آیا در حکومت اسلامی هر جرمی گناه است؟

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

چکیده

 آیا تخلف از قوانین و مقررات دولت اسلامی که در اصطلاح «جرم» نامیده می‌شود، «گناه» و مرتکب آن «فاسق» است و در قیامت مجازات دارد، یا صرفاً «تخلفی اجتماعی و مدنی» محسوب می‌شود که مجازات قانونی دارد؟ مبانی مختلف دربارۀ ماهیتِ حکم حکومتی و قوانین دولت اسلامی، پاسخ‌های متفاوتی به این پرسش می‌دهند. در این مقاله به سه مبنا و پیامد هر کدام اشاره و سپس به آیات و روایات استناد می‌شود. مفاد آیات و روایات آن است که تخلّف از «احکام شرعی» و «فرمان‌های حکومتیِ پیامبر (ص) و ائمۀ هدی (ع)»، نیز «قوانین دولتِ مشروع دینی در عصر غیبت»، با این شرط که تخلف از آنها نافرمانی خدا، پیامبر و امام معصوم باشد،‌ گناه است. ولی گناه بودن سرپیچی از قوانین و مقررات عرفی مثل قوانین و مقرراتی که در جوامع دیگر هم برای تنظیم روابط اجتماعی وضع می‌شوند، محل تردید است، مگر آنکه تخلف از قوانین یادشده، عرفاً «اختلال در نظام اجتماعی»، «اضرار به غیر» و «مخالفت با اساس حکومت دینی» باشد که در این‌صورت گناه محسوب می‌شود و دارای آثار دنیوی و اخروی است. اما سرپیچی از قوانین به‌خودی خود گناه نیست، هر چند دارای مجازات دنیوی باشد.

کلیدواژه‌ها


 
]۱[ قرآن کریم
]۲[ نهج البلاغه.
]۳[ ابن بابویه، محمد‌بن علی (1362 ش). خصال، تصحیح: غفارى، على اکبر، چاپ اول، قم‏، ‏مؤسسه النشر الاسلامی.‏
]۴[ بروجردى، سید محمد ابراهیم‏ (1366 ش). تفسیر جامع، چاپ ششم، تهران‏، ‏انتشارات صدر‏.
]۵[ بلاغی نجفی، محمد جواد (1420 ق). آلاء الرحمن فی تفسیر القرآن، قم، بنیاد بعثت.
]۶[ حر عاملى، محمد‌بن حسن ‏(1425 ق). إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، چاپ اول،‏ بیروت‏، ‏انتشارات‏ اعلمى.
]۷[ حرّانی، ابن شعبه حسن‌بن على ‏(1404 ق). تحف العقول، تصحیح على اکبر غفارى، چاپ دوم، قم‏، مؤسسه النشر الاسلامی.
]۸[ حسینى جرجانى، سید امیر ابوالفتوح ‏(1404 ق). آیات‌الاحکام، تحقیق: میرزا ولى‌الله اشراقى سرابى، چاپ اول‏، تهران‏، انتشارات نوید.
]۹[ خمینی، (امام) سید روح‌الله (1379 ش). لمحات الاصول، تقریرات درس آیت‌اللَّه العظمى بروجردى، الطبعة الاولى‏، تهران، مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی، نشر عروج.
]۱۰[ ــــــــــــــــــــــ (1378 ش). صحیفۀ امام، چاپ سوم، تهران، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی، نشر عروج.
]۱۱[ ــــــــــــــــــــــ (1379 ش). کتاب البیع، چاپ اول، تهران، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام، نشر عروج.
]۱۲[ ــــــــــــــــــــــ (1377 ش). ولایت فقیه، چاپ اول، تهران، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام، ‌نشر عروج.
]۱۳[ راوندی، قطب‌الدین سعید‌بن هبه الله (1405 ق). فقه‌القرآن فی شرح آیات‌الاحکام، چاپ دوم، قم، کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی نجفی.
]۱۴[ زمخشری، محمود (1407 ق). الکشاف عن حقائق غوامض‌التنزیل، چاپ سوم، بیروت، دارالکتاب العربی.
]۱۵[ سیوطی، جلال‌الدین (1404 ق). الدر المنثور فی تفسیر المأثور، قم، کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی نجفی‏. 
]۱۶[ شیخ صدوق، محمد‌بن على ابن بابویه ‏(1376 ش).  امالی، چاپ ششم، تهران، انتشارات کتابچى.
]۱۷[ شیخ مفید، محمد‌بن محمد‌بن نعمان (1413 ق). الارشاد فی معرفه حجج الله علی العباد، قم، کنگرۀ بزرگداشت شیخ مفید.
]۱۸[ صافی گلپایگانی، لطف‌الله (1363ش/ 1404 ق).  التعزیر، انواعه و ملحقاته، قم، مؤسسه النشر الاسلامی.
]۱۹[ طباطبایی، سید محمد حسین (1417 ق). المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ پنجم، قم، مؤسسه النشر الاسلامی.
]۲۰[ طباطبایی، سید محمد حسین (بی‌تا). ولایت و زعامت، بحثی دربارۀ مرجعیت و روحانیت، جمعی از دانشمندان، چاپ دوم، تهران، شرکت سهامی انتشار.
]۲۱[ طبرسی، فضل‌بن حسن (1372 ش). مجمع‌البیان فی تفسیر‌القرآن، چاپ سوم، تهران، انتشارات ناصرخسرو
]۲۲[ فیض کاشانی، ملامحسن (1415 ق). تفسیر الصافی، تحقیق حسین اعلمی، چاپ دوم، تهران، انتشارات الصدر
]۲۳[ کاشانی، ملافتح‌الله (1336 ش). تفسیر منهج‌الصادقین فی الزام‌المخالفین، تهران، کتابفروشی محمد حسن علمی.
]۲۴[ کلینی، محمد‌بن یعقوب‌بن اسحاق (1429ق). کافی، چاپ اول، قم، دار‌الحدیث.
]۲۵[ مجلسى، محمد باقر‌بن محمد تقى‏ (1403 ق). بحار‌الأنوار، ‏چاپ دوم‏، بیروت،‏ دار إلاحیاء التراث العربی.
]۲۶[ منتظری، حسینعلی (1408 ق). دروس فی ولایة الفقیه، قم، مرکز العالمی للدراسات الاسلام.