آزار مبتنی بر جنسیت در خانواده در فتاوای مشهور

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

مربی گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال،

چکیده

بخشی از مشکلات خانوادگی، خشونت جنسی است که اکثراً زنان قربانی می­شوند. در مقام مقایسه و تطبیق نوع آزار مبتنی بر جنسیت با فقه، بیشتر آنها بر اساس قاعده عام «نفی ایذاء» یا دلیل اختصاصی ممنوع شده­اند؛ ولی همه آنچه امروزه به عنوان «آزار جنسی» شناخته می­شود، در منابع فقهی مطرح نشده و برخی از آنها مثل تجاوز زناشویی، ازدواج اجباری و برخی ممنوعیت­ها برای ازدواج، از طریق قواعد دیگری جایز شده است؛ چه آنکه در زمان صدور منابع دینی و شکل­گیری فقه، برخی از این رفتارها «آزار» شمرده نمی­شد یا «آزار ممنوع» به­حساب نمی­آمد. در ریشه­یابی و توجیه نظری این رفتارها به جهان­بینی، نگرش به زنان، فرهنگ و اقتصاد مردسالار می­رسیم. البته در فقه ظرفیت­هایی وجود دارد که با اجتهادی که به سیره عقلا، عرف و قاعده عدالت اعتبار بیشتری بدهد، می­توان تعارض بین برخی احکام فقهی را با دست­آوردهای فرهنگ و تمدن بشری، برطرف نمود.

کلیدواژه‌ها


[1]. قرآن
[2]. ابوت، پاملا؛ والاس ،کلر (1380ش). جامعه شناسی زنان، ترجمه منیژه نجم عراقی، تهران، نشر نی.
[3]. ارسطو (1371ش). سیاست، ترجمه حمید عنایت، تهران، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
[4]. اصفهانی، فاضل هندی، محمد بن حسن، (1416ق). کشف اللثام، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
[5]. آقابزرگ تهرانی، محمد محسن (1983م). الذریعه، بیروت، دار الأضواء.
[6]. آقایی‎نیا، حسین، (1389ش). جرایم علیه اشخاص: شخصیت معنوی، تهران، میزان.
[7]. بحرانی، یوسف (1405ق). الحدائق الناضره فی أحکام العتره الطاهره، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
[8]. بروجردی، حسین طباطبایی (1429ق). منابع فقه شیعه، تهران، انتشارات فرهنگ سبز‌.
[9]. حر عاملی، محمد بن حسن‌ (1409ق). تفصیل وسائل الشیعه، قم، مؤسسه آل البیت (ع).
[10]. حکیم، سیدمحسن طباطبایی‌ (1416ق). مستمسک العروه الوثقی، قم، مؤسسه دار التفسیر.
[11]. حلّی، علامه، حسن بن یوسف (1420ق). تحریر الأحکام الشرعیه، قم، مؤسسه امام صادق (ع).
[12]. حلّی، محقق، جعفر بن حسن (1383ش). شرائع الإسلام، تهران، انتشارات استقلال.
[13]. خمینی، سید روح اللّه موسوی (1422ق). استفتائات، چاپ پنجم، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
[14]. ــــــــــ ، بی­تا، تحریر الوسیله، قم، مؤسسه مطبوعات دار العلم‌، قم.
[15]. ــــــــــ ، (1424ق). توضیح المسائل محشی، قم، دفتر انتشارات اسلامی‌.
[16]. خویی، موسوی‌، سید ابو القاسم (1422ق). مبانی تکمله المنهاج‌، قم، إحیاء آثار الإمام الخوئی.
[17]. داسگوپتا، شمیتا داس (1389ش). شاهد تن، ترجمه بنفشه جوادی، تهران، جامعه شناسان.
[18]. دورانت، ویل (1359ش). لذات فلسفه، ترجمه عباس زریاب خوئی، تهران، علمی و فرهنگی.
[19]. رشید رضا، محمد (1978م). حقوق النساء فی الاسلام، بیروت، المکتبه الاسلامی.
[20]. الزحیلی، وهبه، (1417ق). الفقه الإسلامی و أدلته، دمشق، دار الفکر.
[21]. سبحانی، جعفر (1374ش). نظام النکاح فی الشریعه الإسلامیه الغراء، قم، موسسه الامام الصادق.
[22]. سبزواری، سید عبد الأعلی (1413ق). قم، مهذب الاحکام مؤسسه المنار.
[23]. السرخسی، محمد (1324ق). المبسوط فی الفقه، قاهره، السعاده.
[24]. شمس الدین، محمد مهدی. (1996م). حقوق الزوجیه، بیروت، مؤسسه الدولیه للدراسات و النشر.
[25]. صدرالدین شیرازی، محمد (1981م). الحکمه المتعالیه فی الاسفار الاربعه العقلیه، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
[26]. صدوق، محمّد بن علی بن بابویه (1386ق). علل الشرائع، قم، کتابفروشی داوری‌.
[27]. ــــــــــ ، (1413ق). من لایحضره الفقیه‌،‌ قم، دفتر انتشارات اسلامی.
[28]. ــــــــــ ، (1363ش). کمال الدین و تمام النعمه، تصحیح علی اکبر غفاری، قم، جامعه‌ مدرسین حوزه علمیه قم.
[29]. طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم (1419ق). عروه الوثقی، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
[30]. طباطبایی، سید محمد حسین (1417ق). المیزان، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
[31]. طبرسی، امین الإسلام، فضل (1410ق). المؤتلف من المختلف، مشهد، مجمع البحوث الإسلامیه‌.
[32]. طرابلسی، ابن براج، قاضی، عبد العزیز (1406ق). المهذب، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
[33]. طوسی، محمد بن حسن‌، (1387ق). المبسوط، تهران، المکتبه المرتضویه.
[34]. عاملی، شهید ثانی، زین الدین (1410ق). الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، قم، داوری.
[35]. کار، مهرانگیز (1387ش). پژوهشی درباره خشونت علیه زنان در ایران، تهران، روشن گران و مطالعات زنان.
[36]. کاسانی، ابوبکر (1409ق). بدائع الصنایع فی ترتیب الشرایع، پاکستان، المکتبه الحبیبیه.
[37]. بهبهانی، وحید‌، آقا محمد علی (1421ق). مقامع الفضل، قم، مؤسسه علامه مجدد وحید بهبهانی‌.
[38]. کلینی، محمد بن یعقوب‌ (1365ش). الکافی، تهران، دار الکتب الإسلامیه.
[39]. کیدری، قطب الدین، محمد بن حسین‌ (1416ق). إصباح الشیعه، قم، مؤسسه امام صادق (ع).
[40]. گیدنر، آنتونی (1374ش). جامعه شناسی، ترجمه منوچهر صبوری، تهران، نشر نی.     
[41]. المتقی الهندی، علاءالدین علی (1424ق). کنز العمال فی سنن الأقوال والأفعال، ب‍ی‍روت، دارال‍ک‍ت‍ب‌ ال‍ع‍ل‍م‍ی‍ه.
[42]. مجتهد شبستری، محمد (1381ش). نقدی بر قرائت رسمی از دین، تهران، انتشارات طرح نو.
[43]. محقق داماد، سید مصطفی (1406ق). قواعد فقه، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی.
[44]. محمدی اصل، عباس (1388ش). جنسیت و خشونت، تهران، نشرگل آذین.
[45]. مرکز تحقیقات فقهی و حقوقی وابسته قوه قضاییه، پاسخ به استعلام قضات. 
[46]. مفید، العکبری البغدادی، محمد (1993م). المسائل السرویه، بیروت، دار المفید.
[47]. ــــــــــ ، (1372ش). التذکره باصول‌الفقه، قم، المؤتمر العالمی لألفیه الشیخ المفید.
[48]. مکارم شیرازی، ناصر‌، (1428ق). احکام بانوان، قم، مدرسه الإمام علی بن أبی طالب (ع).  
[49]. ــــــــــ ، (1425ق). أنوار الفقاهه: کتاب النکاح‌، قم، مدرسه الإمام علی بن أبی طالب (ع).
[50]. منتظری، حسین­علی، (1379ش). مبانی فقهی حکومت اسلامی، ترجمه محمود صلواتی، تهران، نشر سرایی.
[51]. نجفی، محمدحسن (1374ش). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، تهران، المکتبه الإسلامیه.
[52]. نراقی، مولی احمد بن محمد مهدی‌ (1415ق). مستند الشیعه فی أحکام الشریعه: کتاب النکاح، قم، مؤسسه آل البیت(ع).
[53]. هادوی تهرانی، مهدی (1376ش). «ضوابط شرعی اشتغال بانوان»، ماهنامه پیام زن، تهران، سال ششم، ش6، ص27.
[54]. همپتن، ر.ل. (1380ش). خشونت خانواده: پیشگیری و درمان، ترجمه د.کربلایی و م.میگونی، تهران، آفرینش.
[55]. هولمز، ماری (1387ش). جنسیت در زندگی روزمره، ترجمه محمد مهدی لبیبی، تهران، افکار.
[56]. Bourdieu, Pierre and Wacquant, Loïc (1992) An Invitation to Reflexive Sociology. Chicago: The University of Chicago Press.
[57]. https://aftabnews.ir/fa/news/115910/ (2010)