن ماجه قزوینی، محمد بن یزید(بی­تا). السنن، چاپ اوّل، دار الرساله العالمیه، بی جا.
]4.[ تبریزی، میرزا موسی(1369ق). اوثق الوسائل فی شرح الرسائل، چاپ اول، قم، کتبی نجفی.
]5.[ حائری، سیدعلی اکبر(1417). منطقه الفراغ فی التشریع الاسلامی، رساله التقریب، شماره 11.
]6.[ حلی، یحیی بن سعید(1405ق). الجامع للشرائع، چاپ اوّل،  قم، موسسه السید الشهداء العلمیه.
]7.[ حر عاملی، محمد بن حسن(1409ق). وسائل الشیعه، چاپ اوّل، قم، موسسه آل البیت(ع).
]8[. صدر، سید محمد باقر(1424ق). اقتصادنا، چاپ اوّل، قم، مرکز الابحاث و الدراسات التخصصیه للشهید الصدر.
]9[. ــــــــــــــ (1403ق). الاسلام یقود الحیاه، طهران، چاپ دوم،  وزارة الارشاد الاسلامی.
]10[. ـــــــــــــ (1423ق). ومضات، چاپ اوّل، قم، مرکز الابحاث و الدراسات التخصصیه للشهید الصدر.
]11[. ـــــــــــــ (1428ق). المدرسه القرآنیه، چاپ اوّل، قم، مرکز الابحاث و الدراسات التخصصیه للشهید الصدر.
]12[. ـــــــــــــ (1421ق). المدرسه الاسلامیه، چاپ دوم، قم، مرکز الابحاث و الدراسات التخصصیه للشهید الصدر.
]13[. صدوق، محمدبن‌علی‌بن‌بابویه(1413ق). من‌لایحضره الفقیه، چاپ اوّل، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
]14[. طوسی، محمد بن حسن(1390ق). الاستبصار، چاپ دوم، تهران، دار الکتب الاسلامیه.
]15[. ـــــــــــــ (1407ق). الخلاف، چاپ اوّل، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
]16[. طبری، محمد بن جریر(1422ق). جامع البیان فی تفسیر القرآن، قاهره، مرکز البحوث و الدراسات العربیه و الاسلامیه بدار هجر.
]17[. عاملی کرکی، علی بن حسین(1414ق). جامع المقاصد، چاپ دوم، قم، موسسه آل البیت(ع).
]18[. علامه حلی، حسن بن یوسف(1420ق). تحریر الاحکام، قم، موسسه الامام الصادق(ع).
]19[. ـــــــــــــ (1414ق). تذکره الفقهاء، چاپ سوم، قم، موسسه آل البیت(ع).
]20[. ـــــــــــــ (1413ق). قواعد الاحکام، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
]21[. کریمی، عباس(1376). احکام مفوضه در حقوق اسلامی، فصلنامه دیدگاه‌های حقوقی، شماره 8.
]22[. کلینی، محمد بن یعقوب(1407ق). الکافی، چاپ اوّل، قم، دارالکتب الاسلامیه.
]23[. مکارم شیرازی، ناصر(1422ق). بحوث فقهیه هامه، چاپ اوّل، قم، انتشارات مدرسه امام علی(ع).
]24[. نجفی، محمد حسن(1404ق). جواهر الکلام، بیروت، دار احیاء التراث العربی.