ضمان ناشی از خسارت عدم النفع در نظریه فقهی وحید بهبهانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه حقوق خصوصی دانشگاه قم؛

چکیده

ضمان ناشی از خسارت عدم النفع از مباحث چالش برانگیز در فقه اسلامی است. مشهور میان فقیهان متأخر، عدم ضمان است؛‌ چرا که عنوان ضرر بر آن صادق نیست و اگر صادق باشد، دلیلی بر لزوم جبران هرگونه ضرری وجود ندارد. با این حال فقیهانی در میان علمای امامیه هستند که خسارت عدم‌النفع را از لحاظ صغروی، مصداق "ضرر" تلقی کرده، ادلۀ ضمانات که جبران خسارت را الزامی می‌کند، شامل آن می‌دانند. وحید بهبهانی عقیده دارد که نه تنها "لاضرر" در کنار اتلاف،‌ تسبیب و علی‌الید، مبنای جداگانه برای ضمان و مسئولیت مدنی است؛‌ بلکه این حدیث قابلیت استناد مستقل در باب ضمانات را نیز دارد. این حدیث دلالت دارد که هر ضرری از جمله خسارت عدم النفع باید تدارک شود.

کلیدواژه‌ها


]1[. قرآن کریم
]2[. آخوند خراسانی، محمدکاظم (1409ه‍‌)، کفایة الاصول، چاپ اول:‌ قم، مهر، مؤسسه آل البیت (ع) لإحیاء التراث.
]3[. ابن فارس(1404ه‍‌)، معجم مقائیس اللغه، چاپ اول: قم،‌ دفتر انتشارات اسلامی حوزه علمیه قم.
]4[. ابن منظور،‌ جمال الدین محمدبن مکرم (1408ه‍‌)، لسان العرب، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
]5[. امام خمینی، سیدروح‌الله(1421ه‍‌)،‌ کتاب البیع، چاپ اول: قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
]6[. بجنوردی، میرزاحسن، (1419ه‍‌)،  القواعد الفقهیة، چاپ اول: قم، نشر الهادی.
]7[. توحیدی، محمدعلی(بی‌تا)، مصباح الفقاهه، تقریرات درس آیه‌الله خوئی، انتشارات وجدانی.
]8[. حر عاملی، شیخ محمدحسن(1412ه‍‌)، وسائل الشیعة، چاپ اول: قم، مؤسسه آل البیت لأحیاء التراث.
]9[. حسینی مراغی، ‌میر فتاح(1421ه‍‌)، العناوین، چاپ اول: قم، ‌مجمع فکر اسلامی.
]10[. خوئی، سید ابوالقاسم (1409)، مصباح الاصول، چاپ ششم:‌ بغداد، مکتبه الداوری.
]11[. ــــــــــــــ (1367)، مستند العروة، کتاب اجاره، چاپ اول: قم، مطبعة علمیه.
]12[. ــــــــــــــ (بی‌تا)، مصباح الفقاهة، چاپ اول: قم، مؤسسه انصاریان.
]13[. ــــــــــــــ (1395ه‍‌)، کتاب النکاح، چاپ پنجم، مطبعه علمیه.
]14[. ــــــــــــــ (1408ه‍‌)، مبانی العروة الوثقی، کتاب مضاربه، چاپ اول: قم، لطفی.
]15[. رشتی، میرزا حبیب الله (1322)، کتاب غصب، چاپ سنگی: تهران.
]16[. روحانی، سیدمحمد (1416ه‍‌)، منتقی الاصول، چاپ دوم:‌ قم، الهادی.
]17[. سیستانی، سیدعلی (1414ه‍‌)، ‌قاعدة لاضرر، چاپ اول:‌ بیروت، دار المورخ العربی.
]18[. سیمایی صراف، حسین (1380)، شرط ضمنی، قم: بوستان کتاب، چاپ اول.
]19[. شیرازی، سیدمحمد (بی‌تا، بی‌جا)، الفقه، کتاب الغصب.
]20[. صافی گلپایگانی، لطف الله (بی‌تا، بی‌جا)، التعزیر أحکامه و حدوده.
]21[. طباطبائی، سیدعلی (1404ه‍‌)، ریاض المسائل، قطع رحلی، قم، چاپ افست، مؤسسه آل‌البیت؛
]22[. طباطبائی یزدی، سید کاظم(1376)، سوال و جواب، به اهتمام دکتر سید مصطفی محقق داماد، چاپ اول:‌ تهران، مرکز نشر علوم اسلامی.
]23[. ـــــــــــــــــــ(بی‌تا)، ‌العروة‌ الوثقی، چاپ دوم:‌ قم، مکتبة داوری.
]24[. عراقی، آقا ضیاء و سیدمرتضی موسوی خلخالی (1418ه‍‌)، قاعدة لاضرر، چاپ اول: قم، انتشارات دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم.
]25[. علامه حلی،‌ حسن بن یوسف بن مطهر (1414ه‍‌)، تذکرة الفقهاء، چاپ اول: قم،‌ مؤسسه آل البیت؛
]26[. فاضل تونی(1412)،‌ الوافیه فی اصول الفقه، چاپ اول: قم، مجمع الفکر الاسلامی.
]27[. فیروزآبادی، محمدبن یعقوب(بی‌تا)، القاموس المحیط (منبع الکترونیکی)، موسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت(ع).
]28[. قمی، میرزا ابوالقاسم(بی‌تا)، جامع الشتات، با تصحیح مرتضی رضوی، مؤسسه انتشارات کیهان.
]29[. محقق اردبیلی، احمدبن محمد(1362)، مجمع الفائدة و البرهان، چاپ اول: قم مؤسسه  نشر اسلامی.
]30[. نائنی، میرزاحسین و خوانساری، شیخ موسی (1421ه‍‌)، منیة الطالب، چاپ اول: قم، موسسه نشر اسلامی؛
]31[. نجفی،‌ شیخ محمدحسن(1365)، جواهر الکلام، چاپ دوم: تهران، دار الکتب الاسلامیه.
]32[. نراقی، ملا احمد(1375)، عوائد الایام، چاپ اول:‌ قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
]33[. نراقی، مولی محمد(1380)،‌ مشارق الاحکام،‌ چاپ اول: قم، کنگرۀ بزرگداشت نراقی.
]34[. مدرس، سیدحسن (1408ه‍‌)، الرسائل الفقهیه، چاپ اول: تهران، ستاد بزرگداشت پنجاهمین سالگرد شهادت مدرس.
]35[. وحدتی شبیری،‌ سید حسن(1385)، مبانی مسئولیت مدنی قراردادی (مطالعه تطبیقی در فقه و حقوق)، چاپ اول: قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
]36[. ـــــــــــــــــ (1379)، مجهول بودن مورد معامله، چاپ اول: قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
]37[. وحید بهبهانی،‌ محمدباقر (1417ه‍‌)، حاشیه مجمع الفائدة و البرهان، قم، چاپ اول، کنگرۀ بزرگداشت مقدس اردبیلی.