واکاوی فقهی و حقوقی دیۀ دررفتگی مفاصل‏ تأملی در ماده 571 قانون مجازات اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

پژوهشگر، گروه فقه الجزاء، مرکز پژوهشی موسسه عالی فقه و علوم اسلامی

چکیده

دررفتگی مفصل یکی از صدمات شایع استخوان است. در این نوع صدمه، دو استخوان از ناحیه مفصل از یکدیگر جدا شده و جابجا می‌شوند. قانون مجازات اسلامی دیه دررفتگی را در قالب یک ضابطه عام در ماده 571 بیان کرده‌است. همچنین در مواد 654 و 657 به دیه دررفتگی دنده‌ها و ترقوه پرداخته‌است. با این حال هیچ یک از سه ماده مذکور مطابق با ادله و مبانی فقهی نیست. در متون فقهی نیز در رابطه با این موضوع اختلاف نظر مشاهده می‌شود. بسیاری از فقیهان، دیه دررفتگی مفاصل را در قالب دو صورت کلی مطرح کرده‌اند که هیچ یک از این دو صورت در متون روایی مشاهده نمی‌شود. این پژوهش با هدف کشف میزان دیه دررفتگی و ارزیابی مواد مقرره در قانون مجازات اسلامی، به مطالعه در متون روایی و فقهی پرداخته و پس از ارزیابی سندی و محتوایی مجموع روایات مرتبط با موضوع و همچنین آراء و ادله فقهی، به این نتیجه رسیده که دیه دررفتگی مفاصل در روایات و در اعضاء مختلف بدن به شکل هماهنگ و متناسب با دیه شکستگی، سه دهم از دیه شکستگی، تعیین شده‌است. از این رو می‌توان بر اساس مفاد روایات، دیه دررفتگی به شکل کلی و در قالب یک قاعده مطرح ساخت.

کلیدواژه‌ها


ابن موسی الرضا، علی-منسوب به امام رضا علیه السلام-(1406ق). فقه الرضا علیه السلام. چاپ اول. مشهد: موسسه آل البیت علیهم‎السلام.
ابن ابی طالب (فاضل آبی)، حسن (1417ق). کشف الرموز فی شرح مختصر النافع. چاپ دوم. قم: دفتر انتشارات اسلامی
ابن درید، محمدبن حسن (1988م). جمهرۀ اللغۀ. چاپ اول. بیروت:‌دار العلم للملایین.
ابن سیده، علی بن اسماعیل (1421ق). المحکم و المحیط الاعظم. چاپ اول. بیروت:‌دار الکتب العلمیۀ.
ابن عباد، صاحب (1414ق). المحیط فی اللغۀ. چاپ اول. بیروت: عالم الکتاب.
ابن فارس، احمد (1404ق). معجم مقاییس اللغۀ. چاپ اول. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
اردبیلی، احمدبن محمد (1403ق). مجمع الفائدۀ و البرهان. چاپ اول. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
ازهری، محمدبن احمد (1421ق). تهذیب اللغۀ. چاپ اول. قم:‌دار احیاء التراث العربی.
بغدادی عکبری، محمدبن محمدبن نعمان (1413ق). المقنعۀ. چاپ اول. قم: کنگره جهانی هزاره شیخ مفید.
بهبهانی، محمدباقر (1419ق). الحاشیۀ علی مدارک الاحکام. چاپ اول. قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
تبریزی، جواد (1428ق). تنقیح مبانی الاحکام-کتاب الدیات-چاپ اول. قم:‌دار الصدیقۀ الشهیدۀ.
جزری، مبارک بن محمدبن اثیر (بی‌تا). النهایۀ فی غریب الحدیث و الاثر. چاپ اول. قم: موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
جوهری، اسماعیل بن حماد (1410ق). صحاح اللغۀ. چاپ سوم. بیروت:‌دار العلم.
حلبی-ابن زهره، حمزة بن علی (1417ق). غنیة النزوع إلی علمی الأصول و الفروع. چاپ اول. قم: مؤسسۀ امام صادق علیه السلام.
حلبی، ابوالصلاح تقی‌الدین (1403ق). الکافی فی الفقه. چاپ اول. اصفهان: کتابخانه عمومی امیرالمؤمنین علیه السلام.
حلی ـ محقق حلی ـ، جعفر بن حسن (1408ق). شرائع الاسلام. چاپ دوم. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
          حلی، احمدبن محمد اسدی (1410ق). المقتصر من شرح المختصر. چاپ اول. مشهد: مجمع البحوث الاسلامیۀ.
حلی، حسن بن یوسف (1411ق). تبصرة المتعلمین فی أحکام الدین‌. چاپ اول. تهران: مؤسسه چاپ و نشر وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی‌.
ــــــــــ (1420ق). تحریر الاحکام الشرعیۀ علی مذهب الامامیه، چاپ اول. قم: مؤسسه امام صادق عاملی، محمدبن محمد (1410ق). چاپ اول. بیروت:‌دار التراث.
حلی، محمدبن ادریس (1410ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی. چاپ دوم. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
حلی، یحیی بن سعید (1405ق). الجامع للشرائع. چاپ اول. قم: مؤسسۀ سید الشهداء
حمیری، نشوان بن سعید (1420ق). شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم. چاپ اول. بیروت:‌دار الفکر المعاصر.
خسرو، ابراهیم (1392ش). آناتومی. چاپ دوازدهم. تهران: شرکت چاپ و نشر کتاب‌های درسی ایران.
خوانساری، سیداحمد (1405ق). جامع المدارک فی شرح مختصر النافع. چاپ دوم. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
دیلمی، حمزۀ بن عبدالعزیز، سلار (1404ق). المراسم العلویۀ. چاپ اول. قم: منشورات الحرمین.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412ق). مفردات الفاظ القرآن. چاپ اول. بیروت:‌دار العلم.
روحانی‌، سید صادق (1412ق). فقه الصادق علیه السلام. چاپ اول. قم:‌دار الکتاب.
زمخشری، محمودبن عمر (1979م). اساس البلاغۀ. چاپ اول، بیروت:‌دار صادر.
سیوری، مقداد بن عبدالله (1403ق). نضد القواعد الفقهیۀ علی مذهب الامامیۀ (1403ق). چاپ اول. قم: کتابخانه آیۀ الله مرعشی نجفی.
شاکر، محمدحسین و بای، حسینعلی (1395). مطالعه تطبیقی قاعده دررفتگی استخوان در فقه و حقوق موضوعه. فصلنامه فقه پزشکی، 28-29.
طباطبائی حائری، سیدعلی (1418ق). ریاض المسائل. قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
طباطبائی حکیم، سیدمحمدسعید (1415ق). منهاج الصالحین. چاپ اول. بیروت:‌دار الصفوۀ.
طرابلسی-ابن براج، قاضی عبدالعزیز (1406ق). المهذب. چاپ اول. قم: مؤسسۀ نشر اسلامی.
طوسی، محمدبن حسن (1400ق). النهایۀ فی مجرد الفقه و الفتوی. چاپ دوم. بیروت:‌دار الکتاب العربی.
ــــــــــ (1407ق). الخلاف. چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
ــــــــــ (1407ق). تهذیب الاحکام. چاپ چهارم. تهران:‌دار الکتب الاسلامیۀ.
عاملی، زین الدین بن علی (1410ق). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة. محشی کلانتر. چاپ اول. قم: انتشارات داوری.
عاملی، سیدجواد (1419ق). مفتاح الکرامۀ فی شرح قواعد العلامه. چاپ اول. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
فاضل لنکرانی، محمد (1418ق). الشریعۀ فی شرح تحریر الوسیلۀ-کتاب الدیات. چاپ اول. قم: مرکز فقهی ائمه اطهار علیهم السلام.
فاضل هندی، محمدبن حسن (1416ق). کشف اللثام و الابهام عن قواعد الاحکام. چاپ اول. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
فراهیدی، خلیل بن احمد (1410ق). کتاب العین. چاپ دوم. قم: نشر هجرت.
فیاض کابلی، محمداسحاق (بی‌تا). منهاج الصالحین. قم: مکتبۀ المؤلف.
قمی، محمدبن علی بن بابویه (1413ق). من لایحضره الفقیه. چاپ دوم. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
کلینی، محمدبن یعقوب (1407ق). الکافی. چاپ چهارم. تهران:‌دار الکتب الاسلامیۀ.
کیدری، قطب الدین (1416ق). اصباح الشیعۀ بمصباح الشریعۀ. چاپ اول. قم: مؤسسه امام صادق علیه السلام.
مجلسی دوم، محمدباقر (1406ق). ملاذ الاخیار فی فهم تهذیب الاخیار. چاپ اول. قم: کتابخانه آیۀ الله مرعشی نجفی.
مجلسی، محمدباقر (1404ق). مرآۀ العقول فی شرح اخبار آل الرسول علیهم السلام. چاپ دوم. تهران:‌دار الکتب الاسلامیۀ.
مجلسی، محمدتقی (1416ق). روضۀ المتقین فی شرح من لایحضره الفقیه. چاپ دوم. قم: موسسه فرهنگی کوشانپور.
مدنی کاشانی، رضا (1408ق). کتاب الدیات. چاپ اول. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
مصری، محمدبن مکرم (1414ق). لسان العرب. چاپ سوم. لبنان:‌دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع-دار صادر.
مصطفوی، حسن (بی‌تا). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. چاپ اول. تهران: مرکز الکتاب للترجمۀ و النشر.
مطرزی، ناصربن عبدالسید (1979م). المغرب. چاپ اول. حلب: مکتبۀ اسامۀ بن زید.
موسوی خمینی، سیدروح الله (بی‎تا). تحریرالوسیلۀ. چاپ اول. قم: موسسه مطبوعاتی‌دار العلم.
موسوی خویی، سیدابوالقاسم (بی‌تا). مبانی تکملۀ المنهاج. قم: مؤسسۀ احیاء آثار الامام الخویی.
مهرداد منصوری (1399). آناتومی جامع ستون مهره. ایران ارتوپد. مشاهده در تاریخ 15/9/1401 از https://www.iranorthoped.com/fa/news/192
نجاشی، احمدبن علی (1365). رجال النجاشی. چاپ ششم. قم: موسسۀ النشر الاسلامی.
نجفی، محمدحسن (1404ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام. بیروت:‌دار احیاء التراث العربی.
واسطی زبیدی، سید محمدمرتضی (1414ق). تاج العروس من جواهر القاموس. چاپ اول. بیروت:‌دار الفکر.
وحید خراسانی، حسین (1428ق). منهاج الصالحین. چاپ پنجم. قم: مدرسه امام باقر علیه السلام.