مبانی فقهی جرم‌انگاریِ نقض سوگند غیرقضایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه فقه و حقوق اسلامی دانشگاه میبد؛

چکیده

سوگند غیرقضایی (سوگند عهدی)، نوعی قسم بر تعهد به انجام یا ترک اعمال (انجام ماموریت و وظیفه با شرایط مشخص و به گونه بایسته و شایسته) است. برای ورود به مسئولیت‌های مهمی مانند ریاست جمهوری و نمایندگی مجلس، این سوگند بایسته است. اهمیت این مشاغل از یک‌سو و جایگاه سوگند (به دلیل حاکمیت و محوریت ارزش‌های دینی ـ اسلامی) از دیگر سو، برجستگی این نوع قسم را بیشتر می‌کند. آن توجه و این جایگاه، ناقض این سوگند را در نگاه شرع مقدس، مستوجب کفاره می‌کند. اما افزون بر کفاره شرعی، برای جایگاه و ضمانت اجرای آن، رویکرد و نهاد خاصی در قانون به چشم نمی‌خورد. این جُستار با ابتنای بر برخی مبانی از قبیل وجوب موکد شرعی وفای به عهد و عقد (مستند به آیات و روایات)، قواعد فقهی، ناروایی و عدم جواز سلب اعتماد عمومی، قاعده حفظ نظام و نیز اقتضای آمره بودن وفای به عهد و عقد، بر این باور است که لزوم جرم‌انگاریِ حنث و نقض سوگند غیرقضایی (سوگند عهدی)، بسیار مدلل و موجه است.

کلیدواژه‌ها


منابع
[1]. قرآن‌کریم.
[2]. نهج‌البلاغه.
[3]. ابن منظور، محمدبن‌مکرم، (1414)، لسان‌العرب، بیروت، دارالفکر، چ سوم.
[4]. ابن‌براج، قاضی عبدالعزیز، (1406)، المهذب، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
[5]. ابوالصلاح‌حلبی، تقی‌الدین، (1403)، الکافی، اصفهان، کتابخانه امام امیرالمؤمنین7.
[6]. ابوالفتوح رازی، حسین‌بن‌علی، (1408)، روض‌الجنان و روح‌الجنان، مشهد، آستان قدس رضوی
[7]. ارژنگ، اردوان و مطهری‌فرد، مرتضی، (1396)، قاعده فقهی«کلُ امارةٍ اَمانةٌ»، مجله حکومت اسلامی، شماره83، صص5-32
[8]. انصاری، مرتضی، (1414)، رسائل فقهیه (قاعده لاضرر)، قم، مجمع الفکر الاسلامی.
[9]. آخوندخراسانی، محمدکاظم، (1409)، کفایة الأصول، قم، مؤسسة آل البیت.
[10]. بیضاوی، عبدالله‌بن‌عمر، (1418)، أنوارالتنزیل و أسرارالتأویل، بیروت، داراحیاءالتراث‏‏.
[11]. تمیمی آمدی، عبدالواحد، (1366)، تصنیف‌غرر الحکم و درر الکلم‏، قم، دفتر تبلیغات‏.
[12]. جوهری، اسماعیل‌بن‌حماد، (1410)، الصحاح، بیروت، دارالعلم.
[13]. حرّ عاملی، محمدبن‌حسن، (1409)، وسائل‌الشیعة، ‌قم، آل‌البیت.
[14]. حسینی شاه‌عبدالعظیمی، حسین‌بن‌احمد، (1363)، تفسیر اثناعشری، تهران، میقات‏.
[15]. حسینی‌جرجانی، سید امیرابوالفتوح‏، (1404)، آیات‌الأحکام، تهران، انتشارات ‏نوید.
[16]. حلّی، (علامه)، حسن‌بن‌یوسف، (1410)، إرشاد الأذهان، قم، انتشارات اسلامی.
[17]. حلّی، (محقق)، جعفربن‌حسن، (1408)، شرائع الإسلام، قم، اسماعیلیان.
[18]. حیدری، محسن، (1424)، ولایة الفقیه: تاریخها و مبانیها، بیروت، دارالولاء.
[19]. خسروی، حسن، (1389)، حقوق اساسی، تهران، دانشگاه پیام نور.
[20]. زحیلی، وهبةبن‌مصطفی،‏ (1418)، التفسیر المنیر‏، بیروت، دارالفکر.‏
[21]. سبزواری، سیدعبدالأعلی، (1413)، مهذّب الأحکام، قم، المنار.
[22]. سیفی‌مازندرانی، علی‌اکبر، (1425)، مبانی‌الفقه ‌الفعال، قم، انتشارات اسلامی.
[23]. سیوطی، جلال‌الدین (1404)، الدر المنثور، قم: کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی.‏
[24]. شبیری‌زنجانی، سیدموسی، (1428)، المسائل الشرعیة، قم، مؤسسة نشر الفقاهة.
[25]. شریف‌لاهیجی، محمدبن‌علی‏، (1373)، تفسیرشریف‌لاهیجی، تهران، نشر داد.
[26]. شهید ثانی، زین‌الدین بن‌علی، (1432)، الروضةالبهیة، مجمع ‌فکر اسلامی.
[27]. صدوق، محمّدبن‌علی، (1386)، علل‌الشرائع، قم، انتشارات داوری.
[28]. ــــــــــــــ ، (1413)، من‌لایحضره‌الفقیه، قم، انتشارات اسلامی، چ دوم.
[29]. طباطبایی، سیدمحمدحسین‏، (1417)، المیزان، قم، انتشارات ‌اسلامی، چ پنجم‏‏.
[30]. طبرسی، فضل‌بن‌حسن (1377)، مجمع البیان، تهران، دانشگاه تهران. ‏
[31]. ــــــــــــــ ، (1387)، المبسوط، المکتبة‌المرتضویة، تهران، چ سوم.
[32]. عمید، حسن، (1379)، فرهنگ فارسی، تهران، چاپخانه­ی سپهر، چ هفدهم. 
[33]. عمید زنجانی، عباسعلی، (1377)، فقه ‌سیاسی، تهران، امیرکبیر، چ چهارم.
[34]. فاضل‌مقداد، مقداد بن‌عبدالله‏، (1419)، کنزالعرفان، تهران، مجمع تقریب مذاهب. ‏
[35]. فخررازی، محمدبن‌عمر، (1420)، مفاتیح الغیب، بیروت‏، دار احیاء التراث، چ سوم. ‏‏
[36]. فیومی، احمدبن‌محمد، (1414)، المصباح المنیر، قم، دارالرضی. 
[37]. کاتوزیان، ناصر، (1374)، مقدمه­ علم حقوق، تهران، سهامی انتشار، چ هفتادم.
[38]. کاشانی، ملا فتح‌الله، (1423)، زبدة التفاسیر، قم، بنیاد معارف‏.
[39]. کاظمی، جوادبن‌سعید، (1365)، مسالک‌الأفهام، تهران، کتابفروشی مرتضوی‏، چ دو‏م.
[40]. کلینی، محمدبن یعقوب، (1407)، الکافی، تهران‏، دارالکتب‌الإسلامیة، چ چهارم‏.
[41]. مجلسی، محمدباقر، ‌(1410)، بحارالأنوار، بیروت،‌ مؤسسة الطبع و النشر‌.‌
[42]. محقق اردبیلی، احمد بن محمد، (بی‌تا)، زبدة البیان، تهران، المکتبة الجعفریة.
[43]. محقق‌داماد، سیدمصطفی، (1394)، قواعد فقه، تهران، علوم اسلامی، چ دوازدهم.
[44]. محمدی، ابوالحسن، (1391)، مبانی استنباط حقوق اسلامی، تهران، دانشگاه تهران.
[45]. مظفر، محمدرضا، (1385)، اصول الفقه، قم، دارالفکر، چ چهارم.
[46]. مغنیه، محمدجواد، (1421)، فقه‌الإمام‌الصادق7، قم، مؤسسه انصاریان، چ دوم.
[47]. مکارم‌شیرازی، ناصر، (1427)، دائرة المعارف فقه مقارن،‌ قم.
[48]. موسوی‌خمینی، سیدروح‌الله، (1386)، صحیفه امام، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار.
[49]. ــــــــــــ ، (1379)، تحریرالوسیلة، قم، دارالعلم.
[50]. ــــــــــــ ، (1410)، الرسائل، قم، موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
[51]. ــــــــــــ ، (1421)، کتاب‌البیع، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار.
[52]. ــــــــــــ ، (1422)، استفتاءات، قم، انتشارات اسلامی، چ پنجم.
‌[53]. نائینی، میرزامحمدحسین، (1413)، المکاسب و البیع، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
[54]. نجفی، محمدحسن، (1404)، جواهرالکلام، بیروت، دارالاحیاءالترات، چ هفتم.
[55]. نحاس، احمدبن‌محمد، (1421)، إعراب‌القرآن، بیروت، دارالکتب.
[56]. نراقی، مهدی، (1417)، عوائد الأیام، قم، دفتر تبلیغات اسلامی.
[57]. هاشمی، سیدمحمد، (1383)، حقوق اساسی ج.ا.ا، تهران، میزان، چ ششم.
[58]. یزدی، محمد، (1375)، قانون اساسی برای همه، تهران، امیرکبیر.
[59]. قوانین و مقررات.
[60]. آیین‌نامه اجرایی قانون گزینش و استخدام قضات 1379.
[61]. آیین‌نامه صدور پروانه اشتغال به کار حرف پزشکی و وابسته1360.
[62]. آیین‌نامه لایحه قانونی استقلال کانون وکلای دادگستری مصوب آذر ماه 1334.
[63]. قانون اساسی ج.ا.ا.
[64]. قانون تعزیرات.