Revisiting the Concept of Ḥujjīyyah in Uṣūl al-Fiqh

Document Type : Research Paper

Authors

1 Department of Jurisprudence and Fundamentals of Law, Faculty of Law, Theology and Political Science, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.

2 Department of Quranic & Hadith Studies, University of Qom, Qom, Iran.

3 . Department of Logic of Comprehending Religion, Research Institute of Culture and Islamic Thought, Tehran, Iran

4 Department of Jurisprudence and Criminal Law, Faculty of Theology and Islamic Sciences, Shahid Motahari University, Tehran, Iran.

Abstract

The concept of Ḥujjīyyah (authoritative proof) is one of the conceptual foundations of Uṣūl al-Fiqh (principles of Islamic jurisprudence). In this discipline, it is attributed to sources, evidences, signs, and sometimes practical principles. After Shaykh Ansari, different interpretations of the concept of Ḥujjīyyah have emerged. Examining these interpretations, alongside other dimensions of the Ḥujjīyyah issue, can provide guidance and insight for "Evaluating existing evidence and applying it in non-jurisprudential domains," as well as for "Developing evidence." In the words of Uṣūlī scholars, two main theories have been proposed regarding this issue: "Intermediacy in proving" and the "Quality of entailing obligation and excuse." The present study, using an analytical-descriptive method and drawing upon library resources, extracts the various capacities of these two main theories, formulates them in the form of "Reports," and then critiques and examines them, deeming both theories and their subsidiary reports unacceptable. Subsequently, this paper proposes a new theory entitled "Validity in proving and eligibility for reliance," presenting evidence for this theory from the words of some contemporary researchers and strengthening the theory with arguments.

Keywords

References

قرآن کریم (1368). تهران: انتشارات اسوه.
نهج البلاغه (1368). ترجمه دکتر سید جعفر شهیدی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، خطبه 183.
آخوند خراسانی، محمد کاظم (1430). کفایة الاصول، چاپ ششم. قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
ــــــــــ(1410). درر الفوائد فی الحاشیة على الفرائد، چاپ اول. تهران: موسسه الطبع و النشر التابعه لوزاره الثقافة و الارشاد الاسلامی‏.
آهنگران، محمدرسول (1385). بررسی اصطلاح یا حجّیت در علم اصول، پژوهش‌های فقهی، 5 (5)، 137-151.
ابن عباد، اسماعیل صاحب (1414). المحیط فی اللغة، چاپ اول. بیروت‏: عالم الکتب‏.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1404ق). الشفاء (المنطق)، چاپ اول، قم: مکتبة آیة الله المرعشی.
ابن‌سیده، على بن اسماعیل (1421). المحکم و المحیط الأعظم، چاپ اول. بیروت:‌دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون.
اصفهانى، محمدحسین (1429ق). نهایة الدرایة فی شرح الکفایة، چاپ دوم. بیروت: موسسة آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث.
امام خمینی، سید روح الله (1421ق). لمحات الاصول (تقریرات درس آیت الله العظمی سید حسین بروجردی)، چاپ اول. قم: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
ــــــــــ(1381). الاستصحاب، چاپ اول، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
انصارى، مرتضى (1428). فرائد الأصول، چاپ نهم. قم: مجمع الفکر الاسلامی.
بروجردى نجفی‏، محمد تقى (1417). نهایة الأفکار (تقریرات درس محقق عراقی) چاپ سوم. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
جوهرى، اسماعیل بن حماد (1404). الصحاح؛ تاج اللغة و صحاح العربیة، چاپ اول. بیروت: دارالعلم للملایین.
حسنی، سید رضا؛ علی پور، مهدی (1394). پارادایم اجتهادی دانش دینی، چاپ سوم، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
حکیم، شهید عبدالصاحب (1413). منتقی الاصول (تقریرات درس آیت الله سید محمد روحانی)، چاپ اول. قم: دفتر آیت‌الله سید محمدحسینی روحانی.
خباز قطیفی، السید منیر (1414). الرافد فی علم الأصول (محاضرات السید علی السیستانی) چاپ اول. قم: مکتب آیة الله العظمى السید السیستانی.
خویی، سید ابوالقاسم (1352). أجود التقریرات (تقریرات درس محقق نائینی)، چاپ اول. قم: مطبعه العرفان‏.
روزدری، علی (1409). تقریرات آیة الله المجدد الشیرازی، چاپ اول. قم: موسسة آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث‏.
سبحانی‌تبریزی، جعفر (1384ش). اصول الحدیث و احکامه فی علم الدرایه، چاپ چهارم. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
ــــــــــ(1390). حجت، مجله تخصصی کلام اسلامی، 20 (79)، 3-9.
ــــــــــ(1423). تهذیب الأصول (تقریرات درس امام خمینی) چاپ اول. تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
سهیلی، محمدحسین (1392). مبانی منجّزیت علم اجمالی و آثار آن، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی سید ابوالقاسم نقیبی، تهران: دانشگاه شهید مطهری، گروه فقه و حقوق اسلامی.
سیادتی‌سبزواری، میرزا حسن (1422). وسیلة الوصول الى حقائق الأصول (تقریرات درس آیت الله سید ابو الحسن اصفهانی) چاپ اول. ‏قم‏: موسسه النشر الاسلامی.
‏شیخ بهایى، محمد بن حسین (1383). زبدة الأصول، چاپ اول. قم: شریعت‏.
صدر، شهید سیدمحمدباقر (1418). دروس فی علم الأصول، چاپ پنجم. قم: موسسه النشر الاسلامی‏.
طاهری‌اصفهانی، سیدجلال‌الدین (1382). المحاضرات (مباحث اصول الفقه) (تقریرات درس آیت الله سید محمد محقق داماد) چاپ اول. اصفهان: مبارک‏.
طباطبایی، سید محمدحسین (بی‌تا). حاشیة الکفایة. چاپ اول. قم: بنیاد علمى و فکرى علامة طباطبایی.
طباطبایی‌حکیم، سیدمحمدسعید (‏1414). المحکم فی أصول الفقه، چاپ چهارم‏. بیروت‏:‌دار الهلال.
طبرسى، احمد بن على (1403ق‌). ‌الإحتجاج على أهل اللجاج، چاپ اول‌، مشهد: نشر مرتضی‌.
عابدی‌شاهرودی، علی (1383). مقدمه ‏شرح أصول الکافی لصدر المتألهین، چاپ اول. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
عراقى، ضیاءالدین (1420). مقالات الأصول، چاپ اول. قم: مجمع الفکر الاسلامی‏.
فاضل لنکرانی، محمد (1420). معتمد الأصول (تقریرات درس امام خمینی) چاپ اول. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
فضلی، عبد الهادی (1420). دروس فی اصول الفقه الامامیة، چاپ اول. بیروت: مؤسسه ام القری للتحقیق و النشر.
فیاض، محمد اسحاق (1422). محاضرات فی اصول الفقه (تقریرات درس آیت‌الله خویی)، چاپ اول. قم: مؤسسة احیاء آثار الامام الخوئی.
کاظمی‌خراسانی، محمدعلی (1376). فوائد الاُصول (تقریرات درس محقق نائینی) با تعلیقات آغا ضیاءالدین عراقی، چاپ اول. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏.
مرتضی‌زبیدى، محمد (1414). تاج العروس من جواهر القاموس، چاپ اول بیروت:‌دار الفکر.
مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی (1389). فرهنگ‌نامه اصول فقه، چاپ اول. قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، معاونت پژوهشی، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
مشکینی، علی (1371). اصطلاحات الاصول و معظم أبحاثها، چاپ پنجم، قم: نشر الهادی.
مظفر، محمدرضا (1387). أصول الفقه (با تعلیقه زارعى)، چاپ پنجم. قم: انتشارات اسلامى.
ــــــــــ(1402). المنطق، بیروت: دارالتعارف.
ملک‌زاده، محمدحسین (بی‌تا) تقریرات چاپ نشده درس خارج اصول تهذیبی: جلسات 158، 159 و 169.
منتظری، حسینعلی (1415). نهایة الأصول (تقریرات درس آیت‌الله بروجردی)، چاپ اول. تهران: نشر تفکر.
میرزای قمی، ابوالقاسم (1430). القوانین المحکمة فی الاصول، چاپ اول. قم: احیاء الکتب الاسلامیة.
واسطی، عبدالحمید (1403). الگوریتم اجتهاد، جلد اول. چاپ چهارم. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
هاشمی شاهرودی، سید علی (1419). دراسات فی علم الأصول (تقریرات درس آیت الله خویی) چاپ اول. قم: موسسه دائره المعارف فقه اسلامی.
ــــــــــ(1417). بحوث فی علم الاصول (تقریرات درس شهید سید محمدباقر صدر) چاپ سوم. قم: موسسه دائره المعارف فقه اسلامی.
Jurisprudence the Essentials of the Islamic Law
Volume 58, Issue 1
(Spring & Summer 2025)
September 2025
Pages 153-171

Files

Share

How to cite

Statistics