نقد احتمال غرر در بیمه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره)قزوین

2 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه یاسوج

3 دانشجوی دکتری فقه و حقوق اسلامی دانشگاه ارومیه

چکیده

بیمه از جملۀ عقود نامعین است. هرچند امکان دارد بیمه در قالب عقود و عناوین دیگر واقع شود، هیچ‌کدام نیست و عقد مستقلی به‌حساب می‏آید. تسری غرر به بیمه، هرچند محتمل است (همانند سایر عقود معاوضی) محرز نیست، بلکه محتمل است، زیرا شاید حقّ بیمه، کمتر از قسط پرداختی بیمه‌گذار یا حتی کمتر از اصل آن باشد. امکان تحقق غرر در بیمه از سه جنبه یکی جهل به وجود عوضین (بروز یا عدم بروز خسارت در آینده و پرداخت یا عدم پرداخت از طرف بیمه‌گر) و دیگری جهل به اوصاف عوضین (نوع و مقدار خسارت احتمالی) و سوم عدم قدرت بر تسلیم و تسلّم (عدم توانایی بیمه‌گر بر پرداخت وجه خسارت) وجود دارد. اما تحقق غرر در این جهات در عقد بیمه، محرز نیست. زیرا امکان وقوع حادثه ‏(موضوع بیمه) در طول مدت عقد، محتمل، ممکن و عقلایی است و. عرف نیز بر آن صحه می‌گذارد. جواز بیع سلم، دلیل و مؤیدی بر عدم تحقق غرر (از جهت جهل به وجود جبران خسارت در آینده) در عقد بیمه است. بر این اساس با تعیین حقّ بیمۀ قطعی، برای جبران خسارات ( موضوع بیمه) می‌توان این عقد را در زمان حال و قبل از جبران خسارت تنفیذ کرد.

کلیدواژه‌ها


[1] قرآن کریم
[2] انصاری (شیخ انصاری)، مرتضی‌بن محمّد امین (1415)، المکاسب، چاپ اول، قم، کنگرۀ جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى‏، چاپ اوّل.
[3] بحر‌العلوم، عزالدین (1384)، تقریرات درس شیخ حسین حلی، بحوت فقهیه، چاپ دوم، بیروت، دارالزهرا (س).
[4] جعفری لنگرودی، محمّدجعفر (1346). ترمینولوژی حقوق ،تهران: انتشارات ابن‏سینا، 1346 هـ. ش).
[5] قسطو، جلیل المحامی (بی تا) التامین نظریةً و تطبیقاً ،بیروت، دارالصادق،
[6] حر عاملی، محمدبن حسن‌بن علی (1409) تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، چاپ اول، قم، مؤسسه آل البیت علیهم‌السلام
[7] حلّی، ابن‌ادریس (1410). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
[8] حلّی، حسن‌بن یوسف‌بن مطهر اسدى‏ (علامه حلی) (1413). مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامى.
[9] ----------،(بی‌تا)، تذکرةالفقهاء، چاپ اول، قم، مؤسسۀ آل البیت علیهم‌السلام.‏
[10] حلّی، حسین (1393ق). بحوث فقهیّه؛ تقریر عزّالدّین بحر العلوم، چاپ دوم، بیروت، دار‌الزّهراء(س).
[11] حلّی، محقق نجم‌الدین جعفربن حسن ‏حلّى (بی‌تا). نکه النهایة – النهایة و نکتها، چاپ اول، قم، دفتر انتشارات اسلامى.
[12]دار قطنی، علی بن عمر (بی‌تا). سنن الدار قطنی، جلد سوم.
[13]دسوقی، سید محمد (1387ق). التامین و موقف الشریعة الاسلامیة منه، بیروت
[14] دهخدا، علی اکبر (1372). لغتنامه، چاپ اول، جلد سوّم، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
[15] زراء، مصطفی احمد (1404). المدخل الفقهی العام، جزء اول، بیروت، دارالفکر.
[16] زرقاء، مصطفی‏احمد (1404). نظام‏ ‌التأمین حقیقته و الرای الشرعی فیه، بیروت، مؤسسه الرساله.
[17] سنهوری، عبدالرزاق (1964م). الوسیط فی شرح القانون المدنی، جلد 2، جزء 7، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
[18] ----------، (بی تا). نظریة العقد، شرح القانون المدنی، بیروت، داراحیاء التراث العربی.
[19] ----------،(1953م). مصادر الحق، جلد سوم، بیروت، انتشارات داراحیاء التراث العربی.
[20] طباطبائی، محمّدحسین (1364). تفسیر المیزان (دورۀ 20 جلدی)، ترجمه سیّد محمّد باقر موسوی همدانی، چاپ دوم، تهران، نشر بنیاد علمی و فکری علاّمه طباطبایی (ره).
[21] طوسى، ابوجعفر محمدبن حسن‏ (1407). الخلاف، چاپ سوم، جلد سوّم ، قم، دفتر انتشارات اسلامى.
[22]---------- (1387).  المبسوط فی فقه الامامیة، چاپ سوم، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة.
[23]----------(1407). تهذیب الأحکام، چاپ چهارم، تهران، دار‌الکتب الإسلامیة
[24] عبد الرحمان‏، محمود (بی‌تا). معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهیة، جلد سوم.
[25] فراهیدى، خلیل بن احمد (1410). کتاب العین، چاپ دوم،‏ قم، منشورات الهجرة.
[26] فره‌وشی، بهرام (1352ش). فرهنگ زبان پهلوی، تهران، فانوس اندیشه.
[27] فیّومی (1425). المصباح المنیر فی غریب الشّرح الکبیر للرافعی، چاپ سوّم، جلد چهارم، تهران، نمونه.
[28] کاتوزیان، ناصر (1371). عقود معین، چاپ چهارم، جلد اوّل، تهران، انتشارات به‌نشر.
[29] مجموعه قوانین بیمه، ناشر بیمۀ مرکزی ایران، چاپ سوم، تهران.
[30] محقّق داماد، سید مصطفی (1376)، قواعد فقه، بخش مدنی، چاپ هشتم، ج1، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی.
[31] مراغى، سید میر عبدالفتاح بن على حسینى‏ (1350). العناوین الفقهیة ، بی‌جا
[32] مطهّری، مرتضی (1361). بررسی فقهی مسئلۀ بیمه، تهران، انتشارات میقات
[33] موسوی‏ خمینی، روح الله (1415). تحریر‌الوسیله، چاپ چهارم، جلد دوّم ، قم، مؤسسه نشر اسلامی.
[34]----------(1415). کتاب ‏البیع، ج یک، تهران، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینى قدس سره.
[35] موسوی ‏خویی، ابوالقاسم(1413). مصباح الفقاهه فی المعاملات،ج ششم، بی‌جا.
[36] منتصر اسدی، فاطمه(1385). مجموعه مقرّرات و قوانین بیمه، چاپ سوم، تهران، معاونت پژوهش، تدوین و تنقیح قوانین و مقرّرات بیمه.
[37] منصوری، خلیل رضا (1416). عقد التّأمین فی الفقه الاسلامی، چاپ سوم، قم: دار‌النّبوغ.
[38] نائینی، میرزا حسین (بی‌تا). منیة‏الطالب، تقریرات موسی نجفی خوانساری، ج اوّل،قم، انتشارات مکتب محمدیه.
[39] نجفی (صاحب جواهر)، محمد حسن (1981م). جواهر الکلام فی شرح شرایع‌الاسلام، چاپ هفتم، بیروت، داراحیاء التراث العربی.
[40] نراقی، ملااحمد (1425).عوائد‌الایّام، بی‌جا، چاپ سنگی.
[41] نوری همدانی، حسین (1374). توضیح‌المسائل، چاپ پنجم، قم.