بازشناسی مفهوم دفاع مشروع در قانون جدید مجازات اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه حقوق جزا و جرم شناسی پردیس فارابی دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری حقوق جزا و جرم شناسی پردیس فارابی دانشگاه تهران

چکیده

دفاع مشروع از جمله نهادهای مورد پذیرش در حقوق کیفری است که با دارا بودن سابقه‌ای طولانی، به عنوان یک عامل موجهه، رکن قانونی جرم ارتکابی را زائل می‌سازد. در قانون مجازات اسلامی مصوب 1392، دفاع مشروع به نحو مترقی‌تری مورد تشریع قرار گرفته است. تصریح شرایطی همچون لزوم رعایت مراتب دفاع، ضرورت دفاع، ابتدایی و ارتجالی بودن دفاع، استناد دفاع به قرائن معقول یا خوف عقلایی و نیز قرار دادن ضابطین در کنار مأموران و نیز اتخاذ رویکردی صریح در خصوص دفاع مشروع ناقص، از جمله جنبه‌های مثبت قانون جدید است، کما اینکه شامل موارد بحث برانگیزی همچون جابجایی بار اثبات شرایط دفاع نیز است. در این پژوهش مفهوم و شرایط دفاع مشروع در قانون جدید مورد بازشناسی قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها


1[. احمدی، اکبر و امام، سیدمحمدرضا؛ (1390). "نظریه اماره بودن استصحاب و آثار فقهی و اصولی آن". نشریه فقه و اصول، شماره 1/87، ص 14.
]2[. اردبیلی، محمدعلی؛ (1385). حقوق جزای عمومی، چاپ نهم، جلد اول، تهران، نشر میزان، صص 197 و 203.
]3[. باهری، محمد؛ (1389). حقوق جزای عمومی، چاپ سوم، تهران، انتشارات مجد، ص 331.
]4[.پیمانی، ضیاءالدین؛ (1357) "بررسی تحلیلی قاعده حقوقی دفاع مشروع". نشریه مهنامه قضایی، اداره دادرسی نیروهای مسلح، شهریور ماه، شماره 15، صص 52ـ50.
]5[. خالقی، علی؛ (1389). آیین دادرسی کیفری، چاپ پنجم، تهران، انتشارت شهر دانش، ص 49.
]6[. خدابخشی، عبدالله؛ (1386). "جنبه‌های مدنی و کیفری دفاع مشروع". مجله تخصصی الهیات و حقوق، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، فصل بهار، شماره 23، صص 92ـ91 و 94.
]7[. داوودی، هما؛ (1384). "نقد گستره دادگستری خصوصی در قانون مجازات اسلامی". نشریه فقه و حقوق خانواده، دانشگاه امام صادق (ع)، فصل پاییز، شماره 39، صص 82ـ81.
]8[. سبزواری، سید عبد الأعلی؛ (1413 ه‍‌.ق). مهذّب الأحکام فی بیان الحلال و الحرام، جلد 28، قم، مؤسسه المنار، ص 161.
]9[. سلیمانی، حسین؛ (1384). عدالت کیفری در آیین یهود، چاپ دوم، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب، ص 211.
]10[. شامبیاتی، هوشنگ؛ (1374). حقوق جزای عمومی، چاپ پنجم، جلد اول، تهران، انتشارات ویستار، ص 320.
]11[. شاملو، باقر؛ (1388). "اصل برائت کیفری در نظامهای نوین دادرسی". علوم جنایی، مجموعه مقالات در تجلیل از استاد دکتر محمد آشوری، چاپ دوم، تهران، انتشارات سمت، صص 271ـ269.
]12[. شبث، ویلیام. ا؛ (1384). مقدمه‌ای بر دیوان کیفری بین‌المللی، ترجمه محمدباقر میرعباسی و حمید الهویی نظری، چاپ اول، تهران، انتشارات جنگل، ص 116.
]13[. شمس ناتری، محمدابراهیم و عبدالله یار، سعید؛ (1390). حالت ضرورت و دفاع مشروع، تهران، انتشارات مجد، ص 122.
]14[. شمس ناتری، محمد ابراهیم؛ (1388). "اصل برائت و موارد عدول از آن". علوم جنایی، مجموعه مقالات در تجلیل از استاد دکتر محمد آشوری، چاپ دوم، تهران، انتسارات سمت، صص 299ـ293.
]15[. شیخ حر عاملی، محمد بن حسن‏؛ (1409 ه‍‌.ق). وسائل الشیعه، جلد 15، قم، مؤسسة آل‌البیت علیهم‌السلام‏، ص 120.
]16[. طوسی، ابو جعفر محمد بن حسن‌؛ (1387 ه‍‌.ق). المبسوط فی فقه الإمامیه،‌ جلد 8، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، ص 279.
]17[. عاملی شهید ثانی، زین الدین بن علی؛ (1413 ه‍ .ق). مسالک الافهام، چاپ اول، جلد 15، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیه، ص 50.
]18[. عاملی، یاسین عیسی؛ (1413 ه‍‌.ق). الاصطلاحات الفقهیه فی الرسائل العملیه، چاپ اول، بیروت، دار البلاغة للطباعة و النشر و التوزیع‌، ص 82.
]19[. عبدالرحمان، محمود؛ (؟). معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهیه، جلد دوم، بی‌جا، بی‌نا، ص 63.
]20[. قاسمی، علی و چهار بخش، بارین ویکتور؛ (1390). "ارزیابی حق دفاع مشروع جمعی در حقوق بین‌المللی معاصر". گفتارنامه دیدگاههای حقوق قضایی، دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری، شماره56، زمستان، صص 119ـ114.
]21[. قماشی، سعید؛ (1383). "تاملاتی بر مقررات دفاع مشروع در قانون مجازات اسلامی". ماهنامه دادرسی، سال هشتم، شماره 38، بهمن و اسفند، ص 68.
]22[. کلینی، محمد بن یعقوب‏؛ (1407 ه‍‌ق). الکافی، جلد 5، تهران، انتشارات دارالکتب الاسلامیه، ص 52.
]23[. گلدوزیان، ایرج؛ (1383). بایسته‌های حقوق جزای عمومی، چاپ نهم، تهران، نشر میزان، صص 147ـ146.
]24[.ـــــــــــــ ؛ (1369). "دفاع مشروع و اعمال درحکم دفاع مشروع". مجله کانون وکلا، شماره‌های 150 و 151، بهار و تابستان، ص 169.
]25[. محسنی، مرتضی؛ (1376). حقوق جزای عمومی، چاپ اول، جلد اول، تهران، انتشارات گنج دانش، صص 242ـ241.
]26[. مرعشی، محمد حسن؛ (1427 ه‍ ق). دیدگاههای نو در حقوق کیفری اسلام، چاپ دوم، جلد دوم، تهران، نشر میزان، صص 64ـ56.
]27[. مکارم شیرازی، ناصر؛ (1427 ه‍ ق)، استفتاءات جدید، چاپ دوم، قم، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب علیه السلام، ص 353.
]28[. موسوی بجنوردی، سید محمد؛ (1375). "قاعده اقدام". نشریه دیدگاههای حقوقی، شماره دوم، تابستان، صص 27ـ26.
]29[. موسوی خمینی، روح الله، (1425 ه‍ ق ). تحریر الوسیله، ترجمه علی اسلامی، چاپ بیست و یکم، جلد اول،  قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌، ص 488.
]30[. ـــــــــــ ، (1425 ه‍‌ق). تحریر الوسیله، ترجمه علی اسلامی، چاپ بیست و یکم، جلد دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌، صص 333ـ332. 
]31[. موسوی گلپایگانی، سیدمحمدرضا؛ (1409 ه‍ ق). فقه فتوایی، چاپ دوم، جلد سوم، قم، دارالقرآن الکریم، ص 239.
]32[. میرسعیدی، سیدمنصور؛ (1386). مسئولیت کیفری (قلمرو و ارکان)، چاپ دوم، تهران، نشر میزان، صص 15ـ14.
]33[. میرمحمدصادقی، حسین؛ (1389) حقوق کیفری اختصاصی (جرایم علیه اشخاص)، چاپ پنجم، تهران، نشر میزان، ص 313.
]34[. نوربها، رضا؛ (1391). زمینه حقوق جزای عمومی، چاپ 34، تهران، انتشارات گنج دانش صص 222 و 258.
]35[. ـــــــــــ ؛ (1383). نگاهی به قانون مجازات اسلامی، چاپ دوم، تهران، نشر میزان، صص 40ـ39
]36[. واحدی نوایی، آوا؛ (1380). نظام جزایی ایران در عصر ساسانیان، تهران، نشر میزان، ص 66.
]37[. وکیل گیلانی، آذر؛ (1383). ترجمه قانون نامه حمورابی، چاپ اول، تهران، موسسه انتشاراتی پویندگان طب، ص 47.