بررسی فقهی احتکار در تجارت الکترونیک

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه مازندران

2 دانش آموخته کارشناس ارشد گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد بابل.

چکیده

با گسترش تجارت الکترونیک در چند دهه اخیر، یکی از مسائل نوظهور در عرصه ارتباطات جهانی و فضای مجازی، احتکار در تجارت الکترونیک است. احتکار عبارت است از "حبس کالاهای ضروری عمومی به انتظار گرانی" که هرچند در فقه، دامنه آن به غلات اربعه و روغن خوراکی محصور شده است؛ اما "حبس و انبار کردن، احتیاجات ضروری عامه، قصد گرانی، در زمان کمبود کالا، ایجاد تنگی معیشت" از ملاک‌های تحقق آن  به حساب می‌آید. حال این سؤال مطرح است که آیا احتکار الکترونیکی همان احتکار مصطلح فقهی است؟ حکم آن چیست؟ تحقق شرایط این نوع از احتکار چیست؟ آیا داده‌ها و اطلاعات، مال محسوب می‌شوند؟ مجازات کیفری در این نوع احتکار چیست؟ پژوهش حاضر نشان می‌دهد احتکار در فضای مجازی همانند احتکار در فضای مادی در صورت وجود شرایط و عناصر آن، تحقق پیدا می‌کند و محتکر، مرتکب فعل ممنوع و حرام شده، مجرم به حساب می‌آید. از این‌رو، حاکم اسلامی می‌تواند او را مجبور به فک فیلتر سامانه فروش، فعال‌سازی نرم‌افزارها، اشتراک‌گذاری داده‌ها و اطلاعات، پاسخگویی به درخواست‌های مشتریان و تنزیل قیمت کند.
 

کلیدواژه‌ها


 
]1[. ایزدی‌فرد، علی‌اکبر (1389). «سرقت اینترنتی: حدی یا تعزیری؟». فصلنامه مطالعات اسلامی فقه و اصول، مشهد، سال چهل و دوم، شماره پیاپی1/84، صص 68ـ45.
]2[.آریانپور کاشانی، منوچهر (1388). فرهنگ گسترده پیشرو آریانپور. جلدیک، تهران، جهان رایانه امین، ص1163.
]3[. ابن منظور، جمال‌الدین ابوالفضل محمد بن مکرم (1414ق). لسان العرب. چاپ سوم، جلدچهار، بیروت، دارصادر، ص208.
]4[. ابن قدامه، عبدالله بن محمد (1367ق). المغنی. جلد چهار، بیروت، دارالمنار، ص283.
]5[. باطنی، محمدرضا (1387). فرهنگ معاصرپویا. تهران، فرهنگ معاصر، ص655.
]6[. جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1378). مبسوط در ترمینولوی حقوق، جلد یک، تهران، گنج دانش.
]7[. حسینی، سیدمحمد (1389). فرهنگ لغات و اصطلاحات فقهی. چاپ سوم، تهران، سروش، ص14.
]8[. حر عاملی، محمد بن حسن (1427ق). وسائل الشیعه الی التحصیل مسائل الشریعه. جلد2، اعلمی مطبوعات، ص12.
]9[. ـــــــــــ (1427ق). وسائل الشیعه الی التحصیل مسائل الشریعه. جلد12، اعلمی مطبوعات.
]10[. حییم، سلیمان (1375). فرهنگ بزرگ انگلیسی فارسی حییم. تهران، فرهنگ معاصر، ص572.
]11[. حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله (1340ق). مستدرک الوسایل. جلد11، هند، دائره المعارف نظامیه کائنه، ص21.
]12[. خمینی، روح الله (1374). تحریر الوسیله. جلد دوم، قم، دار العلم، ص626.
]13[. خوئی، سید ابوالقاسم الموسوی (1371). مصباح الفقاهه. تقریرات محمد علی توحیدی، جلد سوم، قم، مکتبه الدواری علمیه، صص822ـ815.
]14[. دهخدا، علی‌اکبر(1377). لغت‌نامه دهخدا. چاپ دوم، جلد یک، تهران، دانشگاه تهران، ص1073.
]15[. روزنامه دنیای اقتصاد، شماره ۲۵۵۵، کدخبر: DEN-434139 تاریخ چاپ: 25/10/1390.
]16[. رملی شافعی (1357ق). نهایة المحتاج. جلد سوم، قاهره، مصطفی حلبی، ص456.
]17[. زین‌العابدین، نرگس (1392) .«itilبهترین راهکار همسویی کسب و کار و فن‌آوری اطلاعات»، ماهنامه وب، ثهران،سال چهاردهم، شماره159، ص50.
]18[. شامبیاتی، هوشنگ (1376). حقوق کیفری اختصاصی. جلدسوم، تهران، ژوبین، ص266.
]19[. طباطبایی، سیدمحمدحسین (1374). تفسیرالمیزان. ترجمه سیدمحمدباقر موسوی همدانی، جلدسوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ص332.
]20[. طوسی، ابوجعفر محمدبن حسن (1406ق). تهذیب الاحکام. تصحیح سیدحسن خراسان، جلد هفت، بیروت، دارالأضواء، ص161، روایت 18.
]21[. ــــــــــــ (1387ق). المبسوط فی فقه الإمامیة. جلد اول، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثارالجعفریة، ص374.
]22[.ــــــــــــ (1387ق). المبسوط فی فقه الإمامیة. جلد سوم، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، ص159.
]23[. عظیمی گرکانی، هادی (1386). «بررسی تطبیقی روایات احتکار در مذاهب اسلامی». فصل‌نامه تخصصی فقه و مبانی حقوق، دانشگاه آزاد بابل، سال سوم، شماره7، صص129ـ150.
]24[. غزالی طوسی، محمدبن محمد (1387ق). کیمیای سعادت. تصحیح حسین خدیوجم، چاپ چهاردهم، جلدیک، علمی و فرهنگی، ص346ـ347.
]25[. کلینی، محمدبن جعفربن یعقوب (1426ق). فروع کافی. جلد پنجم، بیروت، أعلمی، ص676، ب96، ح1.
]26[. گلخانی، امیر (1392). «نگاهی به برترین‌های سرویس کمپانی گوگل». ماهنامه وب. سال چهاردهم، شماره159، صص63ـ61.
]27[. مدیرکل وقت صنعت، معدن و تجارت (1392). ایسنا، کد خبر 5384-922، 26/2/1392.
]28[. مغنیه، محمدجواد (1421ق). فقه الإمام الصادق(ع)، جلد سوم، قم، مؤسسه انصاریان، ص143.
]29[. محقق حلی، نجم الدین جعفربن حسن (1409ق). شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام. تحقیق سیدصادق شیرازی، چاپ امیر، جلد دوم، قم، استقلال تهران.
]30[.ــــــــــــ (1409ق). شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام. تحقیق سیدصادق شیرازی، چاپ امیر، جلد دوازده، قم، استقلال تهران.
]31[. منتظری، حسینعلی (1367). احتکار و قیمت گذاری. ترجمه و تقریر آیة الله محمدی گیلانی، تهران، کیهان.
]32[. محقق داماد، سیدمصطفی (1362). تحلیل و بررسی احتکار از نظرگاه فقه اسلام. بی‌جا، اندیشه‌های نو در علوم اسلامی.
]33[. نجفی، محمدحسن (1367). جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام. تحقیق شیخ عباس قوچانی، جلد بیست و دوم، تهران، دارالکتب الاسلامیه آخوندی.
]34[. Blog.iranhost.com/3588 (22/11/1392ساعت22).
]35[.www.iriran.net/help/ecommerce.php 22/11/1392ساعت21، نقل از: زرگر، محمود (1380). مدلهای راهبردی و راهکارهای تجارت در اینترنت. بهینه.
]36[. www.iriran.net/help/ecommerce.php 2/11/1392 ساعت 21، نقل از: صنایعی، علی (1381). تجارت الکترونیک در هزاره سوم. اصفحان، جهاد دانشگاهی.