بررسی خلاء ماده 819 قانون مدنی درخصوص تصرف مشتری در مال متعلق حق شفعه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

چکیده

در صورت اعمال حق شفعه، منافع متصل به شفیع و منافع منفصل به مشتری تعلق می­گیرد. اما درصورتی­که مشتری با صرف هزینه و بدون تعدی ارزش افزوده­ای در ملک متعلق حق شفعه ایجاد نموده، مثل این‌که درختی در زمین کاشته یا ساختمانی احداث کرده باشد، مسئله مشکل می­شود. زیرا از طرفی مشتری در زمان مالکیت خود در ملک تصرف کرده و از طرف دیگر شفیع حق دارد ملک را بدون این تصرفات اخذ کند. ماده819 ق.م راه حل را در دادن حق به مشتری در برداشتن درخت و ساختمان بیان نموده است. بدیهی است که برداشتن ساختمان مستلزم تخریب بوده و درخت هم در غالب موارد قابل جابه­ جایی نیست. لذا برداشتن این تصرفات به معنای نابودی آنها و سبب ورود خسارت زیادی به مشتری می­شود. اما قانونگذار درباره این مسئله ساکت است. فقیهان امامیه کوشیده­اند مسئله را با استناد به اموری مانند اقتضای مالکیت متزلزل، قاعده لاضرر، قاعده احترام مال مسلمان، قاعده سلطنت و... حل کنند. اختلاف نظر فراوان میان فقها و وجود اشکال و خلاء قانونی در این مورد ضرورت پژوهش در این زمینه را روشن می­سازد. در این نوشتار ضمن بیان و نقد نظرات موجود در این زمینه، این نتیجه حاصل شده که اگر تصرفات مشتری با رعایت تمام الزامات قانونی صورت گرفته، حق شفعه ساقط می­شود. اما اگر تصرف مشتری مورد حمایت قانون نباشد حق شفعه ثابت است و شفیع می­تواند با اخذ به شفعه، تصرفات مشتری را زائل کند بدون این‌که مسئولیتی در برابر نقصان یا فقدان قیمت آن داشته باشد.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1.  

    1. قرآن کریم.
    2. ابن ادریس، محمد بن منصور،السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم،1410ق.
    3. ابن جنید، محمد بن احمد، مجموعة فتاوی ابن جنید، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم،1416ق.
    4. ابن زهره، حمزة بن علی،غنیة النزوع إلی علمی الأصول و الفروع، قم، مؤسسه امام صادق علیه السلام، 1417ق.
    5. اراکی، محمد علی، الخیارات، قم، مؤسسه در راه حق،1414ق.
    6. اصفهانی، محمد حسین کمپانی،حاشیة کتاب المکاسب ، قم، أنوار الهدی،1418ق.
    7. امام‌خمینی، سیدروح الله، کتاب البیع، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی قدس سره، 1421ق.
    8. ایروانی، علی بن عبدالحسین، حاشیة المکاسب، تهران، وزارت فرهنگ و أرشاد اسلامی، 1406ق.
    9. بهجت، محمد تقی، جامع المسائل، قم، دفتر معظم‌له،1426ق.
    10. تبریزی، جواد بن علی، أرشاد الطالب إلی التعلیق علی المکاسب، قم، مؤسسه اسماعیلیان،1416ق.
    11. ترحینی عاملی، سید محمد حسین،الزبدة الفقهیة فی شرح الروضة البهیة، قم، دار الفقه للطباعة و النشر،1427ق
    12. حسینی عاملی، سیدجوادبن‌محمد، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلاّمة، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1419ق.
    13. خویی، سید ابو القاسم، مصباح الفقاهة، بی­جا، بی­نا، بی­تا.
    14. رشتی، میرزاحبیب‌الله، فقه الإمامیة، قسم الخیارات، قم، کتابفروشی داوری، 1407ق.
    15. روحانی قمّی، سید صادق حسینی، منهاج الفقاهة، قم، انوار الهدی، 1429ق.
    16. ---------- ، المرتقی إلی الفقه الأرقی، تهران، مؤسسة الجلیل للتحقیقات الثقافیة (دار الجلی)، 1420ق.
    17. شهید اول، محمد بن مکی،غایة المراد فی شرح نکت الأرشاد، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم،1414ق.
    18. ---------- ، الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1417ق.
    19. شهیدثانی، زین‌الدین بن علی، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، 1413ق.
    20. ----------، حاشیة الأرشاد، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم،1414ق.
    21. شهیدی تبریزی، میرزا فتاح، هدایة الطالب إلی أسرار المکاسب، تبریز، چاپخانه اطلاعات، 1375ق.
    22. شیخ انصاری، مرتضی،صیغ العقود و الإیقاعات، قم، مجمع اندیشه اسلامی، 1421ق.
    23. شیخ طوسی، محمدبن حسن، المبسوط فی فقه الإمامیة، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، 1387ق.
    24. ---------- ، الخلاف، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1407ق.
    25. صاحب الجواهر، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، لبنان، دار إحیاء التراث العربی، 1404ق.
    26. صیمری، مفلح بن حسن، تلخیص الخلاف و خلاصة الاختلاف، قم، انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، 1408ق.
    27. طباطبایی قمّی، سید تقی، عمدة المطالب فی التعلیق علی المکاسب، قم، کتابفروشی محلاتی، 1413ق.
    28. طبرسی، فضل بن حسن، المؤتلف من المختلف بین أئمة السلف، مشهد، مجمع البحوث الإسلامیة، 1410ق.
    29. عراقی، آقا ضیاء الدین، علی کزازی، حاشیة المکاسب (للنجم آبادی)، قم، انتشارات غفور،1421ق.
    30. علامه حلّی، حسن بن یوسف، أرشاد الأذهان إلی أحکام الإیمان، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم،1410ق.
    31. ---------، تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الإمامیة، مشهد، مؤسسه آل‌البیت علیهم‌السلام، بی­تا.
    32. ---------، مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1413 ق.
    33. ----------، تذکرة الفقهاء، قم، مؤسسه آل‌البیت علیهم السلام،1414ق.
    34. فخر المحققین، محمد بن، إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1387ق.
    35. فقعانی، علی بن علی بن محمد بن طی، مسائل ابن طی - المسائل الفقهیة، بی­تا، بی­نا،بی­تا.
    36. کاتوزیان، ناصر، قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی، تهران، نشر میزان، 1389.
    37. کاشف الغطاء، علی بن جعفر بن خضر، شرح خیارات اللمعة، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1422ق.
    38. کیدری، محمد بن حسین، إصباح الشیعة بمصباح الشریعة، قم، مؤسسه امام صادق علیه‌السلام، 1416ق.
    39. گلپایگانی، سید محمد رضا، هدایة العباد، قم، دار القرآن الکریم، 1413ق.
    40. محقق اردبیلی، احمد بن محمد،مجمع الفائدة و البرهان فی شرح أرشاد الأذهان، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1403ق.
    41. محقق حلّی، نجم‌الدین، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1408ق.
    42. موسوی‌خمینی، سیدمصطفی، مستند تحریرالوسیلة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی قدس سره، بی­تا.
    43. محقق کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم، مؤسسه آل‌البیت علیهم‌السلام، 1414ق.
    44. مدنی کاشانی، حاج آقارضا، تعلیقة شریفة علی بحث الخیارات و الشروط، قم، مکتبة آیة‌الله المدنی الکاشانی، 1409ق.
    45. مغنیه، محمد جواد، فقه الإمام الصادق علیه السلام، قم، مؤسسه انصاریان، 1421ق.
    46. موسوی بجنوردی، سیدحسن، القواعد الفقهیة، قم، نشر الهادی،1419ق.
    47. نائینی، محمد حسین، منیة الطالب فی حاشیة المکاسب، تهران، المکتبة المحمدیة، 1373ق.
    48. ---------- ، فوائد الاُصول، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه،1376.
    49. یحیی بن سعید حلی، الجامع للشرائع، قم، مؤسسة سید الشهداء العلمیة، 1405ق.
    50. یزدی، سیدمحمدکاظم، حاشیة المکاسب، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1421ق.
    51. القانون المدنی العراقی رقم40 لسنة 1951.
فقه و مبانی حقوق اسلامی
دوره 55، شماره 2
اسفند 1401
صفحه 288-265

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار