موضوع‌شناسی فقاع و امکان‌سنجی تطبیق آن بر مصادیق نوپدید (مبانی فقهی تبصره ماده 264 ق.م.ا)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 دانشجوی دکترا، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

3 دانشجوی دکترا، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکدۀ الهیات، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

چکیده

در تبیین موضوع فقاع از سه جهت اختلاف وجود دارد: 1-ماده اولیه؛ 2-مسکر بودن؛ 3-غلیان. از آنجا که امروزه نوشیدنی‌هایی مانند آبجو، ماءالشعیر و نوشیدنی مالت در بازار وجود دارد که احتمال صدق آنها بر فقاع وجود دارد و پژوهش منسجمی نیز در زمینه موضوع‌شناسی فقاع صورت نگرفته‌است، انجام پژوهشی فقهی در این زمینه ضروری به نظر می‌رسد. در این نوشتار که با روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از داده‌های کتابخانه‌ای صورت گرفت، پس از بررسی مستندات، این نتیجه حاصل شد که گستره مفهوم فقاع در زمان‌ها و مکان‌های مختلف، یکسان نیست؛ اما آنچه در نصوص شرعی، شرب آن موضوع حرمت واقع شده، عبارت است از: «مایعی مست کننده که از جو ساخته می‌شود» و فرآیند تولید آن در مرحله تولید الکل، با غلیان و جوشش همراه‌است؛ بنابراین آبجوهای فاقد الکل، نوشیدنی مالت و ماءالشعیر طبی از مصادیق فقاع نیستند.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. ابن أبی‌جمهور، محمد بن زین الدین؛ عوالی اللئالی العزیزۀ فی الأحادیث الدینیۀ؛ قم؛ دار سید الشداء للنشر؛ 1403ق.
  2. ابن اثیر، مبارک بن محمد؛ النهایه فی غریب الحدیث و الاثر؛ قم؛ موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان؛ 1367ش.
  3. ابن جزله، یحیى بن عیسى‏؛ منهاج البیان فی ما یستعمله الإنسان‏؛ قاهره؛ جامعة الدول العربیة؛ 1431ق.
  4. ابن حنبل، احمد بن محمد؛ مسند احمد بن حنبل؛ بیروت؛ موسسۀ الرساله؛ 1416ق.
  5. ابن درید، محمد بن حسن؛ جمهرۀ اللغۀ؛ بیروت؛ دارالعلم للملایین؛ 1988م.
  6. ابن سیده، علی بن اسماعیل؛ المحکم و المحیط الأعظم؛ بیروت؛ دارالکتب العلمیه؛ 1421ق.
  7. ابن فارس، احمد بن فارس؛ معجم مقاییس اللغۀ؛ قم؛ مکتب الاعلام الاسلامی؛ 1404ق.
  8. ابن منظور، محمد بن مکرم؛ لسان العرب؛ بیروت؛ دارصادر؛ 1414ق.
  9. ابن نفیس، على بن ابى حزم‏؛ الشامل فی الصناعة الطبیة؛ تهران؛ دانشگاه علوم پزشکی ایران؛ 1387ش.
  10. ابو داود، سلیمان بن أشعث؛ سنن أبی داود؛ قاهره؛ دارالحدیث؛ 1420ق.
  11. احسنی، غلامرضا؛ فقاع محرم در شریعت؛ لوح پژوهشی ذکری؛ شماره 50؛ آذر 1395ش.
  12. اردبیلی، احمد بن محمد؛ مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان‌؛ قم؛ دفتر انتشارات اسلامی؛ 1403ق.
  13. ازدی، عبدالله بن محمد؛ کتاب الماء؛ تهران؛ دانشگاه علوم پزشکی ایران-موسسه مطالعات تاریخ پزشکی؛ 1387ش.
  14. اسرائیلی، اسحاق بن سلیمان؛ الأغذیۀ و الأدویۀ؛ بیروت؛ موسسه عزالدین؛ 1412ق.
  15. اکبری، بهروز؛ فائزه شیرخان؛ مالت و فرآورده‌های آن؛ تهران؛ تحقیقات آموزش کشاورزی؛ 1395ش.
  16. امام خمینی‌، سید روح‌الله؛ تحریرالوسیلۀ؛ تهران؛ موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی؛ 1392ش.
  17. انصاری، مرتضی؛ کتاب الطهارۀ؛ قم؛ کنگره جهانی بزرگداشت شیخ انصاری؛ 1415ق.
  18. ‌‌بحرانی، یوسف بن احمد؛ الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة؛ قم؛ انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه؛ 1405ق.
  19. بغدادى، على بن احمد؛ المختارات فی الطب؛ حیدرآباد؛ دائرة المعارف العثمانیة؛ 1362ق.
  20. بهبهانی، محمدباقر بن محمداکمل؛ الرسائل الفقهیۀ؛ قم؛ مؤسسة العلامة المجدد الوحید البهبهانی؛ 1419ق.
  21. بیهقی، احمد بن الحسین؛ السنن الکبری؛ بیروت؛ دارالکتب العلمیۀ؛ 1424ق.
  22. تبریزی، جواد؛ تنقیح مبانی العروة (الصلاة)؛ قم؛ دار الصدیقة الشهیدة (س)؛ 1426ق.
  23. ثعالبی، عبدالملک بن محمد؛ فقه اللغۀ؛ بیروت؛ دارالکتب العلمیه؛ 1414ق.
  24. جوهری، اسماعیل ابن حماد؛ الصحاح تاج اللغۀ و صحاح العربیۀ؛ بیروت؛ دارالعلم للملایین؛ 1376ق.
  25. حائری، سید علی بن محمد طباطبائی؛ ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام بالدلائل؛ قم؛ مؤسسۀ آل البیت (ع)؛ 1418ق.
  26. حکیم، سید محمد سعید طباطبایى‌؛ مصباح المنهاج؛ قم؛ موسسه المنار؛ 1417ق.
  27. حمیری، نشوان بن سعید؛ شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم‏؛ دمشق؛ دارالفکر؛ 1420ق.
  28. خوئی، سید ابوالقاسم؛ فقه الشیعه (کتاب الطهارۀ)؛ قم؛ مؤسسة الآفاق؛ 1418ق.
  29. ذهبی، ابو عبدالله محمد بن احمد؛ میزان الاعتدال فی نقد الرجال؛ بیروت؛ دار المعرفة للطباعة و النشر؛ 1382ق.
  30. رازی، محمد بن زکریا؛ المنصوری فی الطب؛ کویت؛ المنظمة العربیة التربیة و الثقافة و العلوم‏؛ 1408ق.
  31. ----------؛ الحاوی فی الطب؛ بیروت؛ داراحیاء التراث الدینی1422ق.
  32. راغب اصفهانی، حسین بن محمد؛ مفردات الفاظ القرآن؛ بیروت؛ دارالقلم؛ 1412ق.
  33. زمخشری، محمود بن عمر؛ الفائق فی غریب الحدیث؛ بیروت؛ دارالکتب العملیه؛ 1417ق.
  34. سیستانى، سید على؛ منهاج الصالحین؛ قم؛ دفتر آیت الله سیستانی؛ 1417ق.
  35. شبیری زنجانی، سید موسی؛ درس خارج فقه (مضاربه)؛ جلسه 51؛ 1395ش.
  36. شریعت اصفهانی، فتح‌‌الله بن محمدجواد؛ قاعده لاضرر؛ قم؛ جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم؛ 1410ق.
  37. شهید اول، محمد بن مکی؛ موسوعة الشهید الأول؛ قم؛ مکتب الاعلام الاسلامی فی الحوزه العلمیه؛ 1430ق.
  38. شهید ثانی، زین الدین بن علی؛ الروضۀ البهیۀ فی شرح اللمعۀ الدمشقیۀ؛ قم؛ مکتبه الداوری؛ 1410ق.
  39. ----------؛ مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام؛ قم؛ موسسه المعارف الاسلامیه؛ 1413ق.
  40. صاحب بن عباد، اسماعیل بن عباد؛ المحیط فی اللغه؛ بیروت، عالم الکتب؛ 1414ق.
  41. صدر، محمد باقر؛ بحوث فی علم الأصول؛ قم؛ مؤسسه دائرۀ المعارف فقه اسلامی؛ چاپ سوم؛ 1417ق.
  42. طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم؛ العروۀ الوثقی؛ قم؛ انتشارات اسلامی؛ 1421ق.
  43. طبرسی، احمد بن علی؛ الاحتجاج؛ مشهد؛ نشر مرتضی؛ 1403ق.
  44. طریحی، فخرالدین بن محمد؛ مجمع البحرین؛ تهران؛ مرتضوی؛ 1375ش.
  45. طوسی، محمد بن حسن؛ الرسائل؛ قم؛ جامعه مدرسین حوزه علمیه قم موسسه النشرالاسلامی؛ 1414ق.
  46. ----------؛ تهذیب الاحکام؛ تهران؛ دار الکتب الإسلامیة؛ 1407ق.
  47. عقیلی، سید محمد حسین؛ خلاصۀ الحکمۀ؛ قم؛ اسماعیلیان؛ 1385ش.
  48. علامه حلی، حسن بن یوسف؛ أجوبه المسائل المهنائیۀ؛ قم؛ مطبعه الخیام؛ 1401ق.
  49. علم‌الهدی، علی بن حسین؛ الانتصار فی انفرادات الإمامیۀ؛ قم؛ دفتر انتشارات اسلامی؛ 1415ق.
  50. ----------؛ رسائل الشریف المرتضی؛ قم؛ دارالقرآن الکریم؛ 1405ق.
  51. غسانی، ملک مظفر؛ المعتمد فی الادویۀ المفرد؛ بیروت؛ دارالکتب العلمیه؛ 1421ق.
  52. فراهیدی، خلیل بن احمد؛ کتاب العین؛ قم؛ نشر هجرت؛ 1409ق.
  53. فیضی پور نامقی، احمدرضا؛ سیدحسین حسینی قابوس؛ مالت و ماء‌الشعیر؛ تهران؛ علم کشاورزی ایران؛ 1389ش.
  54. فیومی، احمد بن محمد؛ المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر؛ قم؛ موسسه دار الهجره؛ 1414ق.
  55. کاشف الغطاء، جعفر بن خضر؛ کشف الغطاء عن مبهمات شریعه الغراء؛ اصفهان: مهدوی؛ بی‌تا.
  56. کشکری، یعقوب؛ کناش فی الطب؛ تهران؛ دانشگاه علوم پزشکی ایران؛ 1386ش.
  57. کلینی، محمد بن یعقوب؛ الکافی؛ تهران؛ دار الکتب الإسلامیۀ؛ 1407ق.
  58. مالک بن انس؛ الموطأ؛ أبوظبی؛ مؤسسه زاید بن سلطان آل نهیان للأعمال الخیریة و الإنسانیة؛ 1425ق.
  59. مجوسی، علی بن عباس؛ کامل الصناعۀ الطبیۀ؛ قم؛ جلال الدین؛ 1387ش.
  60. محقق حلی، جعفر بن حسن؛ المعتبر فی شرح المختصر؛ قم؛ موسسه سید الشهداء (ع)؛ 1407.
  61. ناشناخته؛ کنز الفوائد فی تنویع الموائد؛ تهران؛ دانشگاه علوم پزشکی تهران؛ 1388ش.
  62. نجفى، محمد حسن؛ جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام؛ بیروت؛ دار إحیاء التراث العربی؛ 1404ق.
  63. همدانى، آقا رضا بن محمد هادى؛ مصباح الفقیه؛ قم؛ مؤسسة الجعفریة لإحیاء التراث و مؤسسة النشر الإسلامی‌؛ 1416ق.
  64. همیم، عبداللطیف؛ الموسوعۀ الحدیثیۀ؛ بغداد؛ دیوان الوقف السنی؛ 1434ق.

 

فقه و مبانی حقوق اسلامی
دوره 56، شماره 1
شهریور 1402
صفحه 143-161

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار