بررسی حکم زکات در ملک متزلزل

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد؛

2 استاد فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد؛

3 استاد فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

در فقه امامیه برای وجوب زکات بر یک فرد در یک مال زکوی، شرایط متعددی شمرده شده است، برخی از آن شرایط به خود مکلف و برخی دیگر به مال برمی­گردد؛ در خصوص مال، در ملکیت فرد بودن، شرط است، اما در برخی موارد مالکیت فرد متزلزل بوده و با تحقق عواملی از بین می­رود؛ مانند مالکیت زوجه بر مهر قبل از دخول یا مالکیت مشتری بر مبیع در زمان خیار بایع. فقها بدون تبیین دقیق مفهوم تزلزل ملکیت و بررسی مدخلیت آن در حکم مسأله؛ تنها به بحث زکات در برخی از مصادیق ملک متزلزل پرداخته­اند. از تتبع در ادله و عبارات فقها و تحلیل آنها می­توان نتیجه گرفت که ملک متزلزل مفهومی غیر از عدم تمامیت ملک و عدم تمکن از تصرف بوده، و از حیث دخالت داشتن در حکم مسأله لازم است در هریک از مصادیق آن، حصول ملکیت و تمکن از تصرف مورد تحلیل قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها


[1]. قرآن کریم.
[2]. آشتیانی، محمد حسن بن جعفر (1426ق). کتاب الزکاة، قم، انتشارات زهیر‌ـ کنگره.
[3]. ابن ادریس، محمد بن احمد (1418ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم، موسسه­ی نشر اسلامی.
[4]. ابن حمزه، محمد­بن علی (1408ق). الوسیلة إلی نیل الفضیلة، قم، مکتبة آیة­اللّه المرعشی.
[5]. ابن زهره، حمزة بن علی (1417ق). غنیة النزوع إلی علمی الاصول و الفروع، قم، مؤسسه­ی امام صادق(ع).
[6]. انصاری، مرتضی بن محمد امین (1415ق). کتاب الزکاة، قم، کنگره­ی جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
[7] ــــــــــ (1415ق). کتاب المکاسب، قم، کنگره­ی جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
[8]. بحرانی، یوسف بن احمد (1405ق). الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
[9]. بهبهانی، محمد باقر بن محمد اکمل (1424ق). مصابیح الظلام، قم، مؤسسة العلامة المجدد الوحید البهبهانی.
[10]. حر عاملی، محمد بن حسن (1409ق). تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، قم، مؤسسه­ی آل البیت(ع).
[11]. حسینی میلانی، سیدمحمدهادی (1395ق). محاضرات فی فقه الامامیة ـ کتاب الزکاة، مشهد، مؤسسه­ی چاپ و نشر دانشگاه فردوسی.
[12]. حکیم، محسن (1416ق). مستمسک العروة الوثقی، قم، مؤسسة دار التفسیر.
[13]. خمینی(امام)، سید روح­الله (1421ق). کتاب البیع، تهران، مؤسسه­ی تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی.
[14]. ــــــــ (1422ق). العروة الوثقی مع تعالیق الإمام الخمینی، تهران، مؤسسه­ی تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
[15]. خویی، سید ابو­القاسم (1418ق). موسوعة الإمام الخویی، قم، مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخویی.
[16]. روحانی، سید محمد (1418ق). المرتقی إلی الفقه الأرقی ـ کتاب الزکاة، تهران، مؤسسة الجلیل للتحقیقات الثقافیة(دار الجلی).
[17]. شهید اول، محمد بن مکی (1412ق). البیان، قم، انتشارات محقق.
[18]. شهید ثانی، زین­الدین بن علی (1410ق). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، قم، کتابفروشی داوری.
[19]. ـــــــــــ (1413ق). مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، قم، مؤسسه­ی المعارف الإسلامیة.
[20]. صاحب جواهر، محمد حسن بن باقر (1404ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
[21]. طباطبایی، علی بن محمد­علی (1418ق). ریاض المسائل، قم، مؤسسه­ی آل البیت(ع).
[22]. طوسی، محمد بن حسن (1387ق). المبسوط فی فقه الامامیة، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة.
[23]. ـــــــــــ (1390ق). الاستبصار فیما اختلف من الأخبار، تهران، دار الکتب الإسلامیة.
[24]. ـــــــــــ (1418ق). تهذیب الاحکام، تهران، دار الکتب الإسلامیة.
[25]. عاملی غروی، جواد بن محمد (1419ق). مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلاّمة(ط­- الحدیثة)، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
[26]. عراقی، ضیاء الدین (1415ق). تعلیقة استدلالیة علی العروة الوثقی، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
[27]. علامه حلی، حسن بن یوسف (1412ق). منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، مشهد، مجمع البحوث الإسلامیة.
[28]. ـــــــــــ (1413ق). قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
[29]. ـــــــــــ (1413ق). مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
[30]. ـــــــــــ (1414ق). تذکرة الفقهاء، قم، مؤسسه­ی آل البیت(ع).
[31]. ـــــــــــ (1419ق). نهایة الإحکام فی معرفة الأحکام، مؤسسه آل البیت(ع).
[32]. ـــــــــــ (1420ق). تحریر الاحکام الشرعیة علی مذهب الامامیة، قم، مؤسسه­ی امام صادق(ع).
[33]. فاضل لنکرانی، محمد (؟). العروة الوثقی مع تعلیقات الفاضل، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار(ع).
[34]. فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی (؟). مفاتیح الشرائع، قم، انتشارات کتابخانه­ی آیة­الله مرعشی.
[35]. کلینی، محمد بن یعقوب (1407ق). الکافی، تهران، دار­الکتب الاسلامیّة.
[36]. محقق حلی، جعفر بن حسن (1407ق). المعتبر فی شرح المختصر، قم، مؤسسه سید الشهداء(ع).
[37]. ـــــــــــ (1408ق). شرایع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، مؤسسه­ی اسماعیلیان.
[38]. ـــــــــــ (1418ق).  المختصر النافع فی فقه الإمامیة، قم، مؤسسه­ی مطبوعات دینی.
[39]. محقق سبزواری، محمد باقر بن محمد مؤمن (1247ق). ذخیرة المعاد فی شرح الإرشاد، قم، مؤسسه آل البیت(ع).
[40]. محقق کرکی، علی بن حسین (1414ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم، مؤسسه­ی آل البیت(ع).
[41]. منتظری، حسینعلی (؟). العروة الوثقی مع تعلیقات المنتظری، بی­جا، بی­نا.
[42]. موسوی عاملی، محمد بن علی (1411ق). مدارک الأحکام فی شرح عبادات شرائع الإسلام، بیروت، مؤسسه­ی آل البیت(ع).
[43]. میرزای قمی، ابوالقاسم بن محمدحسن (1427ق). رسائل المیرزا القمی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی خراسان.
[44]. نراقی، احمد بن محمد مهدی (1415ق). مستند الشیعة فی أحکام الشریعة، قم، مؤسسه آل البیت(ع).
[45]. همدانی، رضا (1416ق). مصباح الفقیه، قم، مؤسسة الجعفریة لإحیاء التراث و مؤسسة النشر الإسلامی.
[46]. یزدی، سیدمحمدکاظم بن عبدالعظیم (1409ق). العروة الوثقی، بیروت، مؤسسة الأعلمی.
[47]. ـــــــــــ (1419ق). العروة الوثقی(المحشی)، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
[48]. ـــــــــــ (1421ق)، حاشیة المکاسب، قم، مؤسسه­ی اسماعیلیان.