حقوق مؤدیان مالیاتی از منظر فقه امامیه در فرایند تشخیص و وصول مالیات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق عمومی دانشگاه تهران

2 دانشیار گروه حقوق عمومی دانشکده‌ی حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

چکیده

حقوق مؤدیان مالیاتی را (با توجه به اختیارات و اقتدارات گسترده و منحصر به‌فرد دستگاه مالیاتی در مراحل تشخیص و وصول مالیات) باید مهم‌ترین بخش حقوق مالیاتی به‌شمار آورد. این موضوع در دنیای معاصر در اثر عطف توجه به حقوق شهروندی، مورد اهتمام ویژۀ نظام‌های مالیاتی کشورهای پیشرفته قرار گرفته است و شیوه‌های مختلف را در تبیین و اجرای آن در حقوق مالیاتی خود به‌کار برده‌اند. در این تحقیق ابتدا به بررسی مبانی حقوق مؤدیان مالیاتی مثل مفهوم و منشأ حق، انسان‌شناسی مؤدی، مالیات‌های اسلامی و تعریف جامعی از حقوق مؤدیان مالیاتی پرداخته‌ایم، سپس با توجه به گسترده بودن حقوق مؤدیان مالیاتی، این حقوق را فقط در فرایند اجرای مالیات در فقه امامیه و حقوق موضوعه بررسی و تحلیل کرده‌ایم و در آخر با بیان چگونگی ایجاد ضمانت اجرا برای این حقوق، سعی در کاربردی کردن حقوق مذکور داشته‌ایم.

کلیدواژه‌ها


  1. قرآن کریم
  2. نهج البلاغه، (1407ه.ق)علی بن ابی‌طالب (ع)، امام اول، شریف الرضی، محمد بن حسین، مصحح: صالح صبحی، دار الهجره، قم ، ایران 
  3. ابن ‌قیم‌ جوزیه‌،(1983م) احکام‌ اهل‌ الذمّه، چاپ‌ صبحی‌ صالح‌، بیروت‌
  4. ابن قدامه موفق الدین ابی محمد بن عبدالله بن احمد بن محمد، (بی­تا)المغنی و یلیه الشرح الکبیر، بیروت، 14ج، دارلکتب العربی
  5. ابوالقاسم نجم الدین جعفر بن حسن معروف به محقق حلی، (1403 ه ق)، الشرائع (شرائع الاسلام فی مسأل الحلال و الحرام)، دارالهدی للطباعه و النشر ، بیروت، مع تعلیقات سید صادق شیرازی ، 4 جلد
  6. ابومحمدالحسن بن علی بن الحسین بن شعبه الحرانی،(1377)تحف العقول عن آل رسول، مترجم: بهراد جعفری، 2ج،نشر صدوق
  7. انصاری مرتضی،کتاب الزکاه(1415ه.ق)، قم، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری
  8. بغدادی مفید محمد بن محمد بن نعمان عکبری (1413ه.ق) المقنعه، قم، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید
  9. جمال­الدین محمد بن مکرم ابن منظور،(1408ق) لسان العرب،نسقهه و علق علیه و وضع فهارسه علی شیری،الطبعه الاولی،داراحیاء التراث العربی،بیروت
  10. حسینی روحانی محمدصادق (1429ه.ق) فقه الصادق، 26ج، قم، منشورات الاجتهاد،
  11. حسینی روحانی محمد،(1418ه.ق) المرتقی الی الفقه الارقی کتاب الزکاه،3ج، تهران، مؤسسه الجلیل للتحقیقات الثقافیه(دارلجلی)
  12. حسن بن یوسف بن مطهر اسدى(حلی علامه)‌‏،(1414ه.ق)تذکره الفقها، 5ج، مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث
  13. حلی ابن ادریس،محمد بن منصور بن احمد،(1410ه.ق)السرائر الحاوی التحریر الفتاوی،3ج،قم،دفتر انتشارت اسلامی وابسته به جامعه مدرسین
  14. سبحانی جعفر، (1424ه.ق) الزکاه فی الشریعه الإسلامیه الفراء، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، 2ج
  15. سعدى ابو جیب، (1408 ه‍ ق)،القاموس الفقهی لغه و اصطلاحات،  یک جلد، دار الفکر، دمشق - سوریه
  16. شریف مرتضى، على بن حسین موسوى،(1405ه.ق) رسائل الشریف المرتضى، 4 جلد، دار القرآن الکریم، قم – ایران
  17. صدر سیدمحمدباقر،موسوعه الشهید الصدر (الإسلام یقود الحیاه)، قم، مرکز الإبحاث و الدراسات التخصیصه للشهید صدر،1421ه.ق
  18. طبرسى فضل بن حسن، (1373ه.ش) مجمع البیان فى تفسیر القرآن، انتشارات ناصرخسرو،تهران،
  19. طوسی ابوجعفر محمد بن حسن،(1387ه.ق) المبسوط فی فقه الإمامیه، 8 ج، المکتبه المرتضویه لإحیاء الآثار الجعفریه، تهران، ایران
  20. ___________________،(1375ه.ش) الإقتصاد الهادی إلی الطریق الرشاد، تهران، انتشارات کتابخانه جامع چهل ستون،
  21. عاملى، حرّ، محمد بن حسن، (1409 ه‍ ق)، تفصیل وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة،30‌ج،مؤسسه آل البیت علیهم السلام‌،چاپ: اول‌، قم ایران‌
  22. عاملى، یاسین عیسى، (1413 ه‍ ق) الاصطلاحات الفقهیه فی الرسائل العملیه، یک جلد، دار البلاغه للطباعه و النشر و التوزیع، بیروت، لبنان، اول
  23. عاملی شهید اول، محمد بن مکی(1410ه.ق)، اللمعه الدمشقیه فی فقه الأمامیه،دار التراث-الدار الاسلامیه، بیروت لبنان
  24. ______________(1417ه.ق)، الدروس الشرعیه فی فقه الأمامیه،، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به حوزه علمیه قم
  25. عاملی، شهید ثانی، زین الدین بن علی، (1410ه.ق)، الروضه البهیه فی شرخ اللمعه الدمشقیه، مصحح: کلانتر سید محمد، کتابفروشی داوری، قم- ایران
  26. عاملی کرکی علی بن حسین،(1414ه.ق) جامع المقاصد فی شرح القواعد، 13ج، قم،مؤسسه آل البیت(ع)
  27. عبدالواحد التمیمی الآمدی(1407ق)،غررالحکم و دررالکلم، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، بیروت
  28. قاسم‌ بن‌ سلام‌ ابوعبید، (۱۴۰۸ه.ق/۱۹۸۸م)کتاب‌الاموال‌، نشر محمدخلیل‌ هراس‌، بیروت‌
  29. کاسانی حنفی امام علاءالدین ابی­بکر بن مسعود، (1414 ه.ق/1994م )بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، ، بیروت، دارلکتب العلمیه
  30. کلینى ابو جعفر، محمد بن یعقوب،الکافی(1429 ه‍ ق)، 15‌ج،ناشر: دار الحدیث للطباعه و النشر‌.
  31. محمود عبد الرحمان ، معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهیه،، 3 جلد، بی تا
  32. مغنیه محمد جواد، فقه الأمام جعفر الصادق، (بی­تا) قم، انتشارات قدس محمدی
  33.  الموسوی الخمینی روح الله ، (1379ه.ش)کتاب البیع ،تهران،مؤسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام خمینی
  34. ________________،(1407ه.ق)تحریرالوسیله،2ج، دمشق، المستشاریه الثقافیه، الجمهوریه الاسلامیه الایرانیه بدمشق
  35. موسوی سبزواری سید عبدالعلی(1413ه.ق)، مهذب الحکام فی بیان الحلال و الحرام، 30ج،قم، مؤسسه المنار
  36. منتظری حسینعلی(1401ه.ق )،کتاب الزکات، 4ج، قم:المرکز العالمی للدراسات الاسلامیه، چاپ دوم،
  37. نجفی صاحب الجواهر، محمد حسن، (1981م)،جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، 43ج،دار إحیاء التراث العربیبیروت لبنان
  38. نراقی احمد بن محمد بن مهدی، (1415ه.ق)مستند الشیعه احکام الشریعه، 19ج، قم، مؤسسه آل البیت علیهم لأحیاءالتراث
  39. ________________(1375 ه.ش)، عوائد الایام (فی بیان قواعد الاحکام و مهمات مسائل الحلال و الحرام)، دفتر تبلیغات اسلامی قم
  40. 40.    منابع فارسی:
  41. ثورونی ویکتور،(1382)طراحی و نگارش قانون مالیاتی،2ج، مترجم:ملانظر مرتضی، سازمان امور مالیاتی، تهران
  42. حسینى همدانى سید محمد حسین،(1404ه.ق)، انوار درخشان، کتابفروشى لطفى، تهران
  43. دلشاد طهرانی مصطفی،(1377)دولت آفتاب،اندیشه سیاسی و سیره­ی حکومتی علی(ع)،خانه اندیشه جوان
  44. _______________،(1388)دلالت دولت:آیین نامه حکومت و مدیریت در عهدنامه مالک اشتر،انتشارات دریا،چاپ اول
  45. راسخ محمد، (1380)مقالاتی در فلسفه­ی حقوق،فلسفه­ی حق و فلسفه­ی ارزش،تهران،انتشارات طرح نو، چاپ اول
  46. رستمی، ولی، (1388)«حقوق مؤدیان مالیاتی» ،فصلنامه حقوق، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی،دوره 39، شماره یک، بهار
  47. _________ (پاییز 1387)«اقتدارات و اختیارات دستگاه مالیاتی در حقوق مالیاتی در حقوق ایران»، فصلنامه حقوق،مجله­ی دانشکده حقوق و علوم سیاسی،دوره 38
  48. _________ (1390)مالیه عمومی، انتشارات میزان ،چاپ اول،تهران
  49. رضایی دوانی مجید (1389)،مقدمه­ای بر مالیه عمومی اسلام،تهران،سمت و دانشگاه مفید
  50. شاهرودی سید محمود(1426ه.ق)، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت(ع)، مؤسسه دائرت المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت (ع)، قم
  51. صفایی سید حسین، قاسم­زاده سید مرتضی، (1384)حقوق مدنی اشخاص و محجورین، انتشارات سمت، تهران، چاپ  دهم
  52. طالقانى سید محمود، (1362)پرتوى از قرآن،ناشر: شرکت سهامى انتشار،مکان چاپ: تهران، چاپ: چهارم
  53. طاهری تاری میرمحسن،(1390)اصل برابری و عدالت مالیاتی در آیینه­ی حقوق بشر و حقوق مالیاتی نوین،سازمان امور مالیاتی کشور و مؤسسه­ی مطالعات و پژوهش­های حقوقی،چاپ اول،تهران
  54. طباطبایی سیدمحمدحسین،(1374)تفسیر المیزان،مترجم:موسوی سیدمحمد باقر،دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه­ی علمیه قم
  55. ‌ عمید زنجانی عباسعلی، (۱۳۶۲ ش‌)حقوق‌ اقلیت‌ها براساس‌ قانون‌ قرارداد ذمّه‌: بررسی‌ گوشه‌هایی‌ از مفاهیم‌ حقوق‌ بین‌الملل‌ از نظر فقه‌ اسلامی‌، تهران‌.
  56. قابل هادی، (1390)قاعده عدالت و نفی ظلم، انتشارات فقه الثقلین، چاپ اول ، قم، ایران
  57.  مالکی مقدم ، هوشنگ عباسی، (1382)حقوق مالیاتی و آیین دادرسی آن ، چاپ اول، قم، خانه خرد
  58.    مؤمن،محمد (1380)،«رابطه خمس و زکات با مالیات های حکومتی»،مجله اقتصاد اسلامی، شماره­ی 2
  59. مظفر محمدرضا (1385)، «اصول­الفقه» ، مترجم:زراعت عباس،مسجدسرایی حمید،نشرحقوق اسلامی،سه جلد
  60. محقق داماد مصطفی،(1380)حقوق بشر، «دانشنامه­ی امام علی(ع)» دوره­ی 12ج،ج5،به اهتمام پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه­ی اسلامی،سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول
  61. مظاهری معصومه و آل اسحاق خوئینی زهرا،(بهار 1391) «قاعده فقهی، حقوقی انصاف»، سال هشتم، شماره بیست و هفتم، ، تهران
  62. معرفت، محمد هادی،(1385) «امام علی(ع) و حقوق متقابل مردم و حکومت»،سایت درگاه پاسخگویی به مسائل دینی
  63. منتظری،حسینعلی،(1379ه.ش)مبانی حکومت اسلامی،8ج، ترجمه وتقریر: محمود صلواتی، قم، انتشارات سرایی
  64. __________،(1385) رساله حقوق، انتشارات ارغوان دانش
  65.  ___________،(1386)حکومت دینی و حقوق انسان، ناشر: دفتر معظم له
  66. ___________(1389)، پاسخ به پرسش­های دینی، قم، ناشر:دفتر معظم­له
  67. مهدوی کنی محمد رضا، (1372)نقطه های آغاز در اخلاق عملی،چاپ دوم،دفتر نشر فرهنگ اسلامی
  68.  ناصحی عبدالراشد، مقایسه منابع مالی دولت اسلامی با قوانین و مقررات موضوعه ایران،  (خرداد1388ه.ش)پایان­نامه کارشناسی ارشد حقوق عمومی،مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)

 

منابع انگلیسی:

  1. Bently, Duncan (2007), Taxpayers Rights, Theory, Orgin and Implementation, The Netherlands: Kluwer Law International