شاخصه‌ها و احکام حقوق وابسته به شخصیت انسان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه فقه و مبانی حقوق دانشکده الهیات دانشگاه تهران

2 استادیار گروه الهیات دانشگاه یاسوج

3 دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشکده الهیات دانشگاه تهران

چکیده

شخصیت انسان و قوانین حاکم بر حقوق مربوط به آن، موضوع بسیاری از تحقیق های فقهی و حقوقی معاصر است. بسیاری با نظر به شخصی بودن حقوق متعلق به شخصیت انسان، حق تمتع نسبت به آن را مختص به خود شخص دانسته‌اند و با اعتقاد به تکوینی و ذاتی بودن این حقوق، اصل اولیه را عدم امکان اسقاط یا نقل و انتقال آن‌ها می‌دانند؛ در حالی که با توجه به امکان جداسازی طرفیت اضافه در برخی از این حقوق و پذیرش دائمی بودن آن‌ها، همچون حق کرامت انسانی و حریم خصوصی، حق فرد نسبت به آثار و ابداعات فکری، حق نسب، حق نام و عنوان و هویت، حق بهره‌مندی ازحیثیت اجتماعی، حق تابعیت و....؛ بازنگری احکام و ویژگی‌های مربوط به این حقوق ضروری است.
در این مقاله کوشیده شده است تا ضمن انطباق ویژگی‌های "حق" درحقوق وابسته به شخصیت و با توجه به نوع رابطه این حقوق با شخصیت انسان، در بسیاری از این حقوق، معتقد به اسقاط‌پذیری یا قابلیت نقل و انتقال شد.

کلیدواژه‌ها


[1]. آقایی، مجید؛ (1385). جرایم علیه مردگان در حقوق جزای ایران، تهران، میثاق عدالت، ص85 و97.
[2]. الانصاری، مرتضی؛ (1415). المکاسب، 6 جلد، قم، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، انصاری، ج1، ص232ـ224؛ ج6، ص110.
[3]. ابن تیمیة، عبد السلام بن عبدالله؛ (1325). محرر فی الفقه علی مذهب الامام احمد بن حنبل، چاپ دوم، 2 جلد، الریاض، مکتبة المعارف، ج1، ص276.
[4]. ابن‌رشد القرطبی، محمد؛ (1405). الف) الجامع لاحکام القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ج2، ص75.
[5]. ابن قدامه، عبدالله بن أحمد؛ (1410). المغنی، چاپ دوم، 11 جلد، القاهرة، دارالهجرة، ج3، ص 579؛ ج9، ص25-24.
[6]. ---------- ؛ (1348). الشرح الکبیر( حاشیة کتاب المغنی)، بیروت، دارالکتب العربی، ج1، ص 230 و 32ـ30.
[7]. ابن ماجه القزوینی، محمد بن یزید؛ (1372). سنن ابن‌ماجة، 2 جلد، تحقیق: محمد فؤاد عبد الباقی، القاهره، دار إحیاء الکتب العربیة،ج2، ص 807.
[8]. ابن الهمام، محمد بن عبد الواحد؛ (1405). شرح فتح القدیر علی الهدایة شرح بدایة المبتدی، چاپ دوم، بیروت، دارالفکر، ج4، ص 197.
[9]. أبو سنة، أحمد؛ (1387). النظریات العامة للمعاملات فی الشریعة الإسلامیة، القاهره، مطبعة دار التأنیف، ص6.
[10]. ابوزهره، محمد؛ (؟).احکام الترکات و المواریث، القاهرة، دار الفکر العربی، ص 51.
[11]. امیری‌ قائم‌مقامی، عبدالمجید؛ (1378)؛ حقوق تعهدات، تهران، نشر میزان، ج1، ص 35ـ29.
[12]. بحرالعلوم، سیدمحمد بن محمدتقی؛ (1362). بلغة الفقیة، 4 جلد، تهران، نشرمحمدتقی آل بحرالعلوم، ج1، ص18ـ17.
[13]. بهجت، محمدتقی؛ (1384). جامع المسائل (تعلیق و شرح بر ذخیره العباد)، 5 جلد، قم، دفتر آیه الله بهجت.
[14]. پروین، فرهاد؛ (1380). خسارت معنوی در حقوق ایران، تهران، ققنوس، ص 28ـ20.
[15]. التمیمی المغربی، النعمان بن محمد؛ (؟). دعائم الإسلام، چاپ دوم، 2 جلد، تحقیق: آصف بن علی اصغر فیضی، القاهرة، دارالمعارف، ج2، ص395.
[16]. التوحیدی، محمدعلی؛ (1412). مصباح الفقاهة فی المعاملات، بیروت، دارالهادی، ج2، ص39.
[17]. الجبلی‌العاملی، زین‌الدین علی؛ (1419). مسالک الافهام فی شرح شرایع‌الاسلام، 4 جلد، قم، موسسة المعارف الاسلامیة، ج12، ص341.
[18]. لحائری، سیدکاظم؛ (1403)، فقه العقود، چاپ سوم، قم، مجمع الفکر الاسلامی، ج1، ص140 و 139ـ138.
[19]. الحرالعاملی، محمد؛ (1403). وسائل الشیعه إلی تحصیل مسائل الشریعه، 20 جلد، تصحیح و تعلیق: عبد الرحیم الربانی الشیرازی، بیروت، احیاء التراث العربی، ج17، ص551.
[20]. الحمیری، عبدالله‌بن جعفر؛ (1413). قرب الأسناد، قم، مؤسّسة آل البیت علیهم‌السلام لإحیاء التراث، ص88، ح292.
 [21]. الخمینی، روح الله؛ (1410ق).  البیع، الطبعة الرابعة، 5 جلد، قم، مؤسسه الاسماعیلیان، ج1، ص48؛ ج5، ص256ـ255 و 375ـ378.
[22]. الخویی، ابو القاسم؛ (1371). مصباح الفقاهة، قم، مطبعة الغدیر، ج2، ص13.
[23]. الدرینی، فتحی؛ (1404). حق الابتکار فی الفقه الإسلامی المقارن، بیروت، مؤسسة الرسالة، ص 55.
[24]. روحانی، محمدصادق؛ (1440). المسائل المستحدثة، قم، موسسة دارالکتابة، ص226ـ228.
[25]. الزرقا، مصطفی؛ (1968). المدخل الفقهی العام، دمشق، دار الفکر، ج3، ص21.
[26]. الزیلعی الحنفی، عثمان؛ (1313). تبیین الحقائق شرح کنز الدقائق و حاشیة الشلبی، القاهره، المطبعة الکبری الأمیریة ـ بولاق، ص829.
[27]. سلطانی نژاد، هدایت‌الله؛ (1380). خسارت معنوی، قم، انتشارات ثقلین، ص 63 به بعد.
[28]. السنهوری، عبدالرزاق احمد؛ (1967). الوسیط فی شرح القانون المدنی، بیروت، الدراسات الإسلامیة. ج8، ص278ـ277.
[29]. الشربینی الخطیب، محمد؛ (1377). مغنی المحتاج فی شرح المنهاج، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ج2، ص 305.
[30]. الشوکانی، محمدعلی؛ (1357). نیل الأوطار من أسرار منتقی‌الأخبار،مصر، مطبعةالعثمانی، مصر، ج6، ص62.
[31]. صادقی مقدم، هوشنگ؛ (1367). حقوق مؤلف در ایران و کنوانسیونهای بین‌المللی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس، ص139.
[32]. صفایی، سیدحسین؛ (1386). حقوق مدنی و حقوق تطبیقی، چاپ دوم، تهران، میزان، ص81.
[33]. صفایی،سیدحسین؛ قاسم‌زاده، مرتضی؛ (1388). اشخاص و محجورین، تهران، انتشارات سمت، ص 15 به بعد.
[34]. طاهری، حبین الله؛ (1375). حقوق مدنی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ج1، ص 42ـ40.
[35]. الطباطبایی، سیدعلی؛ (1412). ریاض المسائل، 14 جلد، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، ج1، ص527؛ ج2، ص186ـ191؛ ج13، ص531.
[36]. الطباطبایی الیزدی، سیدمحمدکاظم؛ (1410). حاشیةالمکاسب، 2 جلد، قم، مؤسسة‌ الاسماعیلیان، ج1، ص 56؛ ج 2، ص143.
[37]. الطوسی، محمدبن‌حسن؛ (1351). المبسوط فی فقه الامامیة، 8 جلد، قم، المکتبة المرتضویة، ج8، ص16.
[38]. الغروی الاصفهانی، محمدحسین؛ (1418). رسالة فی تحقیق الحق و الحکم، قم، أنوار الهدی، ص45ـ50.
[39]. الغروی التبریزی، میرزاعلی؛ (1425). التنقیح فی شرح المکاسب، قم، مؤسسه احیاءاثار الامام الخوئی، ج36، ص34.
[40]. الغفوری، خالد؛ (1429). «دراسات مقارنة فی فقه القرآن: ترکة المیت»، فقه اهل البیت (عربی)، ایران، دوره 13، شماره 52، ص204ـ 183.
[41]. کاتوزیان، ناصر؛ (1382). دوره مقدماتی حقوق مدنی: اموال و مالکیت، تهران، میزان، ص321.
[42]. الکرمی الحنبلی، مرعی‌بن یوسف؛ (1959). غایة المنتهی فی جمع الإقناع و المنتهی، دمشق، دارالسلامة، ج2، ص32.
[43]. المجلسی، محمدباقر؛ (1403). بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمه الاطهار(ع)، چاپ سوم، بیروت، مؤسسة الوفاء، ج78، ص273.
[44]. مصباح یزدی، محمدتقی؛ (1391). آموزش فلسفه، تهران، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، ج1، ص183
[45]. مظهر قراملکی، علی و قدرتی، فاطمه و نظری توکلی، سعید؛ (1393). «معناشناسی حق معنوی در گفتمان حقوقی اسلام و ایران»، دوفصلنامه فقه و حقوق اسلامی، ایران، سال 5، شماره 9، پاییز ـ زمستان، ص190ـ161.
[46]. الموسوعة الفقهیة؛ (1408). کویت، وزارة الاوقاف و الشئون الاسلامیة، ج۹، ص۳۹۱ـ ۴۱۸.
[47]. النجفی، محمدحسن؛ (1373). جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، چاپ چهارم، 43 جلد، تهران، دارالکتب الإسلامیّة، ج23، 75و 152؛ ج34، ص85.
[48]. النجفی الخوانساری، موسی بن محمد؛ (1418). منیة الطالب فی شرح المکاسب (تقریرات آیة ‌اللّه نایینی)، قم، مؤسسة النشر اسلامی، ج 1، ص108؛ ج3، ص 298.
[49]. نقیبی، ابوالقاسم؛ (1388). نظریه جبران خسارت به حقوق وابسته به شخصیت کودک، فصلنامه فقه و حقوق خانواده (ندای صادق سابق)، شماره 33، بهار، ص 115ـ88.