بازپژوهی در مسأله «اعراض مشهور از خبر»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار فقه و حقوق دانشگاه سمنان

2 گروه فقه عمومی، مجتمع آموزش عالی فقه، جامعه المصطفی العالمیه، قم، ایران

چکیده

با وجود این­که فقها خود را در عمل کردن به روایات ائمه (ع) ملزم می‌دانند، اما گاه به مضمون برخی از روایات‌ صحیح‌ و تامّ عمل نمی‌کنند که از آن به «اعراض مشهور از خبر» تعبیر می‌شود. اعراض گاه در ناحیه سند و گاه در ناحیه دلالت واقع می‏شود. بیشتر اصولیان بر این باورند که اعراض مشهور، موجب وهن روایت می­شود ولی در مقابل، عده‌ای نیز معتقدند که اعراض مشهور هیچ­گونه تأثیری در وهن روایت ندارد. در این تحقیق، به تبیین جایگاه اعراض از مشهور در ناحیه سند و نیز در ناحیه دلالت پرداخته و همچنین ادله هر دو دیدگاه موافق و مخالف اعراض مشهور مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. یافته تحقیق حاکی از این است که اختصاص مسأله اعراض صرفاً به شهرت عملی درست نیست، بلکه صحیح‌تر آن است که گفته شود این بحث مربوط به شهرت فتوایی است و از آنجا که شکلی از شهرت فتوایی می‌تواند در مخالفت با یک روایت هم واقع شود، موضوع اعراض، به این نوع از شهرت اختصاص دارد. همچنین تقدیم جرح راوی بر توثیق وی، کاشفیّت عمل نکردن به یک روایت از اعراض و نیز خروج از عنوان موثوق‌الصدور بودن، عمده‌‌ترین ادلّه موافقین ضعف خبر به واسطه اعراض مشهور محسوب می‏شود.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1.  

    1. آخوند خراسانی، محمدکاظم، کفایه الاصول، قم، مؤسسه آل‌البیت، 1409ق.
    2. آهنگران، محمدرسول، اعراض مشهور از خبر صحیح، مجله مجتمع آموزش عالی قم: سال 14، شماره 14، 1381ش.
    3. الاحسائی (ابن ابی جمهور)، محمد بن علی بن ابراهیم، عوالی اللئالی العزیزیه فی الاحادیث الدینیه، قم، مطبعه سید الشهداء، 1405ق.
    4. البحرانی، محمد صنقور علی، المعجم الاصولی، بیجا، منشورات نقش، 1426ق.
    5. ابن منظور انصاری، جمال الدین محمّد بن مکرم، لسان العرب، سوم، بیروت، دار الصادر، 1414ق.
    6. اعتمادی، مصطفی، الهدایه الی اسرار الکفایه، اول، قم، نشر اعتماد، 1418ق.
    7. اعرجی کاظمی، سید محسن، عده الرجال، قم، مؤسسه الهدایه لاحیاء التراث، 1415ق.
    8. بادکوبه‌ای، صدرا، هدایه الاصول فی شرح کفایه الاصول، تقریر: حیدرعلی مدرسی، اوّل، قم، المطبعه العلمیه، 1418ق.
    9. تبریزی، غلامحسین، اصول مهذّبه، دوّم، مشهد، چاپخانه طوس، بی تا.
    10. تبریزی، موسی بن جعفر، أوثق الوسائل فی شرح الرسائل، اوّل، قم، نشر کتبی نجفی، 1369ش.
    11. تهانوی، محمد اعلی بن علی، کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم، استانبول، انتشارات دارقهرمان، بی‌تا.
    12. جبعی عاملی(شهید ثانی)، زین الدین بن علی، الرعایه فی علم الدّرایه، تحقیق عبدالحسین محمّد علی بقّال، قم، انتشارات کتابخانه آیه الله العظمی مرعشی نجفی (ره)، 1408ق.
    13. جوهری، اسماعیل بن حمّاد، الصحاح، تاج اللغه و صحاح اللعربیه، بی جا، نشر امیری، 1368ش.
    14. -------------، الصحاح، تاج اللغه و صحاح اللعربیه، اول، بیروت، دارالعلم للملائین، 1407ق.
    15. الجرجانی، علی بن محمد، کتاب التعریفات، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1403ق.
    16. الجزری، ابن اثیر، النهایه فی غریب الحدیث و الاثر، چهارم، قم، انتشارات اسماعیلیان، 1364ش.
    17. جعفرزاده، میرقاسم؛ مرادی، عباس، قاعده اعراض و اثر آن بر زوال حق اختراع، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، سال 10، شماره 18، 1397ش.
    18. جمعی از محققان، فرهنگ نامه اصول فقه، قم، انتشارات پژوهشگاه علوم و فرهنک اسلامی، 1397ش.
    19. جنّاتی، محمّد ابراهیم، منابع اجتهاد از دیدگاه مذاهب اسلامی، اوّل، تهران، انتشارات کیهان، 1370ش.
    20. الحمیری، نشوان ابن سعید، شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم، دمشق، دارالفکر، 1420ق.
    21. خرازی، محسن، عمده الاصول، قم، انتشارات مؤسسه در راه حق، بی تا.
    22. خوئی، سید ابوالقاسم، أجود التقریرات، تقریر: محمدحسین نائینی، قم، مؤسسه مطبوعاتی دینی، 1369ش.
    23. ------------، مصباح الأصول، تقریر: محمدسرور واعظ حسینی بهسودی، دوّم، قم، انتشارات داوری، 1412ق.
    24. خمینی (امام)، سید روح الله، مناهج الوصول الی علم الاصول، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، 1373ش.
    25. ذهنی تهرانی، سید محمدجواد، تشریح المقاصد فی شرح الفرائد، قم، نشر حاذق، 1405ق.
    26. سبحانی تبریزی، جعفر، اصول الحدیث و احکامه فی علم الدّرایه، قم، موسسه النشر الاسلامی، 1412ق.
    27. -----------، الموجز فی اصول الفقه، دوّم، قم، مؤسسه امام صادق علیه السلام، 1420ق.
    28. سبزواری، ملّاهادی، شرح المنظومه فی المنطق و الحکمه، دوم، قم، نشر بیدار، 1390ش.
    29. شهابی، محمود، رهبر خرد، قم، نشر عصمت، 1390ش.
    30. صدر، سید حسن، نهایه الدّرایه فی شرح الرساله الموسومه بالوجیزه، بی جا، نشر المشعر، بی تا.
    31. عراقی، سید ضیاءالدین، نهایه الافکار، تقریر: محمدتقی بروجردی نجفی، دوّم، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، 1414ق.
    32. علامه، سید ضیاءالدّین، ضیاء الدّرایه، تهران، انتشارات حکمت، 1378ش.
    33. غروی اصفهانی، محمدحسین، نهایه الدّرایه فی شرح الکفایه، دوّم، بیروت، مؤسسه آل‌البیت لإحیاء التراث، 1429ق.
    34. الفراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، قم، انتشارات اسوه، 1414ق.
    35. الفیومی، احمد بن محمد، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، قم، دار الرضی، بی تا.
    36. قربانی لاهیجی، زین العابدین، علم حدیث و نقش آن در شناخت و تهذیب حدیث، قم، انتشارات انصاریان، بی تا.
    37. قوچانی، علی، تعلیقه القوچانی علی کفایه الاصول، اوّل، قم، انتشارات ستاره، 1430ق.
    38. گرامی، محمّدعلی، مقصود الطالب فی تقریر مطالب المنطق و الحاشیه، تهران، منشورات اعلمی، بی‌تا.
    39. مامقانی، عبدالله، مقباس الهدایه فی علم الدّرایه، قم، مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، 1411ق.
    40. مدنی تبریزی، یوسف، درر الفوائد فی شرح الفرائد، قم، مکتبه بصیرتی، بی تا.
    41. مشکینی، علی، اصطلاحات الاصول و معظم أبحاثها، پنجم، قم، نشر دار الهادی، 1413ق.
    42. مجاهد، محمّد بن علی، مفاتیح الاصول، قم، ‌مؤسسه آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث، 1403ق.
    43. مکارم شیرازی، ناصر، انوار الاصول، اوّل، قم، انتشارات نسل جوان، 1416ق.
    44. مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، اول، تهران، مرکز الکتاب للترجمه و النشر، 1402ق.
    45. معلوف، لوئیس، المنجد، دهم، نشر پرتو، پیراسته، 1392ش.
    46. موسوی بجنوردی، سید حسن، منتهی الاصول، بی جا، بی‌ نا، بی تا.
    47. نائینی، محمدحسین، فوائدالاصول، تقریر: محمدعلی کاظمی‌خراسانی، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، 1416ق.
    48. نجفی میرسجادی، سید محمدحسین، الهدایه الی غوامض الکفایه، اوّل، تهران، انتشارات محلاتی، 1379ش.
    49. ولایی، عیسی، فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول، تهران، نشر نی، 1380ش.

     

     

فقه و مبانی حقوق اسلامی
دوره 55، شماره 2
اسفند 1401
صفحه 451-431

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار