بررسی جواز مزارعه بین بیش از دو نفر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه پیام نور

چکیده

قرارداد مزارعه میان بیش از دو نفر، موضوعی اساسی در فعالیت‌های اقتصادی است که در این مقاله سعی خواهد شد موضوع بر اساس نگاه توسعه‌محور اسلام بررسی شود. در نوشتار حاضر دو دیدگاه موافق و مخالف در باب مزارعه میان بیش از دو نفر مطرح شده است که این مقاله دیدگاه موافق را با توجه به دلایلی مانند عمومات و اطلاقات کتاب و سنت و همچنین دلایل خاصی که در باب مزارعه ذکر شده‌اند، با روش توصیفی - تحلیلی تقویت می‌کند؛ زیرا اجتهاد پویا، موضوعیت خاصی در ادارۀ جامعه دارد و اقتضا می‌کند که این عقد با توجه به مجموعۀ دلایل نقلی قوی، به دو نفر محدود نباشد و گستره‌ای فراتر از دو نفر را در بر گیرد. ادلۀ روایی مخالف مزارعه میان بیش از دو نفر بر موارد غالبی حمل شده و ادله‌ای مانند توقیفی و ترکیب معامله از ایجاب قبول، بدون دلیل است که در مقابل عمومات کتاب، سنت و ادلۀ خاصۀ باب مزارعه جایگاهی ندارد. در نهایت با توجه به نگرش توسعه‌‌محور فقه در فعالیت‌های اقتصادی، جواز مزارعه میان بیش از دو نفر را اثبات می‌کنیم.

کلیدواژه‌ها


[1]. قرآن کریم.
[2]. ابن منظور، ابوالفضل (1414ه ق). لسان العرب، جلد 8، چاپ سوم، بیروت، دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع.
[3]. امامى، سید حسن (1376ه ش). حقوق مدنى، جلد 2، تهران انتشارات اسلامیه.
[4]. بحرانى، یوسف (1405ق). الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، جلد 21، چاپ اول، قم، انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
[5]. جزرى، ابن‌اثیر، مبارک‌بن محمد (بی‌تا). النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، چاپ اول، قم، مؤسسۀ مطبوعاتى اسماعیلیان.
[6]. حرّ عاملى، محمدبن حسن (1409ه ق). وسائل الشیعة، جلد 5 و 19، چاپ اول، قم، مؤسسه آل‌البیت.
[7]. حکیم، سید محسن(1410)، منهاج‌الصالحین، چاپ اول، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات.
[8]. حلّى، ابن‌ادریس (1410ه ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى، جلد 2، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامى جامعۀ مدرسین.
[9]. حلّى، حسن‌بن یوسف‌بن مطهر (1413ه ق). قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام، چاپ اول، قم، دفتر انتشارات اسلامى.
[10]. خلیل جر، حسن (1365ه ش). طبیان، فرهنگ لاروس، جلد 2، ایران، تهران، انتشارات امیر کبیر.
 [11]. عاملی، زین‌الدین‌بن على (1413ه ق). مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع‌الإسلام، چاپ اول، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة.
[12]. طباطبایى یزدى، سید محمد کاظم (1419ه ق). العروة الوثقى (المحشّى)، جلد 2 و 5، چاپ اول، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
[13]. ----------، سید محمد کاظم (1428ه ق). العروةالوثقى مع التعلیقات، چاپ اول، قم، انتشارات مدرسۀ امام على‌بن ابى‌طالب علیه السلام.
[14]. طباطبایى، بروجردى، آقا حسین (1429ه ق). منابع فقه شیعه، جلد 23، تهران، انتشارات فرهنگ سبز اول.
 [15]. ---------- (بی‌تا). مستمسک العروة‌الوثقى، چاپ اول، قم، مؤسسة دارالتفسیر.
[16]. طوسى، محمد‌بن حسن (1407ه ش). تهذیب‌الأحکام، چاپ چهارم، تهران، دارالکتب الإسلامیة.
[17]. ---------- (1365 ه ش). تهذیب، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
 [18]. عمیدى، سید عمیدالدین (1416ه ق). کنز الفوائد فی حل مشکلات القواعد، چاپ اول، قم، دفتر انتشارات اسلامى جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
 [19]. قزوینى، ملاعلى (1414ه ق). صیغ العقود و الإیقاعات محشی ایران، چاپ اول، قم، انتشارات شکورى.
[20]. کلینى، محمدبن یعقوب (1429ه ق). اصول کافی، جلد 5، چاپ اول، قم، دارالحدیث للطباعة و النشر.
[21]. مصطفوى، حسن (1402). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، چاپ اول، تهران، مرکز الکتاب للترجمة اول.
[22]. مغنیه، محمد جواد (1421). فقه الإمام الصادق علیه السلام، جلد 4، چاپ دوم، قم، مؤسسۀ انصاریان.
[23]. مکی، محمد‌بن مکی (1410ه ق). اللمعة الدمشقیه فی‌فقه الامامیه، لبنان، دارالتراث.
[24]. موسوی خمینى، روح‌اللّه (بی‌تا). تحریرالوسیلة، جلد 1، قم، مؤسسۀ مطبوعات دارالعلم‌.
[25]. موسوی خویى، سید ابوالقاسم (1409ه ق). مبانی العروة الوثقى، جلد 1 و 2 چاپ اول، قم، منشورات مدرسة دارالعلم.
[26]. ---------- (1418ه ق). موسوعة الإمام الخوئی، چاپ اول، قم، مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی.
 [27]. ---------- (1410ه ق). منهاج‌الصالحین، قم، مدینة‌العلم.
[28]. نجفى، محمد حسن (1404 ه‍ ق). جواهرالکلام فی شرح شرائع‌الإسلام، جلد 27، چاپ هفتم، بیروت، دارالإحیاءالتراث العربی.
[29]. نویسندگان (1426). فرهنگ فقه، ج 2، قم، مؤسسۀ دائرة‌المعارف فقه اسلامى.
[30]. واسطى، محب‌الدین، سید محمد مرتضى (1414ه ق). تاج العروس من جواهر القاموس، جلد 15، چاپ اول، بیروت، دارالفکر.
[31]. هاشمى شاهرودى، سید محمود (1426ه ق). بحوث فی‌الفقه الزراعی، چاپ اول، قم، مؤسسۀ دائرةالمعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت علیهم‌السلام.