تکافل خانواده در قالب الگوی وکالت از دیدگاه فقه امامیه، عامه و حقوق ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی دانشگاه علامه طباطبایی (ره)

2 دانشیار دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

3 دانشیار دانشکدۀ اقتصاد دانشگاه امام صادق (ع)

چکیده

تکافل خانواده امروزه در جوامع اسلامی به‌عنوان یک ابزار تأمین اسلامی و یک نهاد حقوقی مبتنی بر نظریۀ سود مشترک - زیان مشترک و تعاون جمعی به‌طور مفصل مطالعه شده است، همچنین در برخی کشورهای غربی از جمله انگلستان نیز تکافل خانواده به‌عنوان یک ابزار تأمین ریسک، در کنار بیمه نقش مهمی را در تأمین ریسک‌های افراد جامعه بازی می‌کند و مورد توجه پژوهشگران قرار دارد. به‌نظرمی‌رسد لازم است در فقه امامیه و حقوق ایران نیز به‌طور مفصل به جوانب مختلف تکافل و به‌ویژه تکافل خانواده پرداخته شود. سؤالی که ذهن حقوقدانان ایرانی را مشغول کرده این است که آیا از جهت فقهی - حقوقی تکافل خانواده در حقوق ایران اجرا‌شدنی است یا خیر؟ به‌نظر می‌رسد الگوی وکالت در تکافل خانواده به‌عنوان یک نهاد حقوقی کارا از جنبۀ اقتصادی در حقوق ایران اجرا می‌شود (از جنبۀ حقوقی و فقهی مقتضی موجود و موانع مفقود است). لذا در این زمینه لازم است به تحلیل فقهی و حقوقی نهادهای بیمۀ عمر و تکافل خانواده پرداخته شود.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم
[1] ابن عابدین، محمد امین‌بن عمربن عبدالعزیز عابدین دمشقی (1998م). ردالمحتار علی‌الدر المختار معروف بحاشیۀ ابن عابدین. چاپ اول، ج 8، بیروت، دار الاحیاء التراث العربی.
[2] اسماعیل‌زاده، محمد (1386ش). «بررسی وضعیت تقاضای بیمه‌های عمر در ایران و جهان و عوامل مؤثر بر آن»، مجموعه مقالات چهاردهمین سمینار بیمه و توسعه، تهران.
[3] اسماعیلی، ایرج (1373ش). «بیمۀ عمر و مطالعۀ بار جهانی بیماری‌ها». نشریۀ اصلاح و تربیت، ش مسلسل 105، سال دوم، ش 20.
[4] امامی، میر سیدحسن (1382). حقوق مدنی. چاپ شانزدهم، ج 1، تهران، انتشارات اسلامیه.
[5] الجزایری، عبدالرحمن (2004م). الفقه علی المذاهب الاربعه. چاپ اول، ج 3، بیروت، دارالفکر.
[6] حیدر، علی (1991م). درر الحکام شرح مجلۀ الاحکام، تعریب: فهمی حسینی، چاپ اول، ج 3، بیروت، دارالجیل.
[7] زحیلی، وهبه (2006م). الفقه الاسلامی و ادلته. چاپ سوم، ج 5، تهران، نشر احسان.
[8] زیلعی، فخر الدین (2000م). تبیین الحقایق و شرح کنز الدقائق. چاپ اول، ج 5، بیروت، دارالکتب العلمیه.
[9] سبزواری موسوی، سید عبدالاعلی (1416ق). مهذب الاحکام فی بیان الحلال و الحرام. چاپ چهارم، ج 21، قم، مؤسسۀ المنار.
[10] سراج‌زاده، سید محمدجواد (1388). تحلیل مقایسه‌ای بیمۀ متعارف و تکافل. پایان‌نامه کارشناسی ارشد اقتصاد، تهران، دانشگاه امام صادق(ع).
[11] سمرقندی، ناصرالدین محمد‌بن یوسف حسینی (2000م). الفقه النافع. تحقیق: ابراهیم بن محمد العبود، چاپ اول، ج 3، ریاض، مکتبه العبیکان.
[12] سنهوری، عبدالرزاق (1964 ). الوسیط فی شرح القانون المدنی. ج 7، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی.
[13] سیفلو، سجاد (1387). بیمۀ تکافل "محصولات و تجربۀ کشورها". دفتر مطالعات اقتصادی مرکز پژوهش‌های مجلس.
[14] شاکر، اکرام (١٩٧٧). پیامدهای آیندۀ تکافل، در افق نو (New Horizon).
[15] شهید اول، محمد‌بن مکی عاملی (1411ق). الدروس الشرعیه فی الفقه الامامیه. قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
[16] ---------- (1411ق). اللمعۀ الدمشقیه. قم، منشورات دارالفکر.
[17] شهید ثانی، زین‌الدین العاملی (1424ق). مسالک الأفهام الی تنقیح شرائع الاسلام. چاپ دوم، ج 4، قم، مؤسسۀ المعارف الاسلامیه.
[18] ---------- (1424ق). مسالک‌الأفهام الی تنقیح شرائع‌الاسلام. چاپ دوم، ج 5، قم، مؤسسۀ المعارف الاسلامیه، الطبعۀ الثانیۀ.
[19] ---------- (1410ق). الروضۀ البهیۀ فی شرح اللمعة الدمشقیۀ. ج4، تهران، المکتبه العلمیه الاسلامیه.
[20] شهیدی، مهدی (1382). تشکیل قراردادها. چاپ سوم، تهران، مجد.
[21] شیرازی، سید محمدحسینی (1988م). الفقه. چاپ دوم، ج 59، کتاب الوکالة، بیروت، دارالعلم.
[22] شیدایی‌راد، علی‌اصغر (1378ش). «موانع ساختاری توسعۀ بیمه‌های عمر در کشور». نشریۀ صنعت بیمه، تهران، ش مسلسل 56.
[23] صداقت، محمد مهدی (1386ش). قواعد اختصاصی بیمه‌های اشخاص در حقوق ایران با مطالعة تطبیقی در فقه امامیه و حقوق انگلستان. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، تهران، دانشگاه امام صادق (ع).
[24] صفایی، سید حسین (1384). قواعد عمومی قراردادها، چاپ سوم، تهران، میزان.
[25] طباطبایی، سیدعلی (1420ق). ریاض المسائل فی تحقیق الاحکام بالدلائل. چاپ اول، ج 10، مشهد، مؤسسۀ آل‌البیت لإحیاء التراث.
[26] طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم (1420ق). العروۀ الوثقی. ج 1، قم، مؤسسۀ النشر الاسلامی.
[27] طهماز، عبد الحمید محمود (2000م). الفقه الحنفی فی ثوبه الجدید. چاپ اول، ج 2، دمشق، دارالقلم.
[28] عسگری، محمدمهدی؛ اسمعیلی‌گیوی، حمیدرضا (1387). «صنعت تکافل، ویژگی‎ها، فرصت‎ها و چالش‎های پیش‏رو». همایش ملی مالی اسلامی، دانشگاه امام صادق(ع) و بانک کشاورزی.
[29] ---------- (1387). «تحلیل نظری ساختار بیمه‌های عمر در نظام تکافل و بیمه‌های متعارف». فصلنامۀ علمی پژوهشی اقتصاد اسلامی، سال هشتم، شمارۀ 32.
[30] علامه حلی، ابی منصور حسن بن یوسف بن مطهر اسدی (1418ق). قواعد الاحکام. چاپ اول، ج 2، قم، مؤسسۀ النشر الاسلامی.
[31] ---------- (1415ق). مختلف الشیعه. چاپ اول، ج 6، قم، مؤسسۀ النشر الاسلامی.
[32] ---------- ( بی‌تا ). تذکرۀ الفقهاء. ج2، قم، المکتب المرتضویه لإحیاء آثار الجعفریه.
[33] عینی، ابی‌محمد محمود‌بن احمد (1990). البنایه فی شرح الهدایه. چاپ دوم، ج 8، بیروت، دارالفکر.
[34] غنیمی میدانی، عبدالغنی (1418ق). اللباب فی شرح الکتاب. ج 1، بیروت، دارالکتب العلمیه.
[35] قاضی، منیر (1948م).شرح المجله. چاپ اول، ج 3، عراق، مطبعۀ العانی.
[36] کاتوزیان، ناصر (1384). قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی. چاپ یازدهم، تهران، میزان.
[37] ---------- (1383). قواعد عمومی قراردادها. چاپ ششم، ج 1، تهران، شرکت سهامی انتشار.
[38] ---------- (1382). عقود معین. چاپ چهارم، ج 4، تهران، شرکت سهامی انتشار با همکاری بهمن برنا.
[39] کاسانی، علاءالدین ابی‌بکر‌بن مسعود (2000م). بدائع الصنائع فی ترتیب الشرایع. تحقیق: محمد خیر طعمه حلبی، چاپ اول، ج 6، بیروت، دارالمعرفه.
[40] کاشف الغطاء، شیخ محمدحسین (2005م). تحریر المجله. اشراف: آیت‌الله محمد مهدی آصفی، تحقیق: شیخ محمد ساعدی، چاپ اول، ج 4، قم، المجمع العالمی للتقریب بین المذاهب الاسلامیۀ-المعاونیۀ الثقافیۀ.
[41] کیخای فرزانه، محمدامین (1391). مقایسۀ تکافل خانواده و بیمۀ عمر در حقوق اسلامی و حقوق ایران. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، تهران، دانشگاه امام صادق (ع).
[42] محقق ثانی، علی‌بن حسین کرکی (1410ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد. چاپ اول، ج 8، مؤسسه آل‌البیت لإحیاء التراث.
[43] محقق حلی، ابوالقاسم نجم‌الدین جعفربن الحسن الحلى (1991م). شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام. تعلیق و شرح: سید عبد الزهراء الحسینی، چاپ اول ج 2، بیروت، دارالزهراء.
[44] ---------- (1991م). شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام. تعلیق و شرح: سید عبدالزهراء الحسینی، چاپ اول، ج 4، بیروت، دارالزهراء.
[45] محمدی‌مهر، محمد حسن (1385). «بررسی تطبیقی نظام بیمه و تأمین اجتماعی با نظام تکافلی اسلام». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، تهران، دانشگاه امام صادق (ع).
[46] مرغینانی، علی‌بن ابی‌بکر (1410ق). الهدایه شرح بدایه المبتدی. تصحیح و تعلیق: محمد عدنان درویش، ج 2، بیروت، شرکت دارالارقم بن ابی الارقم.
[47] معصوم بالله، مهدی (1389). تکافل کاربردی و بیمۀ مدرن. ترجمه: سیدمحسن روحانی، تهران، دانشگاه امام صادق(ع).
[48] مغنیه، محمد جواد (1383). فقه الامام جعفر الصادق. چاپ دوم، ج 4، قم، مؤسسۀ السبطین العالمیۀ.
[49] مکارم شیرازی، ناصر (1411ق). قواعد فقهیه. ج 1، قم، مدرسۀ الامام امیرالمؤمنین علیه‌السلام.
[50] موسوی خویی، ابوالقاسم (1374 ق). مصباح الفقاهه. تقریرات: توحیدی، ج 2، نجف، انتشارات حیدری.
[51] نجفی، محمد حسن (1394ق). جواهر الکلام. چاپ ششم، ج 27، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
[52] یقینی، محمدرضا (1379). بررسی مبانی فقهی بیمه. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد الهیات (گرایش فقه و مبانی حقوق اسلامی)، دانشکدۀ معارف اسلامی و الهیات دانشگاه امام صادق (ع).
[53] Akhter, W. (2008). “Potential of Takaful in Pakistan, Operational and Transformational Paradigm, PHD Thesis of Philosophy in Management Sciences”. National University of Modern Languages, Islamabad.
[54] Atiquzzafar Khan; (2005).  “Takaful: Objectives and Methodology”. The Distance Learning Course entitled “Fundamentals of Islamic Economics: Lecture no. 9, IIIE, International Islamic University, Islamabad, Pakistan.
[55] Mortuza, A. (2006). "Basis and models of Takaful: The need for Ijtihad”. ICMIF series of Takaful articles, Number 3.
[56] Tolefat, A. (2006). "Mixed model is best approach". ICMIF series of Takaful articles.