بررسی فقهی تنبیه بدنی زوجه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه شیراز

2 دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی از دانشگاه امام صادق (ع)

چکیده

واژۀ «ضرب» دارای معانی حقیقی و مجازی است. در قرآن و روایات و به تبع آن در متون فقهی، مسئلۀ «ضرب زوجه» به‌عنوان یکی از ابزارهای تنبیه زن ناشزه که وظایف شرعی و عرفی خود را انجام نمی‌دهد، مطرح شده است. سؤال آنست که آیا از معنای حقیقی «ضرب» به‌معنای «زدن و تنبیه بدنی» که نظر مشهور فقهاست، استفاده کنیم یا از یکی از معانی مجازی آن یعنی «اعراض»؟ بر اساس روش اجتهادی، بیان ادلۀ احکام، کتب لغت، اقوال و ادلۀ فقها به تفصیل و ارائۀ قراین و شواهد فراوان، مراد از «ضرب» در آیۀ «واضربوهنَّ» (نساء: 34) همان معنای حقیقی آن یعنی «تنبیه بدنی» است و شبهات واردشده بر لوازم این نظریه که سبب قائل شدن به معنای مجازی «اعراض» از طرف برخی از محققان شده است، برطرف می‌شود. مرحلۀ نهایی بودن استفاده از این ابزار، اقرار روانشناسان به کارآمدی آن در برخی موارد، عدم وجوب فقهی ضرب (تنبیه بدنی) از طرف شوهر و حتی استحباب عفو و گذشت او و همچنین جواز استفاده از سایر ابزارهای عقلایی توصیه‌شده از طرف روانشناسان و جامعه‌شناسان، همگی نشان‌دهندۀ آنست که شارع مقدس به همۀ امور در تجویز ابزار «ضرب» به‌ معنای حقیقی آن احاطه داشته است و به برداشت خلاف مشهور در این باب نیازی نیست.

کلیدواژه‌ها


[1]. قرآن کریم.
[2]. ابن منظور، ابوالفضل، جمال‌الدین، محمد‌بن مکرم (1414ق). لسان العرب، چاپ سوم، ج 1، بیروت، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع.
[3]. ابوالحسین احمد‌بن فارس‌بن زکریا؛ (1404). معجم مقائیس اللغة، چاپ اول، ج 3، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزۀ علمیۀ قم.
[4]. بحرانی، یوسف (1408ق). الحدائق الناظرة فی أحکام العترة الطاهرة، الطبعة الاولی، ج 24، قم، مؤسسة النشر الاسلامی لجماعة المدرسین.
[5]. خمینى، سید روح‌الله موسوى (1390ق). تحریر‌الوسیلة، الطبعة الثانیة، ج 2، نجف، مطبعة الآداب.
[6]. خویى، سید ابوالقاسم (1410ق). منهاج‌الصالحین، الطبعة الثامنة و العشرون، ج 2، قم، نشر مدینة العلم.
[7].حرانی، ابو محمد الحسن‌بن علی‌بن الحسین‌بن شعبة (1404ق). تحف‌العقول، تصحیح و تعلیق: علی اکبر غفاری، الطبعة الثانیة، قم، موسسة النشر الاسلامی لجماعة المدرسین.
  [8].حکیم، سید محسن طباطبایى (1410ق). منهاج‌الصالحین، چاپ اول، ج 2، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات.
  [9].ابو‌منصور جمال‌الدین حسن‌بن یوسف‌بن مطهر حلی اسدی معروف بـه (علامه حلی) (1421ق). تحریر‌الاحکام الشریعة علی مذهب الامامیة، تحقیق: ابراهیم بهادری، الطبعة الاولی، ج 3، قم، موسسة الامام الصادق(ع).
[10].ــــــــــ؛ (1410ق). ارشاد‌الاذهان الی احکام‌الایمان، چاپ اول، ج 2، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
[11].ــــــــــ؛ (1413ق). قواعد‌الاحکام فی معرفة‌الحلال و الحرام، چاپ اول، ج 3، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
[12].حلی، ابوالقاسم نجم‌الدین جعفر‌بن حسن هذلی معروف به (محقق حلی)؛ (1418ق). المختصر النافع فی الفقه الامامیه، چاپ ششم، ج 1، قم، موسسة المطبوعات الدینیة.
[13].ــــــــــ؛ (1408ق). شرائع‌الاسلام فی مسائل‌الحلال و الحرام، تحقیق: عبدالحسین محمد علی بقال، چاپ دوم، ج 2، قم، مؤسسۀ اسماعیلیان.
[14].طباطبایی، سید محمد حسین؛ (بی‌تا) المیزان فی تفسیر القرآن، ( بی‌چا)، ج 4، قم، منشورات جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة.
[15].شریف رضى، محمد؛ (1414ق). نهج البلاغه، چاپ اول، قم، مؤسسۀ نهج ‌البلاغه.
 [16].لنکرانى، محمد فاضل موحدى (1421ق). تفصیل‌الشریعة فی شرح تحریر‌الوسیلة، قم، مرکز فقهى ائمۀ اطهار علیهم السلام.
[17].طبرسی، ابی علی الفضل بن الحسن (1415ق). مجمع‌البیان فی تفسیر‌القرآن، چاپ اول، ج 3، بیروت، منشورات موسسة الاعلمی للمطبوعات.
[18].طوسی، ابوجعفر محمد‌بن حسن (1387). المبسوط فی الفقه الامامیه، تحقیق: سید محمد تقی کشفی، چاپ سوم، ج 4، تهران، المکتبة المرتضویة لاحیاء الآثار الجعفریة.
[19].ــــــــــ؛ (1407ق). الخلاف، چاپ اول، ج 4، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
[20].ــــــــــ؛ (بی‌تا). التبیان فی تفسیر‌القرآن، (بی‌جا)، ج 3، بیروت، دار الحیاء التراث العربی.
[21].عاملى، حرّ، محمد‌بن حسن؛ (1414ق). وسائل الشیعة، چاپ دوم، ج 21، قم، مؤسسۀ آل البیت علیهم‌السلام.
[22].عاملی، زین‌الدین‌بن علی (شهید ثانی) (1416ق). مسالک‌الافهام الی تنقیح شرائع‌الاسلام موسسة المعارف الاسلامیة، الطبعة الاولی، ج 8، قم، موسسة المعارف الاسلامیة.
[23].مکارم شیرازی، ناصر (1374ش). تفسیر نمونه، چاپ اول، ج 3، تهران، دارالکتب الاسلامیة.
[24].موسوی لاری، سید مجتبی (1391ش). «نگرشی جدید بر معنای ضرب در قرآن»، معارف شمارۀ 92.
[25].نجفى، محمد حسن (1367ش). جواهر‌الکلام فی شرح شرائع‌الإسلام، چاپ سوم، ج 31، تهران، دار الکتب الاسلامیه.
[26].نورى، میرزا حسین (1408ق). مستدرک‌الوسائل و مستنبط‌المسائل، چاپ دوم، ج 14، بیروت، مؤسسة آل البیت علیهم‌السلام.
[27].واسطى زبیدى حنفى، محب‌الدین أبی فیض سید محمد مرتضى حسینى (1414ق). تاج العروس من جواهر القاموس، چاپ اول، ج 2، بیروت، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع.