محدوده ی مفهومی و محدودیت های مصداقی دلیل عقل در نگاه مولی احمد نراقی(ره)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه تهران

2 دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه تهران

3 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه تهران

چکیده

در میان ادله­ی اربعه کمترین تفاهم پیرامون دلیل عقل وجود دارد. معانی گوناگون این واژه و منقح نبودن جایگاه آن در ابواب اصول فقه زمینه بروز سوءتفاهم را بیشتر کرده است. در این شرایط بررسی جداگانه­ی دیدگاه هر صاحب­نظر می­تواند احتمال گرفتار شدن در دام اشتراکات لفظی را کم و به ایجاد تفاهم کمک نماید. مولی احمد نراقی یکی از اصولیین برجسته­ای است که در اوایل دوره­ی تجدید حیات اصول با موشکافی به بحث از ابعاد دلیل عقل پرداخته؛ اما نظراتش کمتر مورد توجه قرار گرفته­اند. نام­برده باوجود پذیرش حجیت دلیل عقل و مبانی کلامی و اصولی آن، قیود قابل تأملی برای استناد به این دلیل بیان کرده و ملاحظات مهمی درباره­ی قاعده­ی ملازمه دارد که حاصل­شان منضبط شدن قطع به حکم از راه عقل است و پای­بندی فقیه به آن­ها کارایی دلیل عقل در استنباط را کم می­کند. نراقی هم­چنین با تکیه بر مبانی اصولی خود به نقد استنادات دیگر فقها به دلیل عقل پرداخته است. در این مقاله با رویکرد ویژه به اثری کم­تر شناخته­شده از نراقی به دیدگاه­ها و انتقادات وی درباره­ی دلیل عقل پرداخته می­شود.

کلیدواژه‌ها


[1]. قرآن کریم.
[2]. نهج البلاغة (للصبحی صالح).
[3]. اردبیلی، احمد ابن محمد (1403ق). مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الأذهان، محقق/ مصحح: عراقی، اشتهاردی، یزدی. قم، دفتر انتشارات اسلامی.
[4]. انصاری، مرتضی ابن محمدامین (1416ق). فرائد الأصول، قم، مؤسسه النشر الإسلامی.
[5]. ــــــــــــ (1383). مطارح الأنظار، قم، مجمع الفکر الإسلامی.
[6]. برقی، احمد ابن محمد (1371ق). المحاسن، قم، دارالکتب الإسلامیة.
[7]. تونی، عبدا... ابن محمد (1415ق). الوافیة فی اصول الفقه، قم، مجمع الفکر الإسلامی.
[8]. حائری اصفهانی، محمدحسین ابن عبدالرحیم (1404ق). الفصول الغرویة فی الأصول الفقهیة، قم، دارإحیاء العلوم الإسلامیة.
[9]. حسن­زاده آملی، حسن (1381). هزار و یک کلمه، قم، دفتر تبلیغات اسلامی.
[10]. خراسانی، محمدکاظم ابن حسین (1409ق). کفایة الأصول، قم، مؤسسه­ی آل‌البیت علیهم‌السلام.
[11]. سبحانی، جعفر (1383). رسائل اصولیة، قم، مؤسسه­ی امام صادق علیه السلام.
[12]. شهیداول، محمدابن‌مکی (1410ق). اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة، محقق/ مصحح: محمدتقی مروارید و علی­اصغر مروارید. بیروت، دارالتراث ‏‏ـ الدار الإسلامیة.
[13]. شهیدثانی، زین­الدین ابن علی (1410ق). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، قم، کتابفروشی داوری.
[14]. ــــــــــــ (1413ق). مسالک الأفهام الی تنقیح شرائع الإسلام. قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة.
[15]. شیخ صدوق، محمد ابن علی (1378ق). عیون أخبار الرضا علیه السلام، محقق/ مصحح: مهدی لاجوردی. تهران، نشر جهان.
[16]. شیخ طوسی، محمد ابن حسن (1407ق). تهذیب الأحکام، محقق/ مصحح: حسن الموسوی. تهران، دارالکتب الإسلامیة.
[17]. صدر، سید محمدباقر (1417ق). بحوث فی علم الأصول، بیروت، الدار الإسلامیة.
[18]. ــــــــــــ (1418ق). دروس فی علم الأصول، قم، مؤسسه النشر الإسلامی.
[19]. طباطبایی، سید محمدحسین (1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن، قم، مکتبة النشر الإسلامی.
[20]. عراقی، ضیاءالدین (1363). تحریر الأصول، قم، مهر.
[21]. عاملی، محمدابن‌حسن (1409ق). تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، قم، مؤسسه­ی آل البیت علیهم السلام.
[22]. علامه­ی حلی، حسن ابن یوسف؛ فاضل مقداد؛ حسینی، ابوالفتح ابن مخدوم (1365). الباب الحادی عشر مع شرحه النافع یوم الحشر و مفتاح الباب، تهران، مؤسسه ی مطالعات اسلامی.
[23]. علامه­ی حلی، حسن ابن یوسف (1413ق). قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
[24]. علامه­ی حلی، حسن ابن یوسف (1412ق). منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، مشهد، مجمع البحوث الإسلامیة.
[25]. علیدوست، ابوالقاسم (1388). فقه و مصلحت، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه ی اسلامی.
[26]. فیض کاشانی، ملا محمدمحسن (1406ق) الوافی، اصفهان، کتابخانه­ی امام امیرالمؤمنین علی علیه السلام.
[27]. قمی، ابوالقاسم ابن محمدحسن (1430ق). القوانین المحکمة فی الأصول، قم، إحیاء الکتب الإسلامیة.
[28].کرکی، علی ابن حسین (1414ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم، مؤسسه­ی آل البیت علیهم السلام.
[29]. کلینی، محممد ابن یعقوب (1407ق). الکافی، محقق/ مصحح: علی­اکبر غفاری و محمد آخوندی. تهران، دارالکتب الإسلامیة.
[30]. مجتهد شیرازی، محمدجعفر ابن طاهر (1352ق). الهدایة فی شرح الکفایة، شیراز، دارالعلم.
[31]. مجلسی، محمدباقر (1403ق). بحار الأنوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
[32]. مظفر، محمدرضا (1430ق). اصول الفقه، قم، مؤسسة النشر الإسلامی.
[33]. ملاصدرا، محمد ابن ابراهیم شیرازی (1383). شرح اصول الکافی، تهران، مؤسسه­ی مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
[34]. نجفی، محمدحسن (1404ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
[35]. نراقی، مولی احمد (1425ق). الحاشیة علی الروضة البهیة، محقق/ مصحح: رضا استادی و محسن احمدی. قم، دفتر انتشارات اسلامی.
[36]. ــــــــــــ (1422ق). رسائل و مسائل، قم، کنگره­ی نراقیین.
[37]. ــــــــــــ (1417ق). عوائد الأیام فی بیان قواعد الأحکام، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه­ی علمیه­ی قم.
[38]. ــــــــــــ (1415ق). مستند الشیعة فی أحکام الشریعة، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
[39]. ــــــــــــ (1430ق). مفتاح الأحکام، قم، بوستان کتاب.
[40]. ــــــــــــ (بی­تا). مناهج الأحکام و الأصول، بی­جا، بی­نا.
[41]. همدانی، خواجه رشیدالدین فضل­ا... (1371). اسئله و اجوبه رشیدی، اسلام آباد، مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
[42]. نرم­افزارهای جامع فقه اهل البیت (علیهم السلام)، جامع الأحادیث، جامع اصول فقه و کتابخانه­ی کلام مؤسسه­ی نور. پایگاه اینترنتی کتابخانه­ی نور.