شخصیت حقوقی زکات در منظر فقهی و ارتباط آن با بیت‌المال

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه حقوق دانشگاه شهید بهشتی

2 دانش‌آموخته دکتری حقوق خصوصی دانشگاه مفید قم

چکیده

شخصیت حقوقی از جمله موضوعات مستحدثه در فقه امامیه است که در میان فقیهان موضوع اختلاف شده است. در این مقاله در زمینه اعتبار بخشی به شخصیت حقوقی زکات و سایر نهادهای مالی با توجه به فتاوی ایشان مبادرت شده است. وجود اعتبار عقلایی در اعتبار بخشی به شخصیت حقوقی نهادهای مالی به خصوص زکات، کفایت کرده و نیازی به عدم ردع این اعتبار برخلاف سایر بنائات عقلایی نیست. نهادهای مالی مطابق آنچه شارع به تعبیر امروزی به عنوان اساسنامه برای آنها در نظر گرفته عمل می­کنند. در مقام اجرا نیز با در نظر گرفتن ولایت برای حاکم و در نبود او ولایت عدول مومنین، شخصیت حقوقی نهادهای مالی اسلامی مشروعیت می­یابند. با پذیرش شخصیت حقوقی در زکات و سایر نهادهای مالی، مصادیقی در فقه اسلامی به عنوان نهادهای دارای شخصیت حقوقی پدید می­آید که پیش از این مورد تردید و یا انکار فقیهان بوده است. در نهایت نیز رابطه این اشخاص حقوقی با بیت المال مورد بررسی قرار گرفته و این رابطه به منزلۀ رابطه شرکت­های مادر با شرکت­های تابعه ترسیم شده است.

کلیدواژه‌ها


[1]. آشتیانی، میرزا محمد حسن بن جعفر، (1425 ه‍ ق). کتاب القضاء (للآشتیانی ط - الحدیثة)، انتشارات زهیر - کنگره علامه آشتیانی قدس سره، قم - ایران، اول.
[2]. آملی، میرزا محمد تقی، (1380 ه‍ ق). مصباح الهدی فی شرح العروة الوثقی، مؤلف، تهران - ایران، اول.
[3]. ابن ادریس، محمد بن منصور بن احمد، (1410 ه‍ ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم - ایران، دوم.
[4]. اصفهانی، محمد حسین، (1418 ه‍ ق). حاشیة کتاب المکاسب (للأصفهانی، ط - الحدیثة)، أنوار الهدی، قم - ایران، اول.
[5]. اردبیلی، سید عبد الکریم، (1414 ه‍ ق). فقه الشرکة و کتاب التأمین، در یک جلد، منشورات مکتبة أمیر المؤمنین - دار العلم مفید رحمه الله، قم - ایران، اول.
[6]. امام خمینی، سیّد روح الله، (1422 ه‍ ق). العروة الوثقی مع تعالیق الامام الخمینی، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی قدس سره، تهران - ایران، اول.
[7]. امامی، سید حسن، (1388). حقوق مدنی، 6 جلد، انتشارات اسلامیة، تهران - ایران.
[8]. بحر العلوم، محمد بن محمد تقی، (1403 ه‍ ق). بلغة الفقیه،  منشورات مکتبة الصادق، تهران - ایران، چهارم.
[9]. حرّ عاملی، محمد بن حسن، (1409 ه‍ ق). وسائل الشیعة، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم - ایران، اول.
[11]. خویی، سیدابوالقاسم، (بیتا). مصباح الفقاهة (المکاسب).
[12]. ــــــــــــــــ ،(1418 ه‍ ق). موسوعة الامام الخوئی، مؤسسة إحیاء آثار الامام الخوئی، قم - ایران، اول.
[13]. سبحانی، جعفر، (1418 ه‍ ق). نظام القضاء و الشهادة فی الشریعة الإسلامیة الغراء، مؤسسه امام صادق علیه السلام، قم - ایران، اول.
[14]. ـــــــــــــــــ ، (1424 ه‍ ق). الزکاة فی الشریعة الإسلامیة الغراء، مؤسسه امام صادق علیه السلام، قم - ایران، اول.
[15]. سبزواری، سید عبدالأعلی، (1413 ه‍ ق). مهذّب الأحکام (للسبزواری)، مؤسسه المنار - دفتر حضرت آیة الله، قم - ایران، چهارم.
[16]. شهید اول، محمد بن مکی، (بیتا). القواعد و الفوائد، کتابفروشی مفید، قم - ایران، اول.
[17]. صدر، شهید، سیدمحمد، (1420 ه‍ ق). ما وراء الفقه، دار الأضواء للطباعة و النشر و التوزیع، بیروت - لبنان، اول.
[18]. صفایی، سیدحسین – قاسم‌زاده، سیدمرتضی، (1381). حقوق مدنی اشخاص و محجورین، سمت، تهران.
[19]. طوسی، محمد بن حسن، (1390 ه‍ ق). الاستبصار فیما اختلف من الأخبار، دار الکتب الإسلامیة، تهران - ایران، اول.
[20]. ـــــــــــــــــ ، (1400 ه‍ ق). النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، در یک جلد، دار الکتاب العربی، بیروت - لبنان، دوم.
[21]. علامه حلّی، حسن بن یوسف، (1378). تذکرة الفقهاء (ط - الحدیثة)، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم - ایران، اول.
[22]. فاضل لنکرانی، محمد، (1424ه‍­ق). تفصیل الشریعة - الوقف، الوصیة، الأیمان و النذور، الکفارات، الصید، مرکز فقهی ائمه اطهار علیهم السلام، قم - ایران، اول.
[23]. فاضل هندی، محمد بن حسن، (1416 ه‍ ق). کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم - ایران، اول.
[24]. کاشف الغطاء، احمد بن علی، (1423 ه‍ ق). سفینة النجاة و مشکاة الهدی و مصباح السعادات، 4 جلد، مؤسسه کاشف الغطاء، نجف اشرف - عراق، اول.
[25]. کمال طه، مصطفی، (1994). اصول القانون التجاری، الدار الجامعیة، الجامعة الاسکندریة.
[26]. محقق حلّی، جعفر بن حسن، (1408 ه‍ ق). شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، 4 جلد، مؤسسه اسماعیلیان، قم - ایران، دوم.
[27]. ـــــــــــــــــــ ، (1407 ه‍ ق ).المعتبر فی شرح المختصر، مؤسسه سید الشهداء علیه السلام، قم - ایران، اول.
[28]. محقّق داماد، سیدمصطفی، (1406 ه‍ ق).  قواعد فقه، مرکز نشر علوم اسلامی، تهران - ایران، دوازدهم.
[29]. مرعشی نجفی، سید شهاب الدین، (بیتا). القصاص علی ضوء القرآن و السنة، قم – ایران.
[30]. مطهری، شهید مرتضی،  (بیتا). فقه و حقوق (مجموعه آثار)، 3 جلد، قم - ایران، اول.
[31]. مکارم شیرازی، ناصر، (1422 ه‍ ق). بحوث فقهیة هامة (لمکارم)، انتشارات مدرسة الامام علی بن أبی طالب علیه السلام، قم - ایران، اول.
[32]. مفید، محمّد بن محمد بن نعمان، (1413 ه‍ ق).  المقنعة (للشیخ المفید)، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید - رحمة الله علیه، قم - ایران، اول.
[33]. منتظری، حسین علی، (1409 ه‍ ق). کتاب الزکاة (للمنتظری)، مرکز جهانی مطالعات اسلامی، قم - ایران، دوم.
[34]. یزدی، سیدمحمدکاظم، (1409 ه‍ ق). العروة الوثقی (للسید الیزدی)، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، بیروت - لبنان، دوم.
[35]. ـــــــــــــــ ، (1419 ه‍ ق). العروة الوثقی (المحشّی)، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم - ایران، اول.
[36]. ـــــــــــــــ ، (1432 ه‍ ق). تکملة العروة الوثقی، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم ، قم - ایران، چهارم.